Somatostatyna - działanie i funkcje hormonu

Somatostatyna jest hormonem peptydowym wydzielanym przez komórki układu pokarmowego, trzustki, podwzgórza i ośrodkowego układu nerwowego. W odniesieniu do funkcjonowania wielu układów wywiera głównie działanie hamujące. Na czym polega rola somatostatyny w organizmie i jakie znalazła zastosowanie w medycynie?

Somatostatyna funkcje

Somatostatyna produkowana jest w organizmie w dwóch aktywnie biologicznych formach, zbudowanych z 14 lub 28 aminokwasów, gdzie krótsza forma wykazuje działanie w mózgu, a dłuższa w przewodzie pokarmowym. Biologicznie czynna jest stosunkowo krótko, jej okres półtrwania wynosi zaledwie 3 minuty.

Jej uwalnianie pobudzają: hiperglikemia (wysokie stężenie glukozy we krwi), kortyzol – określany mianem hormonu stresu, IGF1 (insulinopodobny czynnik wzrostowy typu 1). W zależności od układu, somatostatyna wykazuje następujące działanie:

• W przewodzie pokarmowym somatostatyna hamuje wydzielanie żółci, kwasu żołądkowego, enzymów trzustkowych, cholecystokininy i wazoaktywnego peptydu jelitowego (VIP). Spowalnia pasaż pokarmu, hamuje wchłanianie tłuszczy i aminokwasów z jelita, zmniejsza miejscowy przepływ krwi.  
• W układzie endokrynnym (hormonalnym) somatostatyna hamuje produkcję hormonu wzrostu, hormonu tyreotropowego (TSH), prolaktyny, gastryny, insuliny, glukagonu i sekretyny.
• W ośrodkowym układzie nerwowym somatostatyna pełni rolę neuroprzekaźnika, czyli cząsteczki, która przenosi impulsy między komórkami nerwowymi, moduluje również procesy poznawcze. Zwiększa uwalnianie serotoniny i dopaminy, zmniejsza uwalnianie
  kwasu γ-aminomasłowego (GABA) i noradrenaliny. Wykazuje działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne.
• Somatostatyna w mechanizmach pośrednich i bezpośrednich hamuje cykl komórkowy, przez co ogranicza zdolność komórek do namnażania. Hamuje syntezę immunoglobulin i proliferację limfocytów.

Somatostatyna – działanie

Ze względu na szerokozakresowe działanie somatostatyny opracowano jej syntetyczne analogi, które wykorzystywane są z powodzeniem w terapii różnych schorzeń. Ważną grupą schorzeń leczonych analogami somatostatyny są nowotwory neuroendokrynne (NET), szczególnie rozsiane i niepodlegające zabiegom chirurgicznym. Guzy neuroendokrynne to grupa stosunkowo rzadko diagnozowanych nowotworów, wydzielających aktywne biologicznie hormony.

Wśród nich dominują guzy żołądkowo-jelitowo-trzustkowe (np. gastrinoma, insulinoma, VIPoma, glukagonoma). Komórki guzów neuroendokrynnych cechuje wysoka ekspresja receptorów dla somatostatyny (SSTR), dlatego też analogi somatostatyny z dobrymi efektami stosowane są w ich terapii, ograniczając nadmierną produkcję i skutki działania hormonów.

Ponadto analogi somatostatyny znalazły zastosowanie w akromegalii, chorobie Cushinga, w chorobach przewodu pokarmowego (żylaki przełyku, krwawienia, przewlekła biegunka), orbitopatii Gravesa-Basedova, raku piersi, jelita grubego, prostaty, raku drobnokomórkowym płuca i raku trzustki.