Fosforany bezpostaciowe w moczu – czym są i co oznaczają? 

Badanie moczu to jedno z rutynowych badań laboratoryjnych, w którym poza właściwościami fizycznymi i chemicznymi moczu ocenia się mikroskopowo obecność nabłonków, erytrocytów, leukocytów, wałeczków, kryształów, bakterii, pierwotniaków, śluzu i zanieczyszczeń. Pozwala na wstępną ocenę pracy nerek i wykrycie infekcji w układzie moczowym, chorób układowych i wątroby czy nowotworów. Dostarcza też informacji o rodzaju diety i lekach stosowanych przez pacjenta. Fosforany bezpostaciowe są częstym składnikiem osadu moczu i mogą występować nawet w moczu prawidłowym. Czy obecność fosforanów bezpostaciowych w moczu zawsze wymaga uwagi? W jakich sytuacjach warto zwrócić się do lekarza?

Fosforany bezpostaciowe w moczu – jakie kryształy możemy znaleźć w osadzie moczu?

Kryształy występujące w moczu mogą przybierać różne kształty, barwy oraz formy. Fosforany bezpostaciowe są jednym z częściej występujących składników mineralnych w moczu. Oprócz nich, w zależności od pH i składu moczu występują również kryształy:

• kwasu moczowego,
• moczany,
• szczawianu wapnia,
• siarczanu wapnia,
• trójfosforany amonowo-magnezowe,
• dwufosforany wapnia/ magnezu,
• węglanu wapnia,
• cholesterolu,
• cystyny/leucyny/tyrozyny/ksantyny,
• bilirubiny,
• polekowe.

Fosforany bezpostaciowe w moczu – jak wyglądają?

Fosforany bezpostaciowe to kryształy obserwowane przede wszystkim w moczu zasadowym, obojętnym i rzadko, lekko kwaśnym. Wyglądem przypominają ziarna piasku tworzące małe, białe lub lekko szare kulki. Rozpuszczalne są w kwasie octowym i solnym, ale nie rozpuszczają się na gorąco (w przeciwieństwie do zbliżonych wyglądem moczanów). W próbkach przechowywanych w warunkach chłodniczych dochodzi do wytrącania się fosforanów bezpostaciowych, stąd ważne jest, by oceny osadu dokonać jak najszybciej po pobraniu (do 2 h), przechowując próbkę w temperaturze pokojowej, aby zmniejszyć ich ilość do minimum. Fosforany bezpostaciowe występujące w dużej ilości w próbce moczu, sprawiają, że jest on bardzo mętny, a w osadzie moczu potrafią zakryć całe pole widzenia, utrudniając, tym samym, ocenę innych jego elementów. Diagnosta opisujący taki osad wpisuje na wyniku bardzo liczne lub liczne fosforany bezpostaciowe w polu widzenia.

Jeśli w próbce moczu bardzo liczne fosforany zakrywają pole widzenia, zaleca się powtórzenie badania, ponieważ może to wynikać ze złego pobrania lub przechowywania próbki, co czyni wynik mało wiarygodnym.

📌 Sprawdź: Erytrocyty w moczu – co oznaczają?

Fosforany bezpostaciowe – na co może wskazywać ich obecność?

Obecność w moczu fosforanów bezpostaciowych nie ma większego znaczenia klinicznego. Liczne fosforany bezpostaciowe w moczu obserwuje się w przypadku zwiększonej ich podaży w pożywieniu. Szczególnie charakterystyczne jest to dla diet warzywnych. Bogatym źródłem fosforanów są: mięso, jaja, ryby, podroby, mleko i produkty mleczne, pestki dyni, marchew i fasola. Dodatkowo fosforany powszechnie stosowane są w przetwórstwie mięsnym, mleczarstwie, konserwach czy gazowanych napojach, celem wydłużenia trwałości produktów, stąd ich spożycie może dodatkowo zwiększać ich ilość w moczu. Wydalanie z moczem fosforanów może też wskazywać na zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej.

Fosforany bezpostaciowe i bakterie w moczu – co to oznacza? 

Fizjologiczne odczyn moczu jest lekko kwaśny. Warunkuje to przeciwbakteryjne właściwości moczu – bakterie w kwaśnym pH nie mogą przylegać do komórek nabłonka układu moczowego. Obecność fosforanów w moczu zasadowym jest zjawiskiem normalnym, jednak środowisko takie sprzyja także rozwojowi bakterii. Współwystępowanie fosforanów bezpostaciowych i bakterii w moczu może świadczyć zarówno o nieprawidłowym przechowywaniu moczu, jak i o toczącym się procesie patologicznym np.: infekcji układu moczowego czy problemach z nerkami.

Fosforany bezpostaciowe w moczu u dziecka

Fosforany bezpostaciowe w moczu dziecka mogą występować fizjologicznie jako skutek diety, np. częstego spożywania gazowanych napojów. Dopóki nie towarzyszy im obecność bakterii, krwinek lub innych kryształów, nie powinny być powodem do niepokoju. Gdy jednak w osadzie moczu dziecka występują fosforany bezpostaciowe z elementami sugerującymi zakażenie, a dodatkowo obserwuje się osowiałość, trudności z oddawaniem moczu, ból brzucha czy gorączkę, koniecznie należy zwrócić się do lekarza pierwszego kontaktu.

📌 Przeczytaj także: O czym świadczy zasadowe pH moczu?

Fosforany bezpostaciowe w moczu w ciąży

Kobieta ciężarna zawsze wymaga szczególnej opieki, gdyż wszelkie nieprawidłowości mogą wpływać nie tylko na zdrowie przyszłej mamy, ale także dziecka. Występowanie fosforanów bezpostaciowych charakterystyczne jest przede wszystkim dla zasadowego pH moczu. Przy braku innych niepokojących składników moczu sama obecność fosforanów bezpostaciowych w moczu w ciąży nie świadczy o patologii. Fosforany bezpostaciowe, których obecności towarzyszy leukocyturia, hematuria, bakteriuria czy obecność wałeczków, wymagają konsultacji, gdyż mogą być objawem toczącej się infekcji. Dodatkowo pojawiająca się gorączka, ogólne złe samopoczucie czy bóle brzucha są wskaźnikami zakażenia, które u kobiety ciężarnej prawie zawsze oznacza konieczność zastosowania antybiotykoterapii, aby zapobiec rozprzestrzenianiu się infekcji, stanowiącej zagrożenie dla życia płodu. 

Fosforany bezpostaciowe licznie występują w osadzie moczu, również prawidłowego i zwykle świadczą o zwiększonej podaży fosforanów w diecie. Profilaktycznie, gdy w osadzie moczu pojawiają się liczne fosforany bezpostaciowe, można zastosować dietę ograniczającą spożycie produktów bogatych w fosfor. Zaleca się też spożywanie dużych ilości płynów (nawet 2,5 l dziennie) oraz unikanie soli. Zastosowanie diety eliminacyjnej ma na celu zakwaszenie moczu, w którym dzięki temu nie dochodzi do rozwoju bakterii. Na szczególną uwagę zasługuje współwystępowanie w moczu, z fosforanami bezpostaciowymi bakterii, leukocytów, erytrocytów lub innych kryształów, których obecność jest niepożądana i może świadczyć o patologii.  W przypadku pojawienia się dodatkowych objawów warto zgłosić się na konsultację do lekarza pierwszego kontaktu.

Mgr Jolanta Pawłowska