Helicobacter pylori – jaką dietę stosować podczas leczenia zakażenia?

Bakteria Helicobacter pylori może zasiedlać błonę śluzową żołądka. Zakażenie wywołuje reakcję zapalną, która niszczy ścianę narządu. Kolonizacja przez Helicobacter pylori jest najczęstszą przyczyną ostrego zapalenia żołądka, które następnie może przejść w formę przewlekłą. Długotrwały proces prowadzi do zmian zwyrodnieniowych w obrębie błony śluzowej i zaburza wydzielanie kwasu solnego. W efekcie rozwija się choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy. Dowiedz się, jaką rolę odgrywa dieta w leczeniu zakażenia Helicobacter pylori.

Co to jest Helicobacter pylori?

Helicobacter pylori jest spiralną bakterią, która kolonizuje błonę śluzową żołądka. Jej jedynym rezerwuarem jest przewód pokarmowy człowieka. Z tego powodu do zakażenia może dojść tylko przez kontakt z chorą osobą lub jej wydzielinami. Bakteria ma wici, dzięki którym przenika pod warstwę śluzu. Zasiedla powierzchnię komórek nabłonkowych żołądka, gdzie ma najlepsze warunki do rozwoju. Helicobacter pylori wytwarza enzym rozkładający mocznik, ureazę. Powstający w reakcji rozkładu mocznika amoniak neutralizuje kwaśne pH treści żołądkowej. Niskie pH w żołądku stanowi jeden z najważniejszych przeciwbakteryjnych mechanizmów obronnych tej części przewodu pokarmowego. Dzięki ureazie i zdolności przenikania pod warstwę śluzu bakteria przystosowała się do życia w niesprzyjających warunkach. Dlatego też Helicobacter pylori może przewlekle kolonizować ścianę żołądka.

Kogo może dotyczyć zakażenie Helicobacter pylori?

Zakażenie Helicobacter pylori następuje na drodze pokarmowej. Najczęściej do infekcji dochodzi już w dzieciństwie. Szacuje się, że w Polsce ponad 80% dorosłych i około 30% dzieci może być zakażonych Helicobacter pylori. Świeże zakażenie i niepowikłane zapalenie przewlekłe zwykle przebiega bezobjawowo, dlatego wiele osób często nie zdaje sobie sprawy z  infekcji.

Jak przebiega zapalenie żołądka?

Określenie „zapalenie żołądka”, czyli gastritis,obejmuje wszystkie stany, w wyniku których dochodzi do uszkodzenia błony śluzowej tej części przewodu pokarmowego. Tworzą one różnorodną grupę. Należą do niej zaburzenia, które mogą być wywołane przez wiele czynników i przebiegać w odmienny sposób, ale zawsze dotyczą śluzówki żołądka.

Ze względu na przyczyny rozwoju procesu zapalnego, długość trwania i obraz histopatologiczny wyróżnia się różne rodzaje gastritis:

• ostre – wywołane przez Helicobacter pylori, krwotoczne i ropne;
• przewlekłe, np. zanikowe lub niezanikowe zapalenie wywołane przez Helicobacter pylori albo o charakterze autoimmunologicznym;
• szczególne rodzaje zapaleń, m.in.: chemiczne, eozynofilowe, zakaźne (np. wirusowe).

Przebieg zapalenia żołądka wywołanego przez Helicobacter pylori

Zakażenie Helicobacter pylori stanowi przyczynę zdecydowanej większości przypadków zapaleń żołądka. Bakteria kolonizuje błonę śluzową tej części układu pokarmowego, co wywołuje miejscową ostrą reakcję zapalną. W ścianie żołądka pojawia się naciek, a komórki gruczołowe zaczynają intensywnie wydzielać kwas solny, co dodatkowo podrażnia śluzówkę. Nieleczone ostre zapalenie może przejść w postać przewlekłą. Pojawiają się wówczas zmiany zwyrodnieniowe nabłonka i gruczołów. Proces zapalny doprowadza w końcu do zaniku śluzówki.

Objawy zapalenia żołądka wywołanego przez Helicobacter pylori

Przewlekłe zapalenie żołądka wywołane przez Helicobacter pylori rozwija się przez wiele lat. Może prezentować odmienny przebieg u różnych pacjentów. Zwykle jednak chorzy zarówno z ostrym, jak i z niepowikłanym przewlekłym zapaleniem żołądka nie zgłaszają żadnych objawów. Niekiedy pojawiają się ból brzucha, nudności albo wymioty.

Powikłania zapalenia żołądka wywołanego przez Helicobacter pylori

Przewlekłe zakażenie Helicobacter pylori i związany z nim długotrwały stan zapalny prowadzi do uszkodzenia i przebudowy ściany żołądka. Sprzyja to rozwojowi m.in.:

• choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy;
• raka żołądka;
• chłoniaka żołądka;
• niedokrwistości z niedoboru żelaza;
• zespołu rozrostu bakteryjnego (SIBO), który powstaje na skutek zmniejszenia kwaśności soku żołądkowego.

Jak przebiega choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy?

Wrzód trawienny jest ubytkiem ściany przewodu pokarmowego, o dobrze zaznaczonych granicach. Sięga do głębokich warstw błony śluzowej. Często towarzyszy mu także naciek zapalny i martwica.

W przebiegu choroby wrzodowej zmiany pojawiają się regularnie. Zwykle dotyczą odcinków przewodu pokarmowego, gdzie śluzówka kontaktuje się z kwasem solnym i enzymem pepsyną. Z tego powodu wrzody trawienne najczęściej pojawiają się w żołądku i dwunastnicy.

Choroba wrzodowa jest jedną z najczęstszych chorób układu pokarmowego. Może dotyczyć nawet do 10% dorosłej populacji.

Przyczyny choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy najczęściej rozwija się w wyniku przewlekłego zakażenia Helicobacter pylori. W grupie ryzyka znajdują się również osoby, które nadużywają niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) i palą papierosy. Wrzody żołądka mogą pojawić się także np.:

• w przebiegu choroby Leśniowskiego-Crohna;
• pod wpływem silnego stresu;
• jako skutek uboczny stosowanego leczenia, np. niektórych leków, a zwłaszcza glikokortykosteroidów, radioterapii  czy chemioterapii.

Przewlekłe zapalenie w przebiegu zakażenie Helicobacter pylori prowadzi do zaniku błony śluzowej żołądka i uszkodzenia jego ściany. Badania wykazały także, że choroba wrzodowa rozwija się, gdy u chorego współistnieją predyspozycje genetyczne i czynniki środowiskowe.

Objawy choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy

Najczęstszym objawem, który sugeruje obecność wrzodu jest ból lub dyskomfort w górnej części brzucha. Zwykle pojawia się w trakcie jedzenia (wrzody zlokalizowane w żołądku) lub 3 godziny po jedzeniu (wrzody zlokalizowane w dwunastnicy) i w nocy. Dolegliwości ustępują po posiłku lub przyjęciu leków, które zobojętniają kwas solny. Chorobie wrzodowej mogą towarzyszyć także nudności i wymioty. Często jednak przebiega ona zupełnie bezobjawowo.

Powikłania choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy

Wrzody żołądka i dwunastnicy są ubytkami ich ściany. W przebiegu choroby dochodzi do rozległych uszkodzeń przewodu pokarmowego, co może wiązać się z poważnymi konsekwencjami, takimi jak:

• krwotok;
• perforacja, czyli przedziurawienie ściany żołądka lub dwunastnicy;
• zwężenie odźwiernika na skutek przebudowy w miejscach owrzodzeń.

Jak rozpoznać zakażenie Helicobacter pylori?

Przy podejrzeniu zapalenia żołądka oraz choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy należy przeprowadzić badania, które potwierdzą lub wykluczą obecność Helicobacter pylori. Ich wyniki pozwolą na leczenie przyczyny stanu zapalnego.

Do nieinwazyjnych badań laboratoryjnych, które pozwalają wykryć zakażenie, należą m.in.:

• testy oddechowe, które polegają na ocenie stężenia dwutlenku węgla w wydychanym powietrzu po uprzednim spożyciu porcji mocznika znakowanego izotopem węgla;
• testy wykrywające antygeny Helicobacter pylori w kale;
• testy serologiczne, czyli sprawdzenie poziomu przeciwciał przeciwko bakterii.

Metody inwazyjne polegają na ocenie wycinka pobranego podczas badania endoskopowego. Najczęściej wykonuje się wówczas:

• test na obecność ureazy, czyli enzymu wytwarzanego przez Helicobacter pylori;
• badanie histopatologiczne;
• badanie mikrobiologiczne, np. hodowlę bakterii.

Badanie endoskopowe pozwala na zobrazowanie wewnętrznej strony ściany przewodu pokarmowego. W ten sposób można zaobserwować cechy charakterystyczne dla zapalenia żołądka i choroby wrzodowej oraz potwierdzić rozpoznanie.

Jak wygląda leczenie zakażenia Helicobacter pylori?

Terapia ma na celu przede wszystkim eradykację (zwalczenie) zakażenia Helicobacter pylori. Schemat leczenia obejmuje antybiotyki, preparaty bizmutu oraz inhibitory pompy protonowej, które zmniejszają kwaśność żołądka.

Jaką dietę należy stosować podczas leczenia zakażenia Helicobacter pylori?

W trakcie terapii zakażenia Helicobacter pylori należy stosować się do ogólnych zasad zdrowego żywienia. Przy nasilonych objawach ze strony układu trawienia warto wprowadzić dietę lekkostrawną. Poprawę może również przynieść ograniczenie konkretnych produktów, które nasilają dolegliwości.

Jakie produkty są wskazane w diecie podczas leczenia zakażenia Helicobacter pylori?

W trakcie leczenia zakażenia Helicobacter pylori warto wprowadzić do diety produkty, które będą wspierały działanie farmakoterapii. Należą do nich m.in.:

• izotiocyjaniany zawarte w warzywach kapustnych, m.in. w brokule, kapuście, rzepie, kalafiorze, kalarepie czy brukselce, ponieważ mają one właściwości antyoksydacyjne;
• zielona herbata ze względu na obecność przeciwutleniaczy;
• niektóre zioła i przyprawy, m.in.: imbir, majeranek, cynamon, rozmaryn, oregano, szałwia, mięta, kolendra, kardamon, bazylia czy kminek, ponieważ zawierają olejki eteryczne;
• przetwory mleczne (np. kefir), ponieważ występują w nich naturalne probiotyki;
• miód, który wykazuje naturalne działanie przeciwbakteryjne.

Autor: Monika Nowakowska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela

Bibliografia

1. W. Bartnik i in., Wytyczne Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii dotyczące diagnostyki i leczenia zakażenia Helicobacter pylori, „Gastroenterologia Kliniczna” 2014, nr 6, s. 41–49.
2. P. Gajewski i in., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2013, s. 906–916.
3. R. Monnoi i in., Helicobacter pylori infection: association with dietary habits and socioeconomic condition,Clinics and Research in Hepatology and Gastroenterology, 2019, https://doi.org/10.1016/j.clinre.2018.10.002, dostęp: 29.09.2022 r.
4. A. Yanaka i in., Dietary sulforaphane-rich broccoli sprouts reduce colonization and attenuate gastritis in Helicobacter pylori-infected mice and humans, „Cancer Prevention Research” 2009, nr 2, s. 353–360.