Grzybica jamy ustnej - powody występowania i sposoby diagnostyki

Grzybica (mykoza) jest chorobą zakaźną wywołaną przez mikroskopijne grzyby chorobotwórcze. Infekcja powodowana przez drożdżaki rodzaju Candida określana jest mianem kandyozy lub drożdżycy. Może się ona rozwinąć u każdego w momencie osłabienia odporności. Nieleczone zakażenie drożdżakami jest niebezpieczne i może skutkować rozwojem innych poważniejszych chorób układowych. O tym, czym dokładnie jest kandydoza jamy ustnej, jakich osób może dotyczyć, co jest jej przyczyną oraz w jaki sposób się objawia, przeczytasz w poniższym artykule.

Czym jest grzybica jamy ustnej?

Grzybica, inaczej zwana kandydozą lub drożdżycą, wywoływana jest przez grzyby z rodzaju Candida.Najczęściej jest to Candida albicans, zdarzają się jednak infekcje drożdżakami z gatunków Candida tropicalis, Candida glabrata czy Candida krusei.U wielu osób mikroorganizmy te stanowią fizjologiczną florę jamy ustnej i nie wywołują objawów nawet przez całe życie. Część osób zaczyna chorować na grzybicę w momencie osłabienia odporności, przebytej antybiotykoterapii czy leczenia cytostatykami. Kandydoza w szczególności dotyka osób chorujących na cukrzycę, AIDS oraz po przeszczepach narządowych. Grzybica jamy ustnej może objawiać się też jako kandydoza kącików ust, potocznie znana pod nazwą zajady. Oprócz tego, że jest ona bardzo bolesna, to może być objawem niebezpiecznego niedoboru żelaza, witaminy B12 oraz kwasu foliowego.

Jeśli drożdżyca dotyczy tylko jamy ustnej,  wtedy mówimy o jej pierwotnym charakterze. Jeśli zaś objawy chorobowe występują również na skórze i błonach śluzowych, obejmują inne narządy, wtedy mamy do czynienia z  wtórną grzybicą jamy ustnej.

Grzybica jamy ustnej – przyczyny

Większość osób ma na skórze i błonach śluzowych drożdżaki, które nie wywołują żadnych objawów chorobowych, wchodząc w skład flory  fizjologicznej jamy ustnej. Potencjalnie niebezpieczne stają się dopiero wtedy, kiedy dochodzi do ich nadmiernego namnażania się na skutek spadku odporności organizmu.

Innymi przyczynami wystąpienia kandydozy jamy ustnej są:

• leczenie preparatami sterydowymi w postaci wziewnej lub aplikowanie ich bezpośrednio na błonę śluzową jamy ustnej,
• zażywanie tabletek antykoncepcyjnych,
• leczenie cytostatykami,
• leczenie immunosupresyjne,
• radioterapia i chemioterapia,
• częste płukanie jamy ustnej preparatami o działaniu przeciwbakteryjnym lub brak higieny jamy ustnej,
• palenie papierosów,
• nadużywanie alkoholu,
• próchnica zębów,
• zbyt duża ilość cukrów prostych w diecie,
• utrata równowagi biologicznej mikroflory jamy ustnej,
• zmiana w składzie mikroflory jamy ustnej,
• zmniejszona ilość wydzielanej śliny,
• mikrourazy jamy ustnej spowodowane noszeniem aparatów ortodontycznych i protez zębowych.

Dodatkowo grzybica jamy ustnej częściej rozwija się w okresie noworodkowym, u kobiet w ciąży, u osób w podeszłym wieku, chorujących na cukrzycę, z zaburzeniami hormonalnymi i niedoborami odporności.

Jakie są objawy grzybicy jamy ustnej?

Grzybicę jamy ustnej charakteryzują łatwe do zauważenia objawy. Są nimi:

• widoczny biały nalot na języku i podniebieniu, który może rozprzestrzeniać się do gardła i przełyku,
• pieczenie i suchość w gardle,
• środkowe, romboidalne zapalenie języka,
• protetyczny, linijny rumień dziąsłowy,
• bolesne pęknięcia w kącikach ust,
• nieprzyjemny zapach z ust.

Chorzy dodatkowo mogą skarżyć się na ból języka i dziąseł, zaczerwienienie jamy ustnej, swędzenie skóry wokół ust oraz obecność białych pleśniawek. Ostatni z objawów dotyczy głównie  dzieci, u których grzybica jamy ustnej rozwija się jako ostre zapalenie.

Jak diagnozuje się grzybice jamy ustnej?

Z uwagi na charakterystyczne objawy chorobowe drożdżyca jamy ustnej zazwyczaj jest rozpoznawana na podstawie wywiadu zebranego od pacjenta. Dla potwierdzenia rozpoznania lekarz może w niektórych przypadkach zlecić dodatkowe badania laboratoryjne. Najskuteczniejsze w przypadku diagnostyki grzybicy jamy ustnej jest badanie mykologiczne, wykonywane z materiału pobranego z tylnej ściany gardła.

Na czym polega badanie mykologiczne?

Badanie mykologiczne jest rodzajem badania mikrobiologicznego, wykonywanego celem identyfikacji grzyba, który wywołał schorzenie. Zazwyczaj polega ono na hodowli materiału pobranego od pacjenta i dokładnej analizie mikroskopowej preparatu. Dodatkiem do badania mykologicznego są też testy biochemiczne, które pomagają ustalić gatunek grzyba oraz określić jego wrażliwość na leczenie. Lekarz, zlecając wykonanie tego badanie mikrobiologicznego, musi wiedzieć, że czas oczekiwania na wynik może wynosić nawet kilka tygodni. Jest to spowodowane powolnym wzrostem grzybów w warunkach laboratoryjnych.

W sytuacji, kiedy o objawy kandydozy podejrzany jest konkretny gatunek drożdżaka, możliwe jest wykonanie badań metodami biologii molekularnej, opartymi o analizę DNA grzyba. Lekarz może też zlecić inne oznaczenia, np. szybki test z wodorotlenkiem potasu lub analizę mikroskopową preparatu bezpośrednio pobranego od chorego. Te równoległe badania pozwalają na skrócenie czasu oczekiwania na wynik, a tym samym na szybsze wdrożenie leczenia środkiem działającym na konkretny drobnoustrój.

Aby badanie mykologiczne było wiarygodne, należy dostosować się do kilku zasad:

• próbkę należy pobrać z rana,
• pacjent powinien być na czczo; niewskazane jest również picie napojów przed badaniem,
• przed pobraniem materiału nie należy szczotkować zębów ani używać płynów do płukania jamy ustnej,
• pacjent nie powinien być w trakcie kuracji antybiotykami,
• jeśli pacjent przyjmuje jakiekolwiek leki, powinien o tym fakcie poinformować lekarza, gdyżmogą one mieć wpływ na namnażanie się grzybów w warunkach laboratoryjnych.

Niedostosowanie się do tych zaleceń może spowodować uzyskanie wyniku fałszywie ujemnego. W warunkach laboratoryjnych drobnoustrój nie zostanie zidentyfikowany nie dlatego, że jest nieobecny, a dlatego, że jego wzrost został zahamowany.

Jak interpretować wynik badana mykologicznego?

Badanie mykologiczne wykonywane jest dwuetapowo. W pierwszej części stwierdza się, czy w próbce obecne są grzyby mogące wywołać objawy kandydozy jamy ustnej. Prawidłowy wynik oznacza brak mikroorganizmów chorobotwórczych w próbce. Jeśli są one obecne, to taką informację podaje się w wyniku badania laboratoryjnego.

Drugi etap badania mykologicznego, inaczej zwany antymykogramem, to wykonanie testów w kierunku lekooporności grzyba. Ta informacja jest niezbędna w celu dobrania najskuteczniejszego leczenia. Odróżnienie grzybicy jamy ustnej od zakażenia innymi drobnoustrojami jest też bardzo ważne. Środki działające na bakterie nie będą skuteczne na drożdżaki. Ich zastosowanie może nawet zaostrzyć objawy chorobowe.

Leczenie i profilaktyka grzybicy jamy ustnej

Grzybica jamy ustnej jest schorzeniem wymagającym leczenia. Najczęściej stosuje się miejscowe preparaty przeciwgrzybicze w postaci maści i płynów. Jeśli leczenie miejscowe nie przynosi oczekiwanych rezultatów, podaje się leki doustne.

W trakcie leczenia grzybicy jamy ustnej zaleca się zmianę nawyków żywieniowych. Szczególnie ważne jest wykluczenie z diety produktów bogatych w cukier. O ile jest to możliwe, osoba chora powinna ograniczyć palenie i spożywanie alkoholu, a najlepiej zaprzestać to robić.

Leczenie grzybicy jamy ustnej jest procesem długotrwałym i nie należy z niego rezygnować ani przerywać przedwcześnie terapii. Kandydoza jamy ustnej może bowiem rozprzestrzenić się na inne narządy.

Autor: Marta Szarawarska

Bibliografia:

1. Murrey P. i in., Mikrobiologia, Edra Urban & Partner, Wrocław 2018, s. 659–670.
2. Kurnatowska A. i in., Mykologia medyczna,Edra Urban & Partner, Wrocław 2018, s. 175–179.