Grypa u dzieci – objawy i leczenie

Grypa uważana jest mylnie za niegroźną chorobę o łagodnym przebiegu. Jednak grypa w przypadku dzieci wcale taka nie musi być. U niemowląt często przebiega z nietypowymi objawami i częściej niż u dorosłych występują powikłania. Jaki jest przebieg grypy u dzieci?

Grypa u dzieci jako infekcja dróg oddechowych

Infekcje dróg oddechowych u dzieci uczęszczających do żłobków i przedszkoli to najczęstszy powód wizyt u lekarza. W ciągu roku u takich dzieci występuje około 10-15 infekcji dróg oddechowych. W przeważającej większości są to infekcje wirusowe i również w większości łagodne infekcje samoistnie ustępujące. 

Grypa jest chorobą wirusową, której przebieg i objawy zależą w dużej mierze od wieku dziecka. Zazwyczaj ma przebieg łagodny i sama ustępuje. Ciężki przebieg i powikłania dotyczą małych dzieci poniżej 5 r.ż. a szczególnie poniżej 2 r.ż., także dzieci z przewlekłymi chorobami, takimi jak: 

• choroby układu krążenia, 
• choroby układu oddechowego, 
• choroby układu nerwowego, 
• choroby układu moczowego, 
• niedobory odporności,
• cukrzyca.

Im mniejsze dziecko, tym większe ryzyko ciężkiego przebiegu, a co za tym idzie również hospitalizacji.

Grypa – co ją wywołuje? Wirus, bakteria?

Grypa to ostra choroba wirusowa wywoływana przez 3 typy wirusa: A, B i C.

• Typ A wirusa – wywołuje zakażenia wśród ludzi i zwierząt. Dzieli się na podtypy w zależności od rodzajów białek (antygenów) na powierzchni wirusa: neuraminidazy N i hemaglutyniny H. Tylko wirusy grupy A mają potencjał wywoływania pandemii. Grypę sezonową najczęściej wywołują wirusy podtypów H1N1 i H3N2. Cechują się dużą zmiennością antygenową, tzn. w każdym sezonie grypowym występuje wirus o nieco innej budowie.
• Typ B wirusa – wywołuje zachorowania tylko u ludzi; częściej wywołuje infekcje u dzieci.
• Typ C wirusa – wywołuje zachorowania u ludzi i świń; infekcje sporadyczne o łagodnym przebiegu.

Grypę możemy podzielić także na sezonową i pandemiczną.

• Grypa sezonowa – zachorowania występują w okresie epidemicznym, czyli w naszej szerokości geograficznej między październikiem a kwietniem.
• Grypa pandemiczna – to groźniejsza odmiana grypy, występująca w postaci pandemii, czyli epidemii o zasięgu globalnym. Występuje co kilka lub kilkadziesiąt lat. Szerzy się szybciej niż grypa sezonowa. Ostatnio mieliśmy do czynienia z pandemią tzw. świńskiej grypy w sezonie 2009/2010.

Wirus grypy jest drobnoustrojem szybko zmieniającym swój skład antygenowy, czyli budowę. Dlatego każdego roku atakuje nas nieco inna odmiana wirusa niż w poprzednich latach. Gdy dochodzi do niewielkich zmian w jego budowie, mówimy o grypie sezonowej i nasz układ odpornościowy do pewnego stopnia jest w stanie go prawidłowo rozpoznać i go zwalczać. Gdy zmiany w budowie są duże, mówimy wtedy o grypie pandemicznej. Nasz układ odpornościowy nie umie skutecznie walczyć z wirusem, dochodzi do większej zachorowalności i większej liczby powikłań.

Przeczytaj również: Przeziębienie, grypa czy koronawirus? Jak odróżnić objawy?

Okres wylęgania i zakaźności grypy

Czas od wniknięcia patogenu do organizmu do wystąpienia objawów, czyli czas wylęgania wynosi od 1 do 7 dni, średnio 2 dni. Okres zakaźności u dorosłych to 1 dzień przed wystąpieniem objawów i 3-5 dni po wystąpieniu objawów, natomiast dzieci są zakaźne kilka dni przed objawami i nawet powyżej 10 dni po wystąpieniu objawów. Jest to jednym z powodów, dla których dzieci w sezonie grypowym są tzw. superroznosicielami infekcji wśród osób ze swojego otoczenia. Kolejnym powodem jest wydalanie wirusa w większych ilościach niż dorośli.

Dzieci do 14 r. ż. częściej chorują na grypę niż osoby dorosłe. Według szacunków w ciągu roku zapadalność osób dorosłych na grypę wynosi 5-10%, a u dzieci 20-30%. Dzieje się tak, ponieważ układ odpornościowy dzieci dopiero się kształtuje i nie są w pełni wykształcone mechanizmy obrony przed drobnoustrojami, w tym ważny mechanizm, jakim jest pamięć immunologiczna – ich organizm nie pamięta wirusów krążących we wcześniejszych sezonach. Dzieci również częściej niż dorośli przebywają w dużych skupiskach ludzi (żłobki, przedszkola, szkoły), gdzie łatwiej dochodzi do przeniesienia wirusa.

Drogi zakażenia wirusem grypy

Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową lub przez kontakt bezpośredni z zakażoną osobą. Zachowania, które sprzyjają zachorowaniu to:

• dłuższe przebywanie w bliskiej odległości od chorego bez zabezpieczenia, czyli maseczki lub kontakt twarzą w twarz,
• kontakt bezpośredni z chorą osobą lub przez zakażone przedmioty,
• niedostateczna higiena rąk, dotykanie oczu, ust, nosa,
• przebywanie w sezonie grypowym w dużych skupiskach ludzi.

Objawy grypy u dzieci i dorosłych

Grypa może mieć przebieg bezobjawowy, ale może też mieć postać ciężkiej infekcji z poważnymi powikłaniami. Zwykle przebiega z objawami:

• ogólnymi, dominującymi na początku infekcji:
  • gorączka, u dzieci bywa wysoka nawet do 40ºC,
  • dreszcze,
  • bóle mięśni, bóle głowy,
  • uczucie osłabienia i rozbicia,
  • przekrwienie spojówek, światłowstręt;
• oddechowymi:
  • ból gardła,
  • suchy kaszel,
  • czasem niewielki katar lub zatkany nos,
  • niekiedy ból w klatce piersiowej;
• nietypowymi, częstymi u małych dzieci:
  • nudności i wymioty,
  • biegunka,
  • senność, apatia,
  • niechęć do jedzenia, szczególnie u niemowląt,
• drgawki.

Często u dzieci wraz z grypą rozwija się zapalenie ucha środkowego. Większość objawów ustępuje w ciągu kilku dni, ale kaszel i złe samopoczucie może się utrzymywać nawet 2 tygodnie.

Należy mieć na uwadze, że u małych dzieci, niemowląt i noworodków mogą występować nietypowe objawy. U dzieci poniżej 6 m.ż. zwykle występuje gorączka i kaszel, ale też może nie pojawić się gorączka, a jedynym objawem może być bezdech. Grypa u niemowląt objawia się wymiotami, biegunką, drgawkami gorączkowymi oraz objawami oddechowymi.

Przebieg grypy u dziecka, zwłaszcza małego, jest inny niż u dorosłego. Również objawy u każdego dziecka mogą być nieco inne i mogą się one zmieniać w trakcie trwania choroby.

Powikłania po grypie u dzieci

Do powikłań po grypie zalicza się:

• zapalenie płuc, oskrzeli,
• zapalenie zatok,
• zapalenie ucha środkowego,
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
• niewydolność oddechowa,
• zapalenie mięśnia sercowego, mięśni szkieletowych,
• zaburzenia neurologiczne: encefalopatia, zespół Guillaina-Barrégo,

Powikłaniem są również wtórne zakażenia bakteryjne: zapalenia płuc, a nawet sepsa.

Rozpoznanie grypy

Rozpoznanie zwykle opiera się na objawach, choć w sezonie grypowo-przeziębieniowym niekiedy trudno jest stwierdzić, jaki rodzaj infekcji wirusowej prezentuje dziecko. Szczególnie przy występowaniu nietypowych objawów.

• Diagnostyka wirusologiczna – polega na wykryciu obecności wirusa w materiale biologicznym za pomocą metod immunofluorescencji, meto biologii molekularnej RT-PCR lub poprzez hodowlę wirusa. Ta ostatnia metoda służy głównie celom nadzoru epidemiologicznego, do określania krążących w środowisku szczepów wirusa, monitorowania wrażliwości na leczenie przeciwwirusowe.
• Diagnostyka serologiczna – polega na wykrywaniu w surowicy krwi pobieranej w ostrej fazie choroby oraz w okresie zdrowienia obecności swoistych przeciwciał skierowanych przeciwko patogenowi.
• Szybkie testy diagnostyczne – wykonuje się je w ciągu pierwszych 4 dni trwania choroby. Zbyt wczesne (przed upływem 24 godzin od początku choroby) lub zbyt późne wykonanie testu może być przyczyną zafałszowanych wyników. Na wynik wpływ ma również sposób pobrania materiału. Ujemny wynik przy obecności objawów grypowych uzyskany w sezonie grypowym nie wyklucza infekcji.

Badanym materiałem jest zwykle wymaz z gardła, nosa, nosogardła, choć mogą to być również popłuczyny z nosa, gardła, aspirat odessany z nosogardła czy tchawicy. Zastosowanie szybkich testów może skrócić czas do zastosowania właściwego postępowania a w uzasadnionych przypadkach wdrożenie odpowiedniego leczenia.

Przeczytaj także: Czy grypa żołądkowa to grypa?

Grypa u dzieci – leczenie

Zaleca się, aby dziecko pozostało w domu przez okres choroby, unikało kontaktów z rówieśnikami i innymi członkami rodziny przez cały okres choroby i przynajmniej 24 godziny po ustąpieniu gorączki. Głównie stosuje się leczenie objawowe polegające na zapewnieniu dziecku odpowiedniej ilości snu i odpoczynku, a także odpowiednim nawodnieniu.

Wśród środków farmakologicznych stosuje się leki przeciwgorączkowe i przeciwzapalne (ibuprofen), przeciwgorączkowe (paracetamol). W celu redukcji kataru bądź uczucia zatkanego nosa można stosować leki obkurczające śluzówkę nosa (ksylometazolina, oksymetazolina) w formie kropli, żelu lub aerozolu do nosa w dawce odpowiedniej dla dziecka. Należy jednak pamiętać, aby nie stosować tych leków dłużej niż kilka dni, ponieważ uszkadzają śluzówkę. Innym sposobem na katar jest stosowanie roztworów soli fizjologicznej do nosa oraz jałowej soli morskiej.

W łagodzeniu suchego kaszlu stosuje się u dzieci preparaty zawierające butamirat oraz lewodropropirozynę.

Należy pamiętać, aby przy stosowaniu preparatów farmakologicznych u dzieci zasięgnąć porady lekarza lub farmaceuty, nie stosować dłużej niż kilka dni bez kontroli lekarskiej oraz dostosować formę i dawkę leku do wieku dziecka.

W leczeniu przyczynowym grypy stosuje się leki przeciwwirusowe skierowane przeciwko wirusowi grypy, należą do nich: oseltamiwir, zanamiwir. Stosuje się je na zlecenie i pod kontrolą lekarza w przypadku ciężkiej, powikłanej lub postępującej postaci. Leki te skracają czas trwania choroby i zmniejsza ryzyko powikłań. Warunkiem powodzenia terapii jest zastosowanie ich w ciągu 48 godzin od początku objawów. Mogą one być również stosowane w zapobieganiu infekcji w grupach wysokiego ryzyka.

Grypa u dzieci – kiedy należy udać się do szpitala

Do pilnego kontaktu z lekarzem lub udania się do szpitala powinno nas skłonić pojawienie się objawów alarmowych świadczących o ciężkim, lub powikłanym przebiegu grypy. Należą do nich:

• duszność, problem z oddychaniem;
• przyspieszony oddech, wysiłek oddechowy – poruszanie skrzydełkami nosa;
• wysoka gorączka >40ºC, nie reagująca na leki;
• sinica – kolor skóry dziecka przybiera kolor siny lub szary;
• senność, apatia;
• drgawki, napady padaczkowe;
• zaburzenia świadomości: dziecko nie reaguje na głos, brak kontaktu wzrokowego;
• objawy odwodnienia: zmniejszenie ilości oddawanego moczu;
• problemy w karmieniu, odmowa przyjmowania płynów i jedzenia;
• nawrót objawów po kilku dniach od względnej poprawy.

Szczepienia przeciw grypie

Szczepienia są najskuteczniejszą formą profilaktyki. U dzieci stosowane są dwa rodzaje szczepionek: donosowa oraz w formie iniekcji domięśniowej.

Szczepionka donosowa w formie aerozolu jest przeznaczona do stosowania u dzieci w wieku od 24 miesięcy do 18 r. ż. Są w niej 4 antygeny wirusów grypy: 2 antygeny wirusów grypy typu A, 2 wirusów grypy typu B. Skład antygenowy jest co roku uaktualniany zgodnie z zaleceniami WHO.

Dostępna jest również szczepionka podawana w formie zastrzyku przeznaczona dla dzieci od 6 m. ż. Ze względu na dużą zmienność wirusa, co roku szczepionka ma nieco odmienny skład pod względem obecności konkretnych fragmentów wirusa.

Odporność po szczepieniu przypomina tę powstałą po przechorowaniu grypy. Pojawia się po ok. 14 dniach od szczepienia, zatem dopiero po tym czasie powstałe przeciwciała mogą ochronić przed infekcją, bądź przed jej ciężkim przebiegiem.

Skuteczność szczepionki zależy od wielu czynników: 

• wieku, 
• stanu zdrowia (mniejsza u osób z chorobami przewlekłymi), 
• dopasowaniem składu szczepionki do szczepów krążących w środowisku (różna w różnych sezonach), 
• liczby dawek przyjętych w przeszłości (nieco się zwiększa z każdą kolejną dawką szczepienia).

Wśród dzieci zaszczepionych przeciwko grypie 47-76% nie zachoruje na grypę, a 77-91% uniknie powikłań ze strony układu oddechowego. Szczepionka zmniejsza również ryzyko przeniesienia choroby na domowników i rodzinę, co jest szczególnie ważne dla osób po 65 r. ż., z obniżoną odpornością i obciążonych chorobami przewlekłymi.

Wciąż panuje przekonanie o tym, że grypa jest niegroźną chorobą o łagodnym przebiegu. Często jest mylona z innymi chorobami przeziębieniowymi, a przez to panuje powszechne przekonanie o nieskuteczności szczepień. Grypa w grupach wysokiego ryzyka, do których należą dzieci poniżej 5. roku życia, może mieć ciężki przebieg oraz mogą wystąpić groźne powikłania. Jednak jedyną skuteczną metodą zapobiegania infekcjom oraz powikłaniom są szczepienia ochronne.

Mgr Renata Grzelik