Gronkowiec u dzieci – jakie są objawy?

Gronkowce to bakterie szeroko rozpowszechnione w środowisku, które w sprzyjających warunkach mogą być odpowiedzialne za wywoływanie różnorodnych infekcji, od łagodnych zmian skórnych po groźne zakażenia ogólnoustrojowe. Najczęściej zasiedlają one wilgotne obszary skóry oraz błony śluzowe dróg oddechowych i przewodu pokarmowego, stanowiąc tym samym naturalny składnik mikrobiomu człowieka. Delikatna skóra, nieukształtowany całkowicie układ immunologiczny oraz częste mikrourazy sprawiają, że dzieci stanowią najbardziej narażoną na zakażenia grupę wiekową. Właściwe rozpoznanie pierwszych symptomów infekcji oraz szybka reakcja są kluczowe dla skutecznego leczenia i zapobiegania dalszemu rozprzestrzenianiu się zakażenia. Jakie są najczęstsze przyczyny infekcji gronkowcowych? Na jakie objawy rodzice powinni zwrócić szczególną uwagę?

Czym są gronkowce?

Gronkowce (łac. Staphylococcus) to ziarenkowce naturalnie bytujące na skórze, błonach śluzowych oraz w przewodzie pokarmowym człowieka. Zaliczane są one do grupy bakterii Gram (+) z rodziny Micrococcaceae o metabolizmie względnie tlenowym. Oznacza to, że posiadają one zdolność do rozwoju zarówno w obecności tlenu, jak i warunkach beztlenowych. Choć większość szczepów jest niegroźna, niektóre z nich mogą wywoływać poważne infekcje, zwłaszcza u dzieci, u których układ odpornościowy nie jest jeszcze w pełni ukształtowany. Niektóre gatunki odpowiedzialne są za zakażenia skóry, tkanek miękkich, a także cięższe schorzenia, takie jak: sepsa czy zapalenie płuc. Nazwa tej grupy bakterii bezpośrednio nawiązuje do ich wyglądu. Gronkowce mogą występować pojedynczo, w parach lub układać się w krótkie łańcuszki. W wyniku licznych podziałów w wielu płaszczyznach w obrazie mikroskopowym zaobserwować można charakterystyczne skupiska bakterii przypominające grona winogron.

Wśród 40 gatunków gronkowca, 12 z nich bytuje w organizmie człowieka. Do szczepów odpowiadających za najczęstsze zakażenia u dzieci należą:

• Gronkowiec złocisty (Staphylococcus aureus) – najbardziej patogenny, często odpowiedzialny za poważne infekcje. Zwykle zasiedla przedsionek nosa, nosogardło, okolice odbytu i szczęki oraz skórę graniczącą z linią włosów. Do najbardziej niebezpiecznych należą zakażenia szczepami MRSA (opornymi na metycylinę);

• Gronkowiec skórny (Staphylococcus epidermidis) – stanowi naturalny składnik flory bakteryjnej, który w sprzyjających warunkach może stać się patogenny. Zakażenie najczęściej rozwija się u osób z wprowadzonymi do organizmu ciałami obcymi, takim jak: cewniki, sztuczne zastawki, implanty czy rozruszniki serca;

• Gronkowiec saprofityczny (Staphylococcus saprophyticus) – gatunek ten odpowiedzialny jest za ostre zakażenia układu moczowego występujące najczęściej u młodych kobiet oraz nastolatków niezależnie od płci. Zakażenie może również obejmować zaburzenia mikcji oraz niespecyficzne zapalenia cewki moczowej;

Czy gronkowiec złocisty u dzieci jest zaraźliwy?

Gronkowiec u dzieci jest zaraźliwy i może być z łatwością przenoszony z jednej osoby na drugą. Bakteria ta rozprzestrzenia się zarówno w warunkach domowych, jak i w miejscach publicznych, takich jak: szkoły, przedszkola czy szpitale. Ze względu na niedojrzałość układu odpornościowego, do grupy podwyższonego ryzyka należą dzieci do 5. roku życia. Dodatkowo zwiększone ryzyko zakażenia dotyczy także:

• Dzieci chorujących przewlekle;
• Dzieci niedożywionych;
• Wcześniaków oraz noworodków o niskiej wadze urodzeniowej;
• Dzieci z wadami serca;
• Dzieci wielokrotnie hospitalizowanych;
• Dzieci poddanych długotrwałej antybiotykoterapii.

Przyczyny zakażeń gronkowcem u dzieci

Zakażenia gronkowcami u dzieci zwykle spowodowane są różnorodnymi czynnikami, które sprzyjają kolonizacji i rozwojowi tych bakterii w organizmie. Główną przyczynę infekcji stanowi kontakt z patogennymi szczepami kolonizującymi skórę, błony śluzowe, a także powierzchnie przedmiotów codziennego użytku. Bakterie mogą zostać również przeniesione bezpośrednio od innych zakażonych osób. Dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym są szczególnie narażone na infekcje z powodu częstych kontaktów z rówieśnikami, niedostatecznej higieny, a także przewlekłych nawyków, takich jak: częste dotykanie twarzy czy rozdrapywanie gojących się ran. Przyczyną zakażenia może być również osłabiona odporność.

Mikrourazy skóry, takie jak: zadrapania, otarcia czy ugryzienia owadów stanowią wrota zakażenia, przez które bakterie mogą wnikać do głębszych warstw skóry i wywoływać miejscowe lub uogólnione zakażenia. W niektórych przypadkach czynnikami ryzyka jest obecność cewników, wenflonów, implantów lub innych przyrządów medycznych wykorzystywanych podczas leczenia szpitalnego. Szczególne niebezpieczeństwo stanowią szczepy wytwarzające toksyny, które mogą doprowadzić do wystąpienia ciężkich chorób, takich jak: gronkowcowy zespół poparzonej skóry (choroba Rittera) czy zatrucia pokarmowe. W związku z tym bardzo istotnym jest przestrzeganie podstawowych zasad higieny, odpowiednia pielęgnacja ran oraz szybkie reagowanie na pierwsze objawy infekcji.

Do najczęstszych przyczyn zakażeń gronkowcami u dzieci należą:

• Kontakt z osobami zakażonymi – gronkowce mogą być przenoszone poprzez dotyk, kaszel, kichanie, a także używanie przedmiotów, które miały kontakt z osobą zarażoną (np. ręczniki, zabawki);

• Obniżona odporność – układ immunologiczny młodszych dzieci nie jest jeszcze
  w pełni rozwinięty, co zwiększa podatność na infekcje. Dodatkowo ryzyko zakażenia wzrasta u wcześniaków, dzieci z chorobami przewlekłymi, niedożywieniem lub po przebytej chorobie;

• Uszkodzenia skóry – nawet drobne zadrapania, skaleczenia oraz rany stanowią wrota dla bakterii. Gronkowce w szybkim tempie kolonizują uszkodzone tkanki
  i w konsekwencji doprowadzają do stanów zapalnych;

• Niedostateczna higiena – niedostateczne oczyszczanie ran oraz brak regularnego mycia rąk, szczególnie wśród przedszkolaków, sprzyja rozprzestrzenianiu się bakterii;

• Zakażenia szpitalne – gronkowiec skórny jest jednym z głównych patogenów oportunistycznych występujących w szpitalach. Może powodować infekcje związane
  z cewnikowaniem, wenflonami czy sztucznymi implantami;

• Kolonizacja naturalna – gronkowce bytują na skórze i błonach śluzowych dziecka, nie wywołując żadnych niepokojących objawów, jednak w sprzyjających warunkach mogą stać się patogenne i doprowadzić do rozwoju infekcji;

Objawy zakażenia gronkowcem u dzieci – na co zwrócić uwagę?

Zakażenie gronkowcem stanowi istotny problem medyczny, ponieważ infekcja może objawiać się na wiele różnorodnych sposobów w zależności od miejsca zakażenia oraz stanu zdrowia dziecka. Zrozumienie charakteru objawów i możliwych do wystąpienia konsekwencji jest kluczowe dla rodziców oraz opiekunów, aby jak najszybciej zareagować na niepokojące symptomy i zminimalizować ryzyko poważnych powikłań zdrowotnych.

Gronkowiec skórny u dzieci – objawy

Gronkowcowe zakażenia skórne u dzieci wywoływane są głównie przez gronkowca złocistego. Bakteria ta odpowiada za infekcje skóry i tkanek miękkich, które mogą przybierać różnorodne formy. Do typowych objawów należą ropnie, czyraki oraz drobne, bolesne krosty. W miejscach zmienionych chorobowo skóra bywa zaczerwieniona, obrzęknięta i często wydziela ropną treść. W cięższych przypadkach, zwłaszcza u dzieci z obniżoną odpornością, infekcja może doprowadzić do powstawania większych, ciężko gojących się owrzodzeń. Ponadto niektóre szczepy gronkowca złocistego wytwarzającego toksyny epidermolityczne mogą wywołać zakażenia skóry o cięższym przebiegu, takie jak: zespół oparzonej skóry oraz martwicze zapalenie powięzi. W większości przypadków infekcja ogranicza się jedynie do powłok skórnych, lecz jeśli nie zostanie odpowiednio leczona, może rozprzestrzenić się na inne układy narządów.

Do najczęstszych postaci gronkowcowych zmian skórnych u dzieci zalicza się:

• Zapalenie mieszków włosowych – to powierzchniowe zakażenie skóry obejmujące mieszki włosowe. Najczęściej wywoływane przez gronkowca złocistego, który prowadzi do powstawania małych, czerwonych i wypełnionych ropną treścią krostek wokół włosa. Zmiany są swędzące, bolesne i zwykle występują głównie na twarzy, szyi, udach oraz pośladkach. Zmiany skórne goją się bez pozostawiania trwałych blizn;
• Jęczmień – ropne zapalenie gruczołów łojowych lub mieszków włosowych rzęs. Objawia się bolesnym i zaczerwienionym obrzękiem na brzegu powieki, który z czasem wypełnia się ropną treścią;
• Czyraki – to ropne zapalenie mieszka włosowego dotykające głębsze warstwy skóry. Podczas tworzenia się zmiany skórnej dochodzi do wytworzenia czopa martwiczego posiadającego początkowo postać guzka, a następnie guzka z krostą. Czyraki najczęściej występują w okolicach pośladków;
• Liszajec zakaźny – to powszechna bakteryjna infekcja skóry, występująca zwykle
  u dzieci uczęszczających do żłobków, przedszkoli lub szkół. Na ogół wywoływana pierwotnym zakażeniem przez paciorkowce, a następnie wtórne nadkażenie zmian gronkowcami. Objawia się czerwonymi zmianami skórnymi oraz pęcherzykami wypełnionymi płynem, które w wyniku pęknięcia tworzą charakterystyczne miodowo-żółte strupy. Jest to choroba wysoko zakaźna i łatwo rozprzestrzeniająca się poprzez kontakt bezpośredni lub przedmioty osobiste;
• Liszajec pęcherzowy noworodków – stanowi cięższą postać liszajca zakaźnego
  i wywoływany jest przez gronkowca złocistego produkującego toksynę złuszczającą – eksfoliatynę. W jego przebiegu dochodzi do oddzielenia się warstw naskórka
  i powstawania dużych, wiotkich pęcherzy wypełnionych przeźroczystym płynem. Schorzenie to wymaga szybkiej interwencji medycznej i wdrożenia leczenia antybiotykami w celu zapobiegania dalszym powikłaniom ogólnoustrojowym; 
• Zapalenie skóry i tkanki podskórnej – schorzenie to powiązane jest najczęściej
  z zakażeniami pooperacyjnymi lub urazami. Charakteryzuje się zaczerwienieniem
  i wzrostem temperatury w miejscu zmiany, upośledzeniem ruchomości oraz ropną wydzieliną;
• Zakażenie rany kąsanej – objawy zakażenia rany gronkowcem obejmują zaczerwienienie, obrzęk, ból oraz ropną wydzielinę, a często także gorączkę i ogólne osłabienie. Szczepami najczęściej izolowanymi ze zmiany po ugryzieniu zwierzęcia są S. aureus oraz S.intermedium;

Gronkowiec w nosie u dzieci – objawy

Obecność gronkowca w nosie u dzieci to częsta forma nosicielstwa, która nie zawsze powoduje objawy chorobowe, lecz może prowadzić do wystąpienia infekcji. Szacuje się, że nosicielstwo gronkowca złocistego w obrębie nosa i gardła dotyczy nawet 40% populacji.

W odpowiednich warunkach np. po zakażeniach wirusowych, obecność tej bakterii może być przyczyną zapalenia zatok, ucha środkowego, a także ropni okołomigdałkowych. Gronkowiec kolonizujący błonę śluzową jam nosowych może przyczyniać się do rozwoju przewlekłego kataru oraz uczucia zatkanego nosa. Dziecko może odczuwać również pieczenie, świąd lub suchość śluzówek, a w niektórych przypadkach pojawić się mogą nawracające krwawienia. Gronkowiec bytujący w nosie często rozprzestrzenia się na skórę twarzy, gardło lub inne części ciała. Nieleczone zakażenie sprzyja powikłaniom zwłaszcza u dzieci z obniżoną odpornością.

Gronkowiec w gardle u dzieci – objawy

Gronkowiec w gardle u dzieci może przebiegać bezobjawowo, lecz w wielu przypadkach jest przyczyną uciążliwych infekcji górnych dróg oddechowych. Dzieci skarżą się wówczas na silny ból gardła, trudności w przełykaniu oraz uczucie drapania. Migdałki mogą być powiększone, zaczerwienione, a na ich powierzchni z czasem pojawia się ropny nalot. Szyjne węzły chłonne staja się tkliwe i obrzęknięte. Często infekcji towarzyszy gorączka, osłabienie oraz niechęć do jedzenia i picia wody z powodu dyskomfortu. Gronkowiec w gardle może również prowadzić do nawracających angin, a w cięższych przypadkach rozprzestrzeniać się na inne części układu oddechowego. Nieleczone zakażenie w gardle może powodować powikłania, do których należą między innymi ropnie okołomigdałkowe, a nawet sepsa.

Do głównych objawów występowania gronkowca w gardle zalicza się między innymi:

• Wymioty;
• Kaszel;
• Wysoką gorączkę;
• Nawracające stany zapalne gardła i migdałków;
• Ropne naloty i owrzodzenia w gardle;
• Trudności w mówieniu i spożywaniu pokarmów;
• Powiększone węzły chłonne;
• Uporczywy ból gardła promieniujący w stronę ucha;
• Nawracające anginy.

Gronkowcowe zakażenia ogólnoustrojowe u dzieci – objawy 

Zakażenie gronkowcem może również prowadzić do poważnych objawów ogólnoustrojowych, szczególnie gdy bakterie przedostaną się do krwiobiegu. Początkowo objawy te są niespecyficzne, jednak szybko ulegają nasileniu. Najczęściej obserwuje się:

• Wysoką gorączkę;
• Dreszcze i złe samopoczucie;
• Przyspieszone tętno i oddech;
• Bóle mięśni i stawów.

W przypadku zapalenia płuc wywołanego gronkowcem, obraz kliniczny jest niecharakterystyczny, z dominującym kaszlem, gorączką i dusznościami. Szczególnie niebezpieczne są przypadki, w których dochodzi do rozwoju posocznicy, septycznych i zakrzepowych zatorów oraz innych zakażeń w różnorodnych lokalizacjach.

Na jakie objawy rodzice powinni zwrócić szczególną uwagę?

Istotnym jest, aby rodzice byli w stanie rozpoznać niepokojące objawy chorobowe u dziecka i w odpowiednim momencie zgłosili się do specjalisty. Do objawów, na które powinni zwrócić szczególną uwagę, zaliczyć można:

1. Zmiany skórne – konsultacja lekarska jest konieczna w przypadku, gdy zmiany skórne ulegają powiększeniu, są bolesne, nie goją się lub są połączone z gorączką. Niepokojące powinno być także pojawienie się ropnych krost, czyraków czy pęcherzy, którym towarzyszy zaczerwienienie skóry;

2. Gorączka – podwyższona temperatura utrzymująca się przez dłuższy czas może świadczyć o infekcji gronkowcowej;

3. Osłabienie – objawy ogólne, takie jak: senność, apatia, brak apetytu mogą wskazywać na rozprzestrzenianie się infekcji;

4. Problemy oddechowe – kaszel, trudności w oddychaniu, ból w klatce piersiowej oraz duszności mogą wskazywać na zapalenie płuc wywołane gronkowcem;

5. Bóle kości lub stawów – zakażenie gronkowcem może również przebiegać
   z rozwinięciem stanu zapalnego w kościach lub stawach, który charakteryzuje się bólem, obrzękiem oraz trudnościami w poruszaniu się;

6. Problemy żołądkowo-jelitowe – biegunka, nudności, wymioty i bóle brzucha mogą wskazywać na zatrucie pokarmowe wywołane toksynami gronkowca.

Jeśli u dziecka występuje którykolwiek z powyższych objawów, zwłaszcza w połączeniu
z ogólnym pogorszeniem stanu zdrowia, konieczna jest konsultacja z lekarzem. Należy pamiętać, że wczesna diagnoza i natychmiastowe wdrożenie leczenia mogą zapobiec poważnym powikłaniom zdrowotnym.

Mgr Karolina Hejnar