Hipogonadyzm - co warto wiedzieć?

Hipogonadyzm jest stanem, w którym u pacjenta obserwuje się zmniejszone wydzielanie hormonów płciowych. Obniżona produkcja hormonów, może wynikać bezpośrednio z upośledzenia funkcji i nieprawidłowości w samym układzie rozrodczym (np. uszkodzenia gonad – jąder, jajników) lub być skutkiem zaburzeń hormonalnych wynikających z upośledzenia funkcji podwzgórza lub przysadki. Z jakimi konsekwencjami wiąże się hipogonadyzm i jak się objawia?

Hipogonadyzm przyczyny

Gonady (jajniki, jądra) odpowiadają za produkcję hormonów, warunkujących cechy charakterystyczne dla danej płci (np. krągłe biodra, zarost, ton głosu, obfite piersi). Gonady nie produkują hormonów autonomicznie (bez kontroli), tylko są sterowane w zależności od aktualnych potrzeb organizmu przez struktury zlokalizowane w mózgu – podwzgórze i przysadkę. Taka relacja wzajemnych zależności określana jest mianem: oś podwzgórze – przysadka – gonady. Do rozwoju hipogonadyzmu dochodzi wówczas, kiedy dojdzie do dysfunkcji jednej z wymienionych w osi struktur.

W zależności od przyczyny dysfunkcji, hipogonadyzm dzieli się na pierwotny (zaburzenia funkcji gonad) i wtórny (zaburzenia funkcji podwzgórza lub/i przysadki). Czynniki etiologiczne prowadzące do rozwoju hipogonadyzmu uwzględniono w poniższym podziale:

• Hipogonadyzm pierwotny, nabyty (w trakcie życia) – to stan, w którym zmniejszone stężenie hormonów płciowych wynika z upośledzonej funkcji samych gonad (jajników, jąder). Ich uszkodzenie może być skutkiem infekcji (świnkowe zapalenie jąder), urazu mechanicznego, chemioterapii i radioterapii nowotworów zlokalizowanych w obrębie miednicy mniejszej, procesu autoimmunologicznego, a także niezstąpienia jąder do moszny (wnętrostwo).
• Hipogonadyzm pierwotny, wrodzony – jestkonsekwencją wrodzonych nieprawidłowości prowadzących do upośledzenia funkcji gonad. Wśród nich wymienia się zespół Klinefeltera, zespół Turnera, niedorozwój lub niewykształcenie jąder.
• Hipogonadyzm wtórny, przejściowy – może być konsekwencją niedożywienia lub innych zaburzeń endokrynologicznych, w tym niedoczynności tarczycy, niedoczynności przysadki, ale także niewyrównanej cukrzycy. Może ustąpić w wyniku terapii choroby podstawowej.
• Hipogonadyzm wtórny, nabyty (w trakcie życia) – jest skutkiem guzów mózgu i ich terapii, urazów lub infekcji mózgu.
• Hipogonadyzm wtórny, wrodzony – jest wynikiemwielohormonalnej niedoczynności przysadki, także zespołów: Kallmana, Pradera-Williego, Laurence’a-Moona oraz izolowanego niedoboru gonadotropin, czyli hormonów stymulujących gonady.

Hipogonadyzm u mężczyzn

Objawy hipogonadyzmu zależą przede wszystkim od wieku diagnozowanego pacjenta, ale także od stopnia upośledzenia produkcji testosteronu. U chłopców hipogonadyzm wiąże się z zmniejszeniem wielkości członka (mikropenis), wnętrostwem lub opóźnionym dojrzewaniem (nie zwiększająca się z wiekiem objętość jąder, brak mutacji i owłosienia pod pachami oraz w miejscach intymnych). Hipogonadyzm u dorosłych mężczyzn w związku z niedoborem testosteronu przekłada się na zaburzenie procesu spermatogenezy (produkcję plemników) i obniżenie płodności. Problem objawia się również zaburzeniami erekcji oraz z obniżonym popędem seksualnym. Szacuje się, że hipogonadyzm może dotyczyć nawet 15% mężczyzn >40 roku życia, którym towarzyszy otyłość, zespół metaboliczny lub cukrzyca typu 2.  Konsekwencją obniżonego stężenia testosteronu jest także spadek masy mięśniowej, osteoporoza (zmniejszenie gęstości kości i większe ryzyko złamań przypadkowych) i pogorszenie ogólnego stanu zdrowia.

Hipogonadyzm u kobiet

W przypadku dziewczynek hipogonadyzm objawia się brakiem rozwoju gruczołów piersiowych po 13 roku życia, opóźnionym wzrastaniem, brakiem miesiączki oraz owłosienia pod pachami i miejscach intymnych. U dorosłych kobiet niedobór estrogenu i progesteronu będzie skutkował zaburzeniami w obrębie cykli miesiączkowych, obniżeniem popędu seksualnego i zmniejszeniem płodności. Tak jak w przypadku mężczyzn, konsekwencją obniżonego stężenia hormonów płciowych będzie osteoporoza (zmniejszenie gęstości kości i większe ryzyko złamań przypadkowych) i pogorszenie ogólnego stanu zdrowia. Objawem wskazującym na hipogonadyzm mogą być również uderzenia gorąca.

Hipogonadyzm diagnostyka i leczenie

W diagnostyce hipogonadyzmu istotne są zarówno badania laboratoryjne, fizykalne i obrazowe. Badania służą ustaleniu przyczyn schorzenia, co jest niezwykle istotne w dostosowaniu do pacjenta odpowiedniego algorytmu leczenia. Hipogonadyzm wtórny przejściowy może być całkowicie uleczalny przez leczenie choroby podstawowej, np. niedoczynności tarczycy. W innych przypadkach pozostaje terapia polegająca na uzupełnianiu niedoborów hormonalnych – produkowanych w strukturach mózgu (hipogonadyzm wtórny) lub w gonadach (hipogonadyzm pierwotny).