Genetyczne predyspozycje do zakrzepicy – kiedy warto się zbadać?

Kobiety stosujące hormonalną terapię zastępczą (HTZ) lub doustną antykoncepcję hormonalną, oprócz standardowych badań laboratoryjnych, powinny wykonać również badania genetyczne, obejmujące analizę mutacji, zwiększających prawdopodobieństwo chorób zakrzepowo-zatorowych. Osoby, które posiadają warianty genetyczne, predysponujące do zakrzepicy, powinny unikać długotrwałego przyjmowania hormonów, aby zminimalizować ryzyko wystąpienia choroby.

Czym jest nadkrzepliwość wrodzona?

Nadkrzepliwość wrodzona, nazywana także trombofilią wrodzoną, jest to genetycznie uwarunkowana skłonność do nadmiernego krzepnięcia krwi, czyli powstawania zakrzepów i zatorów w naczyniach krwionośnych. Choroba ta może prowadzić do niebezpiecznych następstw, takich jak zatorowość płucna, zakrzepica żył kończyn dolnych, zawał serca, udar mózgu (które są stanami bezpośredniego zagrożenia życia), a także do samoistnych poronień.

Ryzyko wystąpienia takich zaburzeń jest szczególnie wysokie u osób, u których schorzenia te dotykały w przeszłości innych członków rodziny, czyli pacjentów z obciążonym wywiadem rodzinnym. Prawdopodobieństwo incydentów zakrzepowo-zatorowych rośnie również z wiekiem, w wyniku dołączania się kolejnych, dodatkowych czynników ryzyka, takich jak: otyłość, cukrzyca, palenie papierosów, zmiany hormonalne lub przyjmowanie leków zwiększających krzepliwość krwi.

Jakie objawy mogą wskazywać na zakrzepicę?

Objawy wskazujące na nadkrzepliwość, które powinny zostać skonsultowane z lekarzem, to m. in.: ból, obrzęk, zasinienie lub zaczerwienie, wrażenie stwardnienia żył, wyczuwalne zgrubienia żylne na skórze kończyn dolnych, osłabienie, uczucie ucisku lub duszności w klatce piersiowej, suchy kaszel, zawroty głowy, gorączka, zaburzenia świadomości, powiększenie wątroby lub śledziony.

Jaka rolę w powstawaniu zakrzepicy pełnią czynniki genetyczne?

Szacuje się, że choroba zakrzepowo-zatorowa w 20-30% przypadków (a u osób poniżej 50 r.ż, nawet w 30-50%), występuje u pacjentów z genetycznymi predyspozycjami do jej rozwoju. Aby potwierdzić lub wykluczyć to podejrzenie, należy wykonać badania, pozwalające na określenie wariantów genetycznych w genach związanych z regulacją procesów krzepnięcia i rozpuszczania zakrzepów.

Większość przypadków nadkrzepliwości wrodzonej w polskiej populacji, wynika ze zmian w następujących genach: mutacji Leiden genu czynnika V (FV R506Q), mutacji  20210G>A w genie protrombiny (F2), polimorfizmu czynnika V R2, wariantów 677C>T i 1298A>C w genie MTHFR oraz polimorfizmu 4G/5G w genie PAI-1 (SERPINE1).

Określenie statusu tych mutacji pozwala na oszacowanie ryzyka zachorowania na zakrzepicę i wystąpienia innych incydentów zakrzepowo-zatorowych oraz podjęcie odpowiedniej profilaktyki przeciwzakrzepowej, która może uchronić pacjenta przed rozwojem choroby i wystąpieniem niebezpiecznych powikłań.

Jakie badania genetyczne powinna wykonać osoba z podejrzeniem zakrzepicy?

Najczęstszą przyczyną nadkrzepliwości wrodzonej jest posiadanie wariantu typu Leiden genu kodującego czynnik V układu krzepnięcia krwi lub wariantu 20210G>A  genu protrombiny F2.

Mutacja Leiden prowadząca do nadmiernej aktywności  białkowego czynnika V skutkuje podwyższonym prawdopodobieństwem wystąpienia zmian zakrzepowo-zatorowych w organizmie: nosicielstwo jednej, nieprawidłowej kopii genu zwiększa ryzyko powstania zakrzepów około 4 -6 razy, a dwóch kopii nawet do 40 razy.

Obecność mutacji 20210G>A w genie F2 prowadzi do wzrostu stężenia prekursora trombiny (czyli protrombiny) w osoczu i w konsekwencji zwiększa krzepliwość krwi. U nosicieli tej mutacji ryzyko powstania zakrzepicy żył głębokich jest ok. 2-3 krotnie wyższe, w porównaniu do osób z prawidłową wersją genu.

Posiadanie zarówno mutacji 20210G>A protrombiny, jak i mutacji czynnika V Leiden powoduje dalszy, 3-krotny wzrost ryzyka, w porównaniu do mutacji pojedynczej.

Polimorfizm czynnika V R2 (FV H1299R) jest odpowiedzialny za zwiększone ryzyko trombofilii u osób będących nosicielami mutacji V Leiden. Częstość występowania tego polimorfizmu w polskiej populacji szacuje się na ok. 12%. Przy braku mutacji Leiden polimorfizm R2 nie ma znaczenia klinicznego. Wynik badania powinien więc być zawsze interpretowany z uwzględnieniem statusu genu FV (mutacji Leiden).

Mutacje 677C>T i 1298A>C w genie MTHFR są odpowiedzialne za łagodną postać hiperhomocysteinemii, która stanowi czynnik ryzyka rozwoju miażdżycy oraz zakrzepicy żylnej i tętniczej. Mutacje w genie MTHFR przyczyniają się również do poronień nawykowych i mogą zwiększać ryzyko występowania wad cewy nerwowej płodu.

Polimorfizm 4G/5G w genie kodującym inhibitor tkankowego aktywatora plazminogenu, czyli PAI-1 może zwiększać ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego, takich jak zawał serca czy żylna choroba zakrzepowo-zatorowa, a także ryzyko wystąpienia powikłań położniczych i poronień nawracających.

Kto powinien wykonać badania genetyczne w kierunku wrodzonej nadkrzepliwości?

Badanie genetyczne, oceniające skłonność do nadkrzepliwości krwi, powinny wykonać przede wszystkim osoby, które doświadczyły już kiedyś incydentów zakrzepowo-zatorowych, szczególnie jeśli miało to miejsce poniżej 50 r.ż., osoby, w rodzinie których występowały choroby zakrzepowo-zatorowe lub zdiagnozowano przypadki trombofilii wrodzonej, pacjenci przygotowujący się do operacji i zabiegów chirurgicznych lub stosujący leki zwiększające krzepliwość krwi.

Kobiety, które planują zacząć przyjmować preparaty hormonalne, bądź też doświadczyły w przeszłości poronień lub martwych urodzeń, również powinny poznać status swoich genów związanych z procesami krzepnięcia.

Osoby otyłe, palące papierosy, chorujące na cukrzycę, nowotwory lub choroby autoimmunologiczne, ze względu na już zwiększone ryzyko chorób zakrzepowo-zatorowych, również odniosą korzyść z poznania swoich uwarunkowań genetycznych do nadkrzepliwości wrodzonej. 

Czy zakrzepicy można zapobiec?

Pacjenci ze zdiagnozowaną już trombofilią wrodzoną, powinni starać się ograniczać wszystkie dodatkowe czynniki, mogące zwiększać ryzyko powstawania zakrzepów. W miarę możliwości warto, aby ograniczyli przyjmowanie leków antykoncepcyjnych, stosowanie hormonalnej terapii zastępczej, długotrwałe unieruchomienie, interwencje chirurgiczne, czy palenie papierosów, a także stosowali się do wszystkich pozostałych zaleceń lekarza prowadzącego.

Warto pamiętać, że w genach zapisana jest jedynie predyspozycja do wystąpienia określonego zaburzenia. Czynniki genetyczne stanowią tylko jedną ze składowych, warunkujących wystąpienie choroby. Zachowanie zdrowego stylu życia, prawidłowa dieta, odpowiednia ilość ruchu oraz regularne wykonywanie badań kontrolnych są w stanie sprawić, że predyspozycje genetyczne nie będą miały szansy zamanifestować się w postaci choroby.

Pakiety badań dla osób z podejrzeniem nadkrzepliwości wrodzonej są dostępne w e-Sklepie DIAGNOSTYKI: https://diag.pl/sklep/pakiety/genetyczne-predyspozycje-do-zakrzepicy-panel-podstawowy/

 Wyniki i wskazania do badań można omówić z lekarzem genetykiem lub z Doradcą Pacjenta.

Konsultacje z lekarzem genetykiem klinicznym są dostępne w formie online: https://nowagenetyka.pl/konsultacje-online/

Z Doradcą Pacjenta można kontaktować się mailowo lub telefonicznie: kontakt@nowagenetyka.pl, tel.: 695 235 299

Dzwoniąc pod ten numer uzyskasz profesjonalną poradę genetyczną, dotyczącą badań. Nie udzielamy informacji dotyczących konkretnych punktów pobrań.

Bibliografia:

1. Polskie wytyczne profilaktyki i leczenia  żylnej choroby  zakrzepowo-zatorowej. Aktualizacja 2012.
2. Łopaciuk S i wsp. Występowanie czynnika V Leiden wśród chorych na zakrzepicę żylną i kliniczna charakterystyka nosicieli tej mutacji. Acta Haematol. Pol. 1997;28 (suppl. 3):317.
3. Bykowska i wsp. Występowanie mutacji G20210A genu protrombiny w Polsce. Pol Arch Med. Wewn. 2000;104:729.
4. Łopaciuk S i wsp. Wrodzony niedobór antytrombiny III, białka C lub S jako czynnik ryzyka choroby zakrzepowo-zatorowej. Pol Przegl Chir. 1993;65:890.
5. Rajewski M, Skrzypczak J. Częstość występowania przeciwciał antyfosfolipidowych oraz polimorfizmu genów czynnika V (G 1691 A) i protrombiny (G20210A) u kobiet z nieprawidłowym przebiegiem ciąży. Pol Arch Med Wewn. 2006; 115:417-25.