Gruczolakorak - rodzaje, przyczyny, objawy, metody leczenia.

Gruczolakorak (adenocarcinoma) to rodzaj nowotworu złośliwego wywodzącego się z nabłonków gruczołowych wyściełających układ moczowo-płciowy, pokarmowy i oddechowy. Nowotwory piersi, płuc, jelita, prostaty i trzonu macicy to pod względem histologicznym najczęściej właśnie gruczolakoraki. Z jakiej przyczyny dochodzi do ich rozwoju i jak mogą się objawiać?

Co to jest gruczolakorak?

Każda złośliwa zmiana nowotworowa wywodząca się z tkanki nabłonkowej nazywana jest „rakiem”. Jeśli nowotworzeniu podlega nabłonek gruczołowy dochodzi do rozwoju gruczolakoraka (zwanego inaczej rakiem gruczołowym lub adenocarcionoma). Nabłonki gruczołowe tworzą struktury, których zadaniem jest wytwarzanie wydzielin np. śluzu, żółci, śliny, mleka czy enzymów trawiennych. Gruczolakorak może dotyczyć różnych lokalizacji narządowych, ale zawsze charakteryzuje się typem wzrostu naśladującym tkankę gruczołową. Typ wzrostu określany jest podczaj badania histopatologicznego, czyli mikroskopowego badania tkanki pobieranej na drodze biopsji. Patomorfolog podczas oceny mikroskopowej klasyfikuje także podtyp nowotworu (np. gruczolakorak cewkowy, gruczolakorak brodawkowaty, gruczolakorak śluzowy, gruczolakorak śluzowokomórkowy itd.).Statystyki dotyczące zachorowalności na nowotwory w Polsce przedstawiają dane w zależności od narządu, z którego wywodzi się nowotwór, a nie w zależności od typu histologicznego, jednak można przyjąć, że gruczolakorak jest najczęstszym rodzajem nowotworu osób dorosłych.

Gruczolak a gruczolakorak

Warto podkreślić różnicę między gruczolakiem, a rakiem gruczołowym, czyli gruczolakorakiem. Są to dwie różne choroby. Gruczolaki to zmiany łagodne polegające na nadmiernym rozroście tkanki gruczołowej, które niekiedy mogą ulec zezłośliwieniu do gruczolakoraka np. polipy jelita grubego mogą przy braku leczenia przejść w raka jelita grubego. Część z gruczolaków jest aktywna hormonalnie i może być przyczyną zaburzeń endokrynologicznych np. prolaktynowe gruczolaki przysadki.

Gruczolakorak – lokalizacje

Błony śluzowe układu pokarmowego, oddechowego, moczowego i rozrodczego zawierają nabłonki gruczołowe, z których może wywodzić się rak gruczołowy. Oto najczęstsze lokalizacje narządowe gruczolakoraka:

• gruczolakorak płuc,
• gruczolakorak piersi,
• gruczolakorak prostaty,
• gruczolakorak jelita grubego,
• gruczolakorak trzonu macicy,
• gruczolakorak jajnika,
• gruczolakorak żołądka,
• gruczolakorak trzustki,
• gruczolakorak tarczycy.

Rak gruczołowy jest typem histologicznym odpowiedzialnym za:

• niemal wszystkie przypadki raka prostaty,
• większość przypadków raka piersi,
• około 95% przypadków raka trzustki,
• około 40% raków niedrobnokomórkowych płuc.

Gruczolakorak – przyczyny

Czynniki ryzyka wystąpienia gruczolakoraka wspólne dla niemal wszystkich lokalizacji to:

• palenie tytoniu,
• otyłość,
• przewlekłe stany zapalne,
• narażenie na toksyny/chemikalia w domu lub w miejscu pracy,
• radioterapia z powodu wcześniejszej choroby nowotworowej.

Warto mieć świadomość, że palenie papierosów nie tylko zwiększa ryzyko raka płuc od 15 do 30 razy, ale może przyczynić się do rozwoju kilkunastu rodzajów nowotworów o rozmaitych lokalizacjach m.in. raka jamy ustnej, gardła, przełyku, krtani, żołądka, jelita grubego, wątroby, trzustki, nerki, pęcherza moczowego, szyjki macicy, a także ostrej białaczki szpikowej. Wg danych Krajowego Rejestru Nowotworów około 35 proc. wszystkich zgonów z powodu nowotworów można przypisać paleniu tytoniu i związane jest to z mnogością toksycznych substancji obecnych w dymie papierosowym.

Otyłość kojarzona przede wszystkim z chorobami układu krążenia lub cukrzycą, wiąże się także z podwyższonym ryzykiem zachorowania na gruczolakoraka przełyku, raka sutka u kobiet w wieku pomenpauzalnym i raka trzonu macicy. Mechanizm w jakim nadmierna masa ciała przyczynia się do rozwoju nowotworów jest złożony i obejmie magazynowanie w tkance tłuszczowej, poza nadmiarem energii, rozmaitych substancji w tym estrogenów i adipokin, czyli hormonów promujących rozwój procesu zapalnego.

Żeńskie hormony płciowe – estrogeny są znanymi karcynogenami (czynnikami rakotwórczymi). Estrogeny mimo swej ważnej roli fizjologicznej zwiększają ryzyko wystąpienia pewnych rodzajów gruczolakoraka np. hormonalna terapia zastępcza polegająca na suplementacji hormonów płciowych u kobiet cierpiących na dolegliwości związane z menopauzą, zwiększa ryzyko raka sutka i endometrium (trzonu macicy).  Potencjalne korzyści i zagrożenia z przyjmowania hormonalnej terapii zastępczej powinny zostać dokładnie omówione przez pacjentkę z jej lekarzem. Długotrwałe wystawienie na działanie estrogenów np. przekwitanie w późnym wieku, wczesne pokwitanie, brak potomstwa, późna pierwsza ciąża także zwiększają ryzyko rozwoju raka piersi.

Przewlekły stan zapalny zwiększa ryzyko rozwoju nowotworów np. infekcja Helicobacter pylori jest czynnikiem rozwoju raka żołądka, a choroby zapalne jelit np. choroba Leśniwoskiego-Crohna, czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego zwiększają ryzyko raka jelita grubego.

Większość przypadków gruczolakoraka jest uznawana za przypadki „sporadyczne”. To nieintuicyjne pojęcie oznacza, że rozwój nowotworu jest głównie związany z ekspozycją na niekorzystne czynniki środowiskowe. Około 10% przypadków nowotworów jest związanych z rodzinną predyspozycją do zachorowania. Te gruczolakoraki nazywamy „dziedzicznymi”. Pamiętać należy, że nie dziedziczy się choroby nowotworowej, a zwiększone ryzyko zachorowania względem ogólnej populacji. Jednymi z najczęstszych dziedzicznych gruczolakoraków są nowotwory sutka i jajnika związane z przekazywaniem nieprawidłowych wariantów genów BRCA1, BRCA2. Kobiety będące nosicielkami mutacji w tych genach mają 50-80% ryzyko wystąpienia raka piersi i około 10-40% ryzyko zachorowania na raka jajnika. Nowotwory dziedziczne rozwijają się u zdecydowanie młodszych pacjentów niż nowotwory sporadyczne.

Gruczolakorak – objawy

Zwykle gruczolakorak rozwija się podstępnie, latami nie dając żadnych objawów, dlatego tak ważne są regularne badania profilaktyczne. Objawy zaawansowanej choroby nowotworowej będą zależały od jej lokalizacji narządowej.

Gruczolakorak płuca – objawy:

• kaszel trwający ponad 3 tygodnie,
• duszność,
• krew w plwocinie,
• ból podczas oddychania lub kaszlu,
• nawracające zakażenia dróg oddechowych,
• świszczący oddech,
• chrypa,
• palce pałeczkowate (palce dobosza) – poszerzony koniec palców,
• nieintencjonalna utrata masy ciała.

Gruczolakorak piersi – objawy:

• obecność wyczuwalnego guzka w tkane piersi,
• obecność wyczuwalnego guzka lub opuchlizna w dole pachowym,
• asymetria piersi,
• wciągnięcie skóry lub brodawki sutkowej,
• zaczerwienienie lub wysypka na skórze piersi,
• wyciek z brodawki,
• łuszcząca się, swędząca skóra lub zaczerwienienie wokół brodawki.

Gruczolakorak prostaty – objawy:

• konieczność częstszego oddawania moczu, także w nocy,
• trudności w rozpoczęciu mikcji,
• zwiększone parcie na mocz,
• ból podczas oddawania moczu,
• krwiomocz,
• obrzęki kończyn dolnych.

Gruczolakorak jajnika – objawy:

• wzdęty brzuch,
• częstomocz spowodowany uciskiem,
• ból w podbrzuszu.

Gruczolakorak jelita grubego – objawy:

• zmiana częstotliwości wypróżnień – biegunki,
• krew w stolcu niezwiązana z obecnością hemoroidów,
• ołówkowate stolce,
• uczucie niepełnego wypróżnienia,
• niezamierzona utrata masy ciała.

Gruczolakorak trzustki – objawy:

• nieintencjonalna utrata masy ciała,
• osłabienie,
• brak apetytu,
• uczucie wczesnej sytości,
• nudności i wymioty,
• tłuszczowe stolce,
• ból w jamie brzusznej, ulegający pogorszeniu po jedzeniu i w pozycji lezącej, a zmniejszający się w wychyleniu tułowia do przodu,
• żółtaczka.

Gruczolakorak żołądka – objawy

• niezamierzona utrata masy ciała,
• brak apetytu,
• uczucie wczesnej sytości,
• trudności w przełykaniu,
• nudności i wymioty,
• objawy nadkwasoty i niestrawności,
• ból w nadbrzuszu,
• krwiste lub fusowate wymioty,
• smoliste stolce.

Gruczolakorak – rokowanie

Rozpoznanie nowotworu złośliwego zwykle wiąże się z lękiem pacjenta i jego najbliższych. Sama diagnoza raka gruczołowego nie pozwala określić rokowania, a opisuje jedynie typ histologiczny. Wynik biopsji zawiera jednak także informację o stopniu złośliwości histologicznej (ang. grade). Patomorfolodzy stosują zwykle się trzy- lub czterostopniowe skale złośliwości opisujące charakter ocenianych pod mikroskopem komórek:

• G1 – rak wysokozróżnicowany (niski stopień złośliwości),
• G2 – rak średniozróżnicowany (pośredni stopień złośliwości),
• G3 – rak niskozróżnicowany (wysoki stopień złośliwości),
• G4 – rak niezróżnicowany (wysoki stopień złośliwości).

Wynik „gruczolakorak G1” będzie oznaczał, że komórki nowotworu przypominają prawidłowe komórki danej tkanki i nie mnożą się szybko.

W celu ustalenia rokowania, onkolog oceni także stadium zaawansowania klinicznego gruczolakoraka. Lekarz za pomocą badania przedmiotowego i badań obrazowych oceni cechy nowotworu w skali TNM:

• T (ang. tumor) to wielkość guza:
  • T1 oznacza guza do 2 cm,
  • T2 oznacza guza o wielkości 2-5 cm,
  • T3 to guzy powyżej 5 cm,
  • T4 to guz naciekający otaczające narządy,
  • Tis guz in situ (rak przedinwazyjny)
• N (ang. nodes) to informacja o obecności komórek nowotworowych w węzłach chłonnych.
  • N0 oznacza brak przerzutów w węzłach chłonnych,
  • N1, N2, N3, N4 to przerzuty do węzłów chłonnych, coraz odleglejszych od guza pierwotnego.
    
    
• M (ang. metastases) to informacja o tym, czy są przerzuty odległe.
  • M0 – nie ma przerzutów,
  • M1 – są przerzuty odległe.

Na podstawie skali TNM, onkolog oceni stopień zaawansowania gruczolakoraka klasyfikując go do jednego z pięciu stopni zaawansowania (ang. stage).

• 0 stopień – nowotwór w bardzo wczesnej fazie rozwoju, przedinwazyjny,
• I stopień – nowotwór we wczesnej fazie rozwoju o wysokim odsetku przeżyć pięcioletnich,
• II stopień – nowotwór średnio zaawansowany,
• III stopień – nowotwór zaawansowany,
• IV stopień – nowotwór bardzo zaawansowany, z obecnością przerzutów odległych, o bardzo złym rokowaniu i niskim odsetku przeżyć pięcioletnich.

Rokowanie może być także uzależnione od dotkniętego nowotworem narządu. Na przykład, gruczolakoraki endometrium wykrywane są zwykle we wczesnych stadiach i wymagają jedynie leczenia chirurgicznego. Rak stercza także charakteryzuje się wysokim odsetkiem pięcioletnich przeżyć. Najgorsze rokowania dotyczą raków gruczołowych trzustki, jajnika i żołądka.

Gruczolakorak – metody leczenia

Ostatnie lata przyniosły wiele nowych, obiecujących rozwiązań terapeutycznych, ale nadal podstawą leczenia onkologicznego są:

• chirurgia,
• chemioterapia,
• radioterapia.

Przebieg leczenia uzależniony jest od lokalizacji zmian i możliwości całkowitego wycięcia guza. Resekcja (zabieg usunięcia guza) jest podstawowym sposobem postępowania, a chemioterapię i radioterapię stosuje się zazwyczaj jako leczenie uzupełniające przed i po zabiegu chirurgicznym. W przypadku zmian nieoperacyjnych, gdy leczenie ma na celu głównie łagodzenie objawów choroby i poprawę komfortu życia pacjenta, mogą one stanowić filar terapii. Obecnie dla wielu gruczolakoraków chemioterapia wspierana jest przez hormonoterapię i immunoterapię. Hormonoterapia hamuje wzrost gruczolakoraków hormonozależnych, czyli niektórych postaci raka prostaty, sutka, endometrium, jajnika lub tarczycy. Immunoterapia, która w ostatnim dziesięcioleciu przeniosła nową nadzieję pacjentom onkologicznym, polega na aktywacji układu odpornościowego posiadającego naturalną zdolność do zwalczania komórek nowotworowych.

Autor: Dr n.med. Justyna Chlebowska-Tuz

Bibliografia:

1. https://onkologia.org.pl/
2. https://www.cancer.gov/
3. https://www.nhs.uk/