Jak zdiagnozować powikłania po ospie wietrznej u dziecka?

Ospa wietrzna jest chorobą wywołaną przez wirus ospy wietrznej i półpaśca, najczęściej występującą u dzieci i cechującą się wysoką zakaźnością. Objawy ospy obejmują zwykle swędzącą wysypkę pęcherzykową na skórze. Schorzenie ma zwykle łagodny przebieg. U części chorych mogą jednak wystąpić groźne dla zdrowia powikłania.

Ospa wietrzna – co ją powoduje?

Czynnikiem etiologicznym odpowiadającym za wystąpienie ospy wietrznej jest wirus ospy wietrznej i półpaśca (VZV – Varicella Zoster Virus) z rodziny Herpesviridae. Podobnie jak inne wirusy Herpes, po infekcji pierwotnej wirus pozostaje w organizmie człowieka w nerwach czuciowych w formie latentnej (uśpienia) i może powodować wystąpienie objawów półpaśca nawet po wielu latach od zachorowania na ospę wietrzną. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową, a zachorowania dotyczą najczęściej dzieci w wieku 4–10 lat. Okres wylęgania choroby, czyli czasu od momentu zakażenia do pojawienia się symptomów choroby, wynosi 10–21 dni. Infekcja trwa zwykle od 2 do 4 tygodni, a chory jest zakaźny w okresie od około 2 dni przed wystąpieniem wysypki do czasu przyschnięcia ostatnich zmian pęcherzykowych na skórze.

Jakie są objawy ospy wietrznej?

Pierwsze objawy ospy wietrznej (prodromalne) są zwykle niespecyficzne i mogą obejmować bóle mięśni i stawów, bóle głowy, nudności czy zmniejszenie apetytu. Następnie pojawia się osłabienie, gorączka oraz charakterystyczna wysypka – w pierwszej kolejności można zaobserwować czerwone plamki na skórze twarzy, kończyn, tułowia oraz owłosionej skórze głowy. W ciągu następnych 12 godzin wykwity skórne przyjmują postać grudek, pęcherzyków i krostek.

Diagnostyka ospy wietrznej u dzieci

Rozpoznanie ospy wietrznej opiera się zwykle o badanie podmiotowe i przedmiotowe, przede wszystkim na podstawie obecności typowych zmian skórnych. W przypadkach wątpliwych diagnostykę można poszerzyć o badania serologiczne (obecność specyficznych dla wirusa przeciwciał w klasie IgM w trakcie choroby lub IgG po przebyciu ospy wietrznej) lub badanie PCR w kierunku obecności DNA wirusa (z płynu ze zmian pęcherzykowych, popłuczyn oskrzelowych, płynu pobranego w trakcie amniopunkcji w przypadku podejrzenia zakażenia VZV w trakcie ciąży).

Powikłania ospy wietrznej u dzieci – na co zwrócić uwagę?

Najczęstszym powikłaniem ospy wietrznej u dzieci jest wtórne zakażenie bakteryjne skóry (w większości spowodowane przez paciorkowce grupy A), zwykle w wyniku nieprawidłowej pielęgnacji wykwitów pęcherzykowych. Nadkażenie bakteryjne należy podejrzewać u dzieci, u których nastąpił nawrót gorączki i pojawiły się zmiany skórne w postaci zaczerwienienia czy ropni. Rzadziej obserwuje się powikłania neurologiczne – ostre zapalenie móżdżku, mogące objawiać się u dzieci oczopląsem, wymiotami, bólem głowy oraz zapalenie mózgu, które może powodować wystąpienie drgawek, światłowstrętu i sztywności karku.

Inne powikłania (zapalenie płuc, zapalenie mięśnia sercowego, wątroby, stawów czy nerek) dotyczą przeważnie osób dorosłych.

Ospa wietrzna – kiedy należy zachować szczególną czujność?

Podobnie jak w przypadku innych chorób zakaźnych, osoby chorujące na ospę wietrzną powinny być obserwowane w kierunku niepokojących objawów, mogących świadczyć o wystąpieniu powikłań. Najlepsze rokowanie co do przebiegu choroby obserwuje się u ogólnie zdrowych dzieci w wieku 1–14 lat – w tej grupie ospa wietrzna zwykle daje łagodne objawy i wymaga jedynie leczenia objawowego. Najczęstszym powikłaniem ospy u dzieci po 5 roku życia jest nadkażenie bakteryjne zmian skórnych, a u starszych dzieci – ostra ataksja móżdżkowa.

Zachorowanie na ospę wietrzną w wieku dorosłym wiąże się z większą niż w grupie dzieci śmiertelnością (około 31/100000 zachorowań) i częstszą koniecznością hospitalizacji chorych (zwykle z powodu zapalenia płuc). Szczególną czujność należy zachować również u osób w trakcie chemioterapii i chorujących na AIDS – zakażenie wiąże się u tych pacjentów z większym ryzykiem zajęcia wielu narządów i zwiększonym ryzykiem zgonu z powodu powikłań choroby.

Noworodki, których matki rozwinęły objawy ospy wietrznej w okresie okołoporodowym, mogą ulec zakażeniu przez łożysko, w trakcie porodu lub po porodzie, w wyniku bezpośredniego kontaktu ze zmianami skórnymi matki. Konieczna jest wówczas pilna konsultacja z lekarzem w celu ustalenia wskazań do podania immunoglobuliny przeciwko VZV i ewentualnego leczenia acyklowirem.

Ospa wietrzna – metody leczenia

W większości przypadków w leczeniu ospy wietrznej wystarcza postępowanie objawowe – odpoczynek, odpowiednie nawodnienie, podawanie leków przeciwgorączkowych, a w razie potrzeby również redukujących świąd. Aktualnie zaleca się, aby leczenie miejscowe niepowikłanych zmian skórnych ograniczyć do codziennej kąpieli w ciepłej wodzie z użyciem łagodnych środków myjących.

Leki przeciwwirusowe (acyklowir, rzadziej walacyklowir i famcyklowir) stosuje się u osób z ciężkim przebiegiem ospy wietrznej lub ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia powikłań, m.in. u noworodków, pacjentów z zaburzeniami odporności, przewlekłymi chorobami płuc lub skóry. U części chorych wskazane jest podanie immunoglobuliny przeciwko VZV.

Należy pamiętać, aby w trakcie ospy wietrznej unikać stosowania kwasu acetylosalicylowego (zwiększone ryzyko wystąpienia choroby Reye’a – encefalopatii i niewydolności wątroby) i ibuprofenu (możliwy związek z częstszymi nadkażeniami bakteryjnymi zmian skórnych), a w razie wysokiej gorączki podawać w pierwszej kolejności paracetamol (u osób bez przeciwwskazań do stosowania tego leku). Istotne jest również, aby do czasu wyschnięcia wszystkich zmian skórnych ograniczyć kontakt chorego z innymi osobami do niezbędnego minimum.

Czy można zapobiec wystąpieniu ospy wietrznej?

Nie ma metody zapewniającej 100% skuteczność w zapobieganiu ospie wietrznej u osób, które nie chorowały na nią w przeszłości. Z całą pewnością należy unikać kontaktu z osobami chorymi oraz z przedmiotami, które mogą być zanieczyszczone ich wydzielinami z dróg oddechowych. Wysoką skuteczność w zapobieganiu wystąpienia ospy wietrznej i jej powikłań ma szczepionka przeciwko ospie wietrznej, którą można podawać już od ukończonego 9 miesiąca życia, w dwóch dawkach. Szczepionka zawiera żywy, atenuowany szczep wirusa.

Kobiety planujące ciążę, które nie chorowały na ospę wietrzną i mają ujemny wynik przeciwciał IgG przeciwko VZV, powinny zaszczepić się dwiema dawkami szczepionki przeciwko ospy wietrznej, a starania o dziecko podjąć po co najmniej 4 tygodniach od podania drugiej dawki.

Bibliografia:

1. G. Swingler, Chickenpox, „BMJ Clinical Evidence” 2007, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2943770/, dostęp online: listopad 2022.
2. F. Ayoade, S. Kumar, Varicella Zoster, „StatPearls” 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK448191/, dostęp online: listopad 2022.
3. A. Gershon i in., Varicella Zoster Virus Infection, „Nature Reviews Disease Primers” 2015, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5381807/, dostęp online: listopad 2022.
4. M. Nagel, D. Gilden, Varicella Zoster Complications, „Current Treatment Options in Neurology” 2014, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3752706/, dostęp online: listopad 2022.