Jak zatrzymać wymioty? Sposoby dla dzieci i dorosłych

Wymioty i nudności są częstymi objawami, które mogą występować w przebiegu różnych chorób. Najczęściej jednak, wymioty są naturalną odpowiedzią organizmu na potencjalnie szkodliwe substancje lub patogeny, które dostały się do przewodu pokarmowego i jako ten odruch chronią organizm przed szkodliwymi substancjami. Występujące przewlekle są objawem poważnych chorób przewodu pokarmowego lub innych narządów.

Wymioty – skąd się biorą?

Odruch wymiotny w ludzkim ciele kontrolowany jest przez dwa ośrodki:

1. Ośrodek wymiotny, który znajduje się w rdzeniu przedłużonym oraz
2. Strefę chemoreceptorową, czyli strefę receptorów wrażliwych na substancje chemiczne, która znajduje się w dnie czwartej komory mózgu.

Ośrodki te otrzymują bodźce np. zapachowe, smakowe, chemiczne (reagujące między innymi z toksynami i lekami) lub mechaniczne (znajdujące się np. w tylnej ścianie gardła). Bodźce te pobudzają ośrodek wymiotny w rdzeniu przedłużonym, lub strefę wrażliwych receptorów w dnie czwartej komory w mózgu, co wywołuje reakcję trzewną z falą przeciwperystaltyczną (falę w kierunku przeciwnym do fizjologicznego przemieszczania pokarmu w organizmie) oraz skurcze mięśni brzucha, klatki piersiowej i przepony w efekcie wywołując wydostanie się treści pokarmowej przez usta. Nudnościom i wymiotom mogą towarzyszyć inne objawy ze strony układu pokarmowego takie jak: ból brzucha, zgaga, odbijanie i utrata apetytu, bladość skóry, zwiększona potliwość, ślinotok, obniżone ciśnienie i wolniejsze tętno.

Wymioty – przyczyny

Do różnorodnych przyczyn powodujących wymioty możemy zaliczyć między innymi:

• Stosowanie niektórych leków i zatrucie toksynami (na przykład przy nadużyciu alkoholu);
• Choroby ośrodkowego układu nerwowego takie jak: migrena, guzy i nowotwory układu nerwowego, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie mózgu, choroby i incydenty w naczyniach mózgowych, krwawienie wewnątrzczaszkowe;
• Choroby psychiczne: depresja, anoreksja, bulimia czy wymioty psychogenne związane np. ze stresem;
• Choroby błędnika: choroba lokomocyjna, zapalenie błędnika, nowotwory w okolicy ucha wewnętrznego;
• Choroby przewodu pokarmowego: zatrucie pokarmowe spowodowane spożytymi produktami, infekcyjny nieżyt żołądkowo- jelitowy (najczęściej pochodzenia wirusowego), nadwrażliwość pokarmowa na niektóre produkty, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, zapalenie wyrostka robaczkowego, choroba Leśniowskiego i Crohna czy zapalenie otrzewnej i inne;
• Choroby dróg żółciowych: zapalenie pęcherzyka żółciowego, kolka żółciowa;
• Choroby wątroby: zapalenie, marskość i niewydolność wątroby;
• Choroby trzustki;
• Choroby związane z nieprawidłowym wydzielaniem hormonów, między innymi: przełom tarczycowy, przełom nadnerczowy, nadczynność i niedoczynność przytarczyc;
• Choroby układu moczowego: kolka nerkowa, odmiedniczkowe zapalenie nerek;
• Inne: zawał serca, zespół żyły głównej górnej, hiperwitaminoza A i D, radioterapia, chemioterapia.

Wśród przyczyn wymiotów znajdują się również przyczyny i stany fizjologiczne takie jak ciąża czy osobnicza wrażliwość na pewne bodźce zapachowe, smakowe i wzrokowe.

Wymioty – ostre i przewlekłe

Klinicznie rozróżnia się wymioty:

1. Ostre, trwające zazwyczaj od 1 do 2 dni, najczęściej spowodowane infekcjami, stosowanymi lekami, zatruciami (na przykład alkoholem) lub toksynami produkowanymi przez organizm w przebiegu chorób np. w mocznicy czy cukrzycowej kwasicy ketonowej.
2. Przewlekłe, trwające zazwyczaj powyżej 7 dni, będące objawem stanów przewlekłych: chorób układowych oraz psychicznych.

Czy wymioty są groźne?

Jakie są powikłania wymiotów?Nudności i wymioty to dokuczliwe doznania, które w znaczny sposób mogą obniżyć jakość życia pacjenta, dlatego w przypadku przewlekłych dolegliwości lekarz dokonuje szczegółowej diagnostyki w celu określenia przyczyn nudności i wymiotów oraz decyduje o ewentualnym podjęciu leczenia objawowego.

Głównymi powikłaniami w przypadku wymiotów są:

• Odwodnienie;
• Zaburzenia gospodarki elektrolitowej (zmniejszone stężenia jonów potasu i chloru w organizmie);
• Zasadowica metaboliczna (związana z niskim poziomem jonów wodorowych);
• Zachłyśnięcia i zachłystowe zapalenie płuc;
• Pęknięcie ściany przełyku, głównie w przypadkach przewlekłych wymiotów (zespół Boerhaavego);
• Linijne pęknięcia błony śluzowej w rejonie połączenia przełyku z żołądkiem (zespół Mallory’ego i Weissa, występuje zwłaszcza przy nasilonych wymiotach);
• Niedożywienie, w przypadkach przewlekłych.

W przypadku wymiotów Amerykańskie Towarzystwo Gastroenterologiczne proponuje trzystopniowy schemat postępowania medycznego polegający na:

• Wyrównaniu zaburzeń wodnych i elektrolitowych (np. poprzez dożylne podanie kroplówek);
• Rozpoczęciu diagnostyki opartej na dokładnym wywiadzie, opisie okoliczności i odczuć pacjenta podczas wymiotów, badaniu fizykalnym pacjenta, badaniach laboratoryjnych (np. poziomu stężenia glukozy, mocznika, bilirubiny czy hormonów tarczycy), a w niektórych przypadkach na badaniach obrazowych (zdjęcie RTG jamy brzusznej, ocena pasażu po doustnym podaniu środka kontrastowego, tomografia komputerowa);
• W razie konieczności włączenie leczenia objawowego.

Lekarz podczas wywiadu ustala czas trwania wymiotów, czas pomiędzy posiłkami, a wystąpieniem wymiotów, charakter (konsystencję, kolor, treść) wymiotów oraz objawy towarzyszące wymiotom.

Jak zatrzymać odruch wymiotny?

W znacznej części przypadków wymioty i nudności dotyczą stanów ostrych związanych z infekcjami, lub z łatwymi do zidentyfikowania sytuacjami takimi jak: choroba lokomocyjna, nadużycie alkoholu, czy nieprzyjemne doznania smakowo-zapachowe, w związku z czym wizyta u lekarza nie jest konieczna.

Jak zatrzymać wymiotowanie u dorosłych? Postępowaniem domowym w przypadku wymiotów powinno być dbanie o odpowiednie nawodnienie oraz dieta lekkostrawna. Jeśli znane są czynniki wywołujące wymioty to zapobieganie wymiotom powinno polegać na unikaniu sytuacji, które je wywołują, lub w przypadku np. choroby lokomocyjnej na stosowaniu przed podróżą zaleconych przez lekarza leków.

W przypadku ostrych zatruć próby powstrzymywania wymiotów mogą się okazać niekorzystne, ponieważ stanowią one fizjologiczną obronę organizmu przed toksycznymi substancjami i umożliwiają pozbycie się ich z organizmu.

Należy pamiętać, że u niektórych kobiet w ciąży mogą wystąpić tak zwane niepowściągliwe wymioty ciężarnych, które ze względu na długość trwania i ewentualne powikłania są wskazaniem do wizyty u ginekologa i dobrania odpowiedniego leczenia.

Wymioty – objawy alarmujące

Objawami alarmującymi wymagającymi pilnej kontroli lekarskiej przy wymiotach są między innymi: wysoka gorączka, silne bóle brzucha, klatki piersiowej, okolicy lędźwiowej oraz wymioty podbarwione krwią, w kolorze krwistym lub o charakterze fusowatym co może świadczyć o zagrażającym zdrowiu i życiu krwawieniu w przewodzie pokarmowym!

Jeśli nawet mierne nudności i wymioty nawracają bez uchwytnej przyczyny i mają charakter długotrwały należy zgłosić się do lekarza w celu ustalenia diagnozy, dalszego postępowania i leczenia.

Wymioty – leczenie

W leczeniu objawowym wymiotów wybór leku zależy od ustalonych lub prawdopodobnych przyczyn nudności i wymiotów. Wśród leków przeciwwymiotnych znajdują się między innymi:

• Leki przeciwhistaminowe I generacji: stosowane w przypadku choroby lokomocyjnej;
• Pochodne fenotiazyny;
• Leki prokinetyczne: w zaburzeniach czynnościowych przewodu pokarmowego, chorobach nowotworowych;
• Antagoniści receptora serotoninowego 5HT3: głównie w leczeniu wymiotów podczas chemio- bądź radioterapii.

Jak zatrzymywać wymiotowanie u dziecka?

Przyczyny występowania wymiotów u dzieci różnią się w zależności od grupy wiekowej:

• Noworodki: należy brać pod uwagę choroby wrodzone, niedrożność przewodu pokarmowego, chorobę Hirschprunga oraz choroby metaboliczne i endokrynologiczne;
• Niemowlęta: wymioty u niemowląt mogą wynikać z niedojrzałości motorycznej przewodu pokarmowego, nieprawidłowych technik karmienia lub wady przewodu pokarmowego;
• Dzieci starsze: dominującą przyczyną są ostre infekcje żołądkowo-jelitowe o etiologii wirusowej (np. zakażenie rotawirusem z towarzyszącą biegunką i gorączką), w przypadku wymiotów uporczywych i przewlekłych najczęstszą przyczyną jest refluks żołądkowo- jelitowy, zapalenie błony śluzowej żołądka lub rzadziej „ostry brzuch”.

W przypadku wymiotów u dzieci postępowanie zależy również od przyczyny dolegliwości. Mali pacjenci z zakażeniami wirusowymi nie wymagają dalszej diagnostyki i leczenia przyczynowego- należy u nich zapobiegać odwodnieniu i obserwować uważnie stan, aż do ustąpienia zakażenia i wymiotów. W przypadku wad wrodzonych wdrażane jest leczenie chirurgiczne, a przy refluksie żołądkowo- jelitowym leczenie farmakologiczne.

Autor: Lek. med. Katarzyna Lizak

Bibliografia:

1. Interna Szczeklika, Szczeklik A, Gajewski P. Medycyna Praktyczna, Kraków 2020.
2. Pediatria tom 1, Wanda Kawalec. Wydanie 2018