Dystymia – objawy, przyczyny, leczenie

Dystymia to stan utrzymującego się przewlekle obniżonego, depresyjnego nastroju. Nasilenie objawów jest na tyle niewielkie, że nie daje podstaw do rozpoznania klasycznej depresji, a zarazem na tyle silne, że wpływa negatywnie na codzienne życie. Przewlekle obniżony nastrój stanowi jednostkę chorobową, którą można i należy skutecznie leczyć. W niniejszym artykule odpowiadamy na pytanie: dystymia – co to jest?

Dystymia – objawy

Dystymię zwykle opisuje się jako łagodniejszą formę depresji, bywa też określana jako „przewlekła depresja”, „depresja wysokofunkcjonująca” lub „uporczywe zaburzenie depresyjne”. Osoby z dystymią zazwyczaj funkcjonują w społeczeństwie względnie prawidłowo, a objawy choroby – ze względu na długotrwałe utrzymywanie się – często mylnie uważane są za cechy osobowości chorego. Uporczywe zaburzenia nastroju, do jakich należy dystymia, dotykają 3-5 procent ludności, a dwukrotnie częściej problem dotyczy kobiet.

Dystymia – podobnie jak depresja – należy do grupy afektywnych zaburzeń nastroju. Według klasyfikacji ICD-11 zaburzenie dystymiczne to obniżony nastrój utrzymujący się stale przez minimum dwa lata.  Depresyjne samopoczucie odczuwane jest przez większość dni w tym okresie, przez większą część każdego dnia. 

Obniżonemu nastrojowi zwykle towarzyszą różnego rodzaju objawy:

• wyraźne zniechęcenie wobec codziennych aktywności,
• brak przyjemności z czynności wcześniej przynoszących radość,
• obniżone poczucie własnej wartości,
• nadmierne lub nieadekwatne do sytuacji poczucie winy,
• unikanie kontaktów społecznych, zmniejszona rozmowność,
• zwiększona drażliwość i płaczliwość,
• odczucie beznadziejności wobec przyszłości lub rozpamiętywanie przeszłości,
• stałe poczucie lęku,
• osłabienie koncentracji,
• problemy z podejmowaniem decyzji,
• obniżenie energii, poczucie ciągłego zmęczenia,
• zaburzenia snu lub zwiększona senność,
• zaburzenia apetytu (brak lub nadmierny apetyt).

Objawy dystymii pierwotnej zazwyczaj zaczynają się w młodości i utrzymują przez wiele lat, nawet przez całe życie. Mogą też pojawić się w późniejszym okresie życia jako dystymia wtórna. Z wiekiem zapadalność na tę chorobę maleje. Osoby chore miewają okresy lepszego samopoczucia, ale przez większość czasu odczuwają ogólne zniechęcenie i osłabienie. Mimo tego są w stanie pełnić swoje role w rodzinie i życiu zawodowym bardziej dzięki wyuczonym zachowaniom niż własnej motywacji. Zazwyczaj objawy dystymii są nieznaczne i rozwijają się stopniowo, przez co nawet osoby z najbliższego otoczenia nie zauważają nic niepokojącego. Chory stopniowo wycofuje się z życia społecznego, co często jest przypisywane nadmiernemu stresowi i przepracowaniu. Próby głębokiego zrelaksowania się i wypoczynku przynoszą jedynie krótkotrwałe efekty bądź nie skutkują wcale.  

Dystymia a depresja

Aby lepiej zrozumieć, czym jest dystymia, należy odróżnić ją od typowej depresji, która może przybierać różne formy. Depresja stanowi istotny problem zdrowia publicznego – wg szacunków WHO z 2021 r. cierpi na nią prawie 300 mln dorosłych osób na świecie. Choroba ta wiąże się zwykle z występowaniem nawracających epizodów depresyjnych, pomiędzy którymi występują okresy poprawy i dobrego samopoczucia. Okresy nasilenia objawów negatywnie wpływają na życie osobiste i zawodowe osoby chorej.

Objawy depresji i dystymii w obszarze psychofizycznym są takie same, różnią się jednak nasileniem. W przebiegu depresji można mieć do czynienia z ciężkim przebiegiem uniemożliwiającym codzienne funkcjonowanie, z próbami samobójczymi włącznie. Dystymia charakteryzuje się występowaniem objawów o nasileniu łagodnym bądź umiarkowanym. W odróżnieniu od klasycznej depresji, która przebiega z wyraźnymi okresami nasilenia i poprawy, w przebiegu dystymii samopoczucie chorej osoby utrzymuje się długotrwale na niskim poziomie. Myśli samobójcze u osób z dystymią występują rzadko, jednak ze względu na długotrwałość choroby również mogą się pojawiać i nie należy ich wykluczać.   

Dla lekarza rozpoznającego rodzaj zaburzenia nastroju ważny jest czas utrzymywania się objawów:

• dla epizodu depresyjnego warunkiem rozpoznania są objawy trwające minimum dwa tygodnie, po których może nastąpić okres poprawy, 
• w przypadku dystymii zaburzenia nastroju muszą trwać przynajmniej dwa lata, a w czasie tym nie może wystąpić okres dwóch tygodni objawów wystarczających do spełnienia wymagań diagnostycznych epizodu depresyjnego.

Dystymia – przyczyny

Dystymia może rozwijać się jako choroba pierwotna, występująca samodzielnie lub jako zaburzenie wtórne do istniejących chorób przewlekłych. 

Przyczyny dystymii pierwotnej często pochodzą jeszcze z okresu dzieciństwa. Mogą to być:

• czynniki biologiczne – zaburzenia w działaniu neuroprzekaźników w układzie nerwowym: serotoniny, dopaminy i noradrenaliny,
• czynniki genetyczne – predyspozycje rodzinne do występowania zaburzeń nastroju,
• czynniki rodzinne – przemoc fizyczna lub seksualna, zaniedbanie emocjonalne, przemoc psychiczna,
• czynniki środowiskowe – przewlekły stres, niepowodzenia życiowe, odrzucenie społeczne.

Dystymia wtórna rozwija się w późniejszym wieku zwykle w wyniku istnienia innych przewlekłych chorób lub kalectwa. Przewlekłe zaburzenia nastroju najczęściej dotykają osób cierpiących na choroby neurologiczne, psychiczne lub reumatologiczne. Przebieg i nasilenie dystymii wtórnej ściśle wiążą się z czasem trwania i nasileniem choroby podstawowej. 

Dystymia – leczenie

Największym wyzwaniem w leczeniu dystymii jest jej częste, późne rozpoznawanie. Osoby chore przez długi czas nie zdają sobie sprawy z istnienia choroby i bagatelizują objawy, uznając je za cechy osobowości. Do specjalisty trafiają, dopiero gdy nasilenie objawów zaczyna budzić niepokój i zbliża się do osiągnięcia cech epizodu „dużej” depresji.  

Diagnoza dystymii opiera się na tych samych kryteriach, co diagnoza depresji, z uwzględnieniem czasu trwania i nasilenia objawów oraz wykluczeniem ciężkich zaburzeń afektywnych. Ocena stanu psychicznego pacjenta opiera się głównie na wywiadzie klinicznym prowadzonym przez psychiatrę i subiektywnym opisie objawów. W leczeniu dystymii stosuje się te same metody co w leczeniu depresji, czyli farmakoterapię i psychoterapię. O ile w terapii depresji większy nacisk kładzie się na psychoterapię, tak w leczeniu dystymii większą skuteczność ma farmakoterapia, szczególnie z użyciem selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny SSRI. 

Przyczyną trudności w psychoterapii osób z dystymią jest przewlekły charakter choroby. Przewlekłe zniechęcenie i obniżona samoocena są głęboko utrwalone w funkcjonowaniu pacjentów, że brak im motywacji do wprowadzania zmian oraz wiary w skuteczność terapii. Rozwój nowoczesnych form psychoterapii daje jednak nadzieję na osiąganie lepszych efektów w pracy z pacjentami cierpiącymi na przewlekłe zaburzenia nastroju. 

Ponieważ u sporej części pacjentów (nawet 40 procent) rozwija się oporność na stosowane leki, najlepsze efekty osiągane są przy pomocy terapii łączącej sesje psychoterapii z farmakoterapią. Każdy przypadek jest jednak indywidualny i lekarze muszą dostosowywać plan leczenia do potrzeb pacjenta – jego stylu życia, historii choroby i czynników psychologicznych.

Podsumowanie

Dystymia jest chorobą, którą trudno jednoznacznie rozpoznać a liczba osób cierpiących na tę chorobę systematycznie rośnie. Wiele przypadków pozostaje nierozpoznanych ze względu na niewielkie nasilenie objawów i brak świadomości, że za chronicznym pesymizmem może kryć się poważne zaburzenie wymagające pomocy specjalisty. 

Na rozwój dystymii oraz skuteczność leczenia wpływa wiele czynników, dlatego tak ważne jest indywidualne podejście do każdej osoby, oparte na dokładnej diagnozie, empatii i kompleksowej opiece medycznej.

Mgr Marta Filipowska