Dysfunkcja zwieracza Oddiego – co ją powoduje i jak się ją rozpoznaje?

Zwieracz Oddiego to mięsień zapobiegający cofaniu się treści z dwunastnicy. Dysfunkcji zwieracza Oddiego towarzyszą m.in. ból brzucha, problemy trawienne, a w ciężkich przypadkach żółtaczka czy zapalenie trzustki. Sprawdź, jakie mogą być przyczyny dysfunkcji zwieracza Oddiego i jak się ją diagnozuje.

Co to jest zwieracz Oddiego?

Zwieracz Oddiego to mięsień gładki znajdujący się w obrębie przewodów żółciowych i trzustkowych, tuż przed ich połączeniem w dwunastnicy. Jego główną funkcją jest regulowanie przepływu żółci i soków trzustkowych z wątroby i trzustki do dwunastnicy. Jest to kluczowy element w procesie trawienia, ponieważ umożliwia kontrolowanie ilości i momentu wydzielania tych substancji do jelita cienkiego.

📌 Zobacz również: Kolka wątrobowa – czym jest i jak sobie z nią radzić?

Za co odpowiada zwieracz Oddiego?

Zwieracz Oddiego otwiera się i zamyka w odpowiedzi na potrzeby trawienne, umożliwiając przepływ żółci z wątroby i soków trzustkowych do dwunastnicy, gdzie te substancje uczestniczą w trawieniu tłuszczów i innych składników pokarmowych.

Zwieracz Oddiego zapobiega cofaniu się żółci i soków trzustkowych z dwunastnicy z powrotem do przewodów trzustkowych i żółciowych (zapobiega refluksowi treści z dwunastnicy), co mogłoby prowadzić do infekcji lub innych zaburzeń.

Dzięki zwieraczowi Oddiego ciśnienie w przewodach żółciowych i trzustkowych jest utrzymywane w odpowiednich granicach, co pozwala na prawidłowy przepływ żółci i enzymów trzustkowych bez nadmiernego obciążenia.

Zwieracz Oddiego pełni zatem bardzo ważną funkcję w trawieniu i w utrzymaniu równowagi w układzie pokarmowym, pomagając prawidłowo kontrolować przepływ substancji trawiennych oraz zapobiegać refluksowi.

Przyczyny dysfunkcji zwieracza Oddiego

Dysfunkcja zwieracza Oddiego ma różne przyczyny, które mogą prowadzić do nieprawidłowego funkcjonowania tego mechanizmu regulacyjnego. Jedną z nich jest zwiększone ciśnienie w przewodach żółciowych lub trzustkowych, spowodowane np. ich zablokowaniem lub zwężeniem przez kamienie żółciowe.

Kolejną możliwą przyczyną nieprawidłowej pracy zwieracza Oddiego są choroby zapalne, takie jak zapalenie trzustki czy zapalenie dróg żółciowych. Uszkodzenia mechaniczne lub pooperacyjne, tj. zabiegi chirurgiczne w obrębie układu trzustkowo-żółciowego, mogą uszkodzić zwieracz Oddiego lub jego mechanizmy regulacyjne.

Przewlekłe choroby wątroby lub trzustki, takie jak marskość wątroby czy przewlekłe zapalenie trzustki, wpływają na ciśnienie w przewodach, co z kolei zaburza funkcjonowanie zwieracza. Podobny efekt przynoszą zaburzenia motoryki jelit.

Objawy dysfunkcji zwieracza Oddiego

Dysfunkcja zwieracza Oddiego manifestuje się różnorodnymi objawami, które mogą być trudne do zdiagnozowania, ponieważ przypominają objawy innych schorzeń trzustkowych i żółciowych. Do głównych dolegliwości należy ból w prawym górnym kwadrancie brzucha. Ból zwykle pojawia się po posiłkach i ma charakter napadowy. Może promieniować do pleców lub prawej łopatki.

📌 Przeczytaj także: Refluks żółciowy – objawy, dieta, leczenie.

W wyniku zaburzeń w przepływie soków trzustkowych i żółci do dwunastnicy pacjenci mogą odczuwać nudności i wymioty, zwłaszcza po posiłkach. Zaburzenia w wydzielaniu soków trzustkowych i żółci prowadzą do trudności w trawieniu tłuszczów i innych składników pokarmowych, co objawia się wzdęciami, uczuciem pełności i biegunkami.

Jeśli blokada w przepływie żółci jest wystarczająco silna, może wystąpić żółtaczka, objawiająca się żółtym zabarwieniem skóry i białek oczu. Dysfunkcji zwieracza Oddiego towarzyszy wzrost poziomu enzymów trzustkowych i wątrobowych – amylazy, lipazy, ALT, AST. 

Podkreślić trzeba, że typowa dla dysfunkcji zwieracza Oddiego jest zmienność w odczuwaniu objawów. Dolegliwości mogą występować okresowo, nasilając się po dużych posiłkach lub przy spożywaniu tłustych pokarmów.

Diagnostyka dysfunkcji zwieracza Oddiego

Diagnostyka dysfunkcji zwieracza Oddiego jest trudna, ponieważ objawy tej choroby mogą przypominać różne schorzenia przewodu pokarmowego, takie jak zapalenie trzustki, kamienie żółciowe czy inne schorzenia w obrębie wątroby i trzustki. Aby postawić prawidłową diagnozę, konieczne jest przeprowadzenie kilku specjalistycznych badań.

Cholangiopankreatografia wsteczna (ECPW, ang. endoscopic retrograde cholangiopancreatography) to jedno z najczęściej stosowanych badań w diagnostyce dysfunkcji zwieracza Oddiego. Jest to procedura endoskopowa, podczas której wprowadza się endoskop do przewodów żółciowych i trzustkowych, aby ocenić ich drożność. ECPW pozwala na zdiagnozowanie zmian w przewodach żółciowych lub trzustkowych, zmierzanie ciśnienia w przewodach (w celu wykrycia ewentualnych blokad), ewentualne wykonanie sfinkterotomii (nacięcia zwieracza Oddiego), co jest częścią leczenia.

Manometria jest jednym z kluczowych badań diagnostycznych, umożliwia pomiar ciśnienia w zwieraczu Oddiego. Za pomocą specjalnego cewnika wprowadzanego do przewodów żółciowych i trzustkowych mierzy się ciśnienie, które jest podwyższone w przypadku dysfunkcji zwieracza Oddiego. Manometria pozwala na ocenę siły skurczów zwieracza, co może pomóc w diagnostyce hiperrefleksji (nadmiernego skurczu zwieracza) i hiporefleksji (osłabionego skurczu).

Kolejnym elementem diagnostyki nieprawidłowej pracy zwieracza Oddiego są badania obrazowe. Ultrasonografia (USG) pomaga w wykryciu kamieni żółciowych, które mogą blokować przewody żółciowe, powodując wzrost ciśnienia i zaburzenia funkcji zwieracza Oddiego. Tomografia komputerowa (TK) lub rezonans magnetyczny (MRI) dostarczają dokładniejszych informacji o strukturze dróg żółciowych i trzustkowych. Badania te wykrywają inne zmiany, takie jak guzy czy torbiele, które mogą wpłynąć na funkcjonowanie zwieracza. Endoskopowa ultrasonografia (EUS) to zaawansowane badanie obrazowe, które łączy endoskopię z ultrasonografią. Umożliwia ono uzyskanie dokładnych obrazów dróg żółciowych i trzustkowych oraz wykrycie ewentualnych problemów, które mogą wpływać na funkcjonowanie zwieracza Oddiego.

Cennych informacji diagnostycznych dostarczają badania laboratoryjne. W przypadku dysfunkcji zwieracza Oddiego stwierdza się podwyższone poziomy enzymów trzustkowych we krwi. Powyżej normy są również wskaźniki pracy wątroby (ALT, AST, bilirubina). Zbyt wysoki poziom enzymów wątrobowych i bilirubiny może wskazywać na zablokowanie przepływu żółci spowodowane dysfunkcją zwieracza Oddiego. Wskazane jest również badanie na zapalenie trzustki, czyli możliwej przyczyny omawianego zaburzenia.

W niektórych przypadkach lekarz zleca badania oceniające funkcję trzustki, w tym badanie wydzielania soku trzustkowego w odpowiedzi na posiłek. Testy te pomagają w ocenie, czy dysfunkcja zwieracza Oddiego wpływa na procesy trawienne. 

Podsumowując, diagnostyka dysfunkcji zwieracza Oddiego opiera się na ocenie klinicznych objawów oraz wykorzystaniu specjalistycznych metod diagnostycznych, takich jak ECPW, manometria zwieracza Oddiego, badania obrazowe (USG, TK, MRI) oraz badania laboratoryjne. Ze względu na złożoność problemu diagnoza dysfunkcji zwieracza Oddiego jest procesem wieloetapowym, wymagającym ścisłej współpracy między lekarzami różnych specjalizacji (gastroenterologami, chirurgami, radiologami). Wczesne wykrycie i odpowiednie leczenie tej dolegliwości może znacząco poprawić jakość życia pacjenta.

Opracowanie: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Konsultacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela