Jakie mogą być przyczyny mdłości?

Mdłości, czyli nudności, są subiektywnym, nieprzyjemnym uczuciem potrzeby zwymiotowania. Mogą im towarzyszyć: ból brzucha, biegunka, wzdęcia i zawroty głowy. Niekiedy mdłości występują w przebiegu różnych chorób lub stanów. Nudności pojawiają się np. podczas okresu lub przed nim, w ciąży, w chorobie refluksowej przełyku i na tle nerwowym. Mdłości i wymioty mogą występować także po posiłkach, a zwłaszcza po bardzo słodkim i tłustym jedzeniu. Pojawiają się również u osób, które cierpią na nietolerancję pokarmową w przypadku odstępstw od diety, np. po kawie z mlekiem w nietolerancji laktozy. Dowiedz się więcej, czym są mdłości i jak można sobie z nimi radzić.

Czym są mdłości?

Mdłości, czyli inaczej nudności, są nieprzyjemnym, choć niebolesnym uczuciem potrzeby zwymiotowania. Mogą występować jako jedyny objaw, choć często towarzyszą im także inne dolegliwości, np.: wymioty, biegunka, ból brzucha, wzdęcia czy zawroty głowy. Wymioty z kolei polegają na gwałtownym wyrzuceniu treści żołądkowej przez usta. Pojawiają się w wyniku silnych skurczów mięśni klatki piersiowej i brzucha, które powodują cofanie się pokarmu.

Dlaczego pojawiają się mdłości?

Nudności i wymioty mogą pojawiać się niezależnie od siebie, jednak często są ze sobą powiązane. Kontrolę nad pojawianiem się mdłości i odruchu wymiotnego sprawują dwa ośrodki w ośrodkowym układzie nerwowym (OUN):

• w rdzeniu przedłużonym, gdzie znajduje się ośrodek wymiotny;
• w mózgu w dnie komory IV, czyli w tzw. strefie chemoreceptorowej (spustowej).

Jak powstają mdłości?

Do ośrodkowego układu nerwowego docierają bodźce z całego organizmu, dlatego nudności i wymioty pojawiają się w różnych sytuacjach życiowych, np. po jedzeniu, zmianie pozycji czy podczas ciąży. Ośrodek wymiotny w OUN nadzoruje odruch na podstawie informacji, które otrzymuje:

• z narządu przedsionkowego w uchu wewnętrznym (błędnika), który odpowiada za występowanie nudności i wymiotów po zmianie pozycji, np. po wstaniu z łóżka, schylaniu się i podczas ruchu, w tym jazdy samochodem („choroba lokomocyjna”);
• z części korowej mózgu, odpowiedzialnej za pojawianie się mdłości związanych z zapachami, smakami lub bodźcami wzrokowymi;
• ze strefy chemoreceptorowej w dnie komory IV, która wykrywa obecność substancji chemicznych, w tym leków i toksyn, we krwi. Pobudza odruch wymiotny, kiedy w układzie krążenia pojawiają się szkodliwe związki, np. w przebiegu kwasicy ketonowej, mocznicy, podczas chemioterapii lub po przedawkowaniu leków;
• z układu pokarmowego dzięki nerwom przeponowym i rdzeniowym;
• z narządów, które znajdują się w klatce piersiowej, m.in. z płuc, opłucnej i serca.

Kiedy ośrodek wymiotny otrzyma informację o zaburzeniach równowagi, składu krwi lub gospodarki kwasowo-zasadowej organizmu, pojawia się potrzeba zwymiotowania, czyli nudności.

Jak powstaje odruch wymiotny?

Mdłości pozostają często jedynym objawem zaburzeń. Mogą jednak prowadzić także do pojawienia się wymiotów. W przebiegu odruchu wymiotnego występują gwałtowne skurcze mięśni, które powodują wyrzucenie treści pokarmowej przez usta. Są to:

• reakcja trzewna, czyli fala przeciwperystaltyczna w przewodzie pokarmowym, głównie w przełyku i żołądku;
• reakcja motoryczna, a przede wszystkim nasilone skurcze mięśni klatki piersiowej, brzucha i przepony.

Ze względu na czas trwania wymiotów można wyróżnić:

• wymioty ostre, które zwykle mijają po 1–2 dniach i pojawiają się na skutek zatruć toksynami, po przyjęciu leków i w przebiegu infekcji;
• wymioty przewlekłe – mogą być objawem chorób przewlekłych i przeważnie trwają dłużej niż 7 dni.

Jakie mogą być przyczyny pojawienia się nudności i wymiotów?

Mdłości i wymioty mogą stanowić fizjologiczną odpowiedź organizmu lub sugerować, że rozwija się w nim proces chorobowy.

Odruch fizjologiczny

Nudności i wymioty pojawiają się odruchowo w przypadku ostrych zatruć. Umożliwiają wówczas usunięcie połkniętych substancji toksycznych. W ten sposób chronią organizm przed szkodliwym działaniem trucizn. Nudności i wymioty, które stanowią odruch fizjologiczny, pojawiają się niedługo po połknięciu substancji toksycznej i ustępują po krótkim czasie.

W jakich sytuacjach mogą pojawiać się mdłości?

Mdłości pojawiają się na skutek podrażnienia ośrodka wymiotnego, które może przebiegać w różnych mechanizmach. Z tego powodu nudności występują np. podczas ciąży, po posiłkach, spożyciu dużej ilości alkoholu czy w wyniku zastosowanego leczenia.

Mdłości i wymioty należą do charakterystycznych objawów ciąży. Mogą występować aż u 80% przyszłych mam, głównie w pierwszym trymestrze ciąży. Pojawiają się krótko po zagnieżdżeniu się zarodka w macicy i ustępują zwykle w okolicach 16.–20. tygodnia. Prawdopodobnie nudności i wymioty rozwijają się, gdy dochodzi do gwałtownego podwyższenia stężenia gonadotropiny kosmówkowej w osoczu. Hormon jest produkowany przez zarodek po zagnieżdżeniu się w macicy i jego poziom we krwi intensywnie wzrasta na początku ciąży. Mdłości i wymioty podczas ciąży mogą mieć różne nasilenie i zwykle nie zaburzają codziennego funkcjonowania. Jeżeli jednak stają się bardzo intensywne, wówczas znacznie utrudniają podejmowanie aktywności, prowadzą do odwodnienia i zaburzenia równowagi organizmu.

Nudności, rzadziej wymioty, pojawiają się po zjedzeniu bardzo obfitego posiłku. Najczęściej mdłości występują po spożyciu tłustych i słodkich potraw, a także w wyniku zatrucia pokarmowego. Nudności i wymioty dokuczają również po przyjęciu zbyt dużej ilości alkoholu i w wyniku przewlekłego głodzenia się.

Przewlekłe mdłości i wymioty mogą występować w przebiegu leczenia niektórych chorób. Podrażnienie ośrodków wymiotnych pojawia się w okresie pooperacyjnym, po radioterapii i zastosowaniu leków, m.in.:

• cytostatycznych i immunosupresyjnych;
• kardiologicznych, np. preparatów obniżających ciśnienie tętnicze krwi i zapobiegających arytmii;
• hormonalnych, w tym doustnych środków antykoncepcyjnych;
• niektórych antybiotyków;
• niesteroidowych leków przeciwzapalnych.

Jakie choroby mogą powodować mdłości?

Mdłości i wymioty towarzyszą wielu stanom patologicznym. Często stanowią objaw alarmowy, który sprawia, że chorzy zgłaszają się do lekarza. W zależności od długości trwania, nasilenia czy dolegliwości towarzyszących, należy wykonać niezbędne badania, które potwierdzą przyczynę zaburzeń.

Mdłości mogą pojawiać się w przebiegu:

• chorób układu pokarmowego i otrzewnej,np.: infekcji wirusowych, bakteryjnych i pierwotniakowych, choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, niedrożności jelita cienkiego, zapalenia wyrostka robaczkowego czy pęcherzyka żółciowego, choroby Leśniowskiego-Crohna i zapalenia otrzewnej;
• nieprawidłowego działania ośrodkowego układu nerwowego, m.in.: migreny, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu czy obecności guzów OUN;
• zaburzeń psychicznych, a przede wszystkim depresji i bulimii. Mogą pojawić się także wymioty psychogenne, które występują głównie na tle nerwowym;
• chorób narządu przedsionkowego w uchu wewnętrznym, np.: choroby lokomocyjnej, nowotworów i zapaleń;
• zakłócenia równowagi metabolicznej (najczęściej w kwasicy ketonowej, która rozwija się w wyniku nieleczonej cukrzycy) i hormonalnej;
• zawału lub niewydolności serca;
• chorób układu moczowego, np. odmiedniczkowego zapalenia nerek i przewlekłej choroby nerek.

Na co może wskazywać występowanie mdłości?

Podczas poszukiwania przyczyn nudności należy ocenić ich charakter, długość trwania, czas i okoliczności. Duże znaczenie ma również obecność innych objawów, które mogą sugerować lokalizację procesu chorobowego.

Jakie objawy mogą towarzyszyć mdłościom?

Mdłości mogą występować jako jedyny objaw zaburzeń. Zwykle jednak pojawiają się także m.in.:

• wymioty;
• biegunka i gorączka, które często wskazują na zakażenie układu pokarmowego;
• ból brzucha;
• trudności w połykaniu, związane np. z obecnością guza lub zwężenia przełyku;
• żółtaczka, gdy proces chorobowy dotyczy wątroby i dróg żółciowych, np. kamicy żółciowej;
• ból w klatce piersiowej w przebiegu zawału serca;
• ból głowy, zaburzenia przytomności i widzenia, które wskazują na chorobę w obrębie ośrodkowego układu nerwowego;
• zawroty głowy i szum w uszach obecne przy uszkodzeniu błędnika.

O czym świadczy pora występowania mdłości?

Czas i okoliczności pojawienia się nudności mogą wiązać się z czynnikami, które wpływają na przebieg samej choroby, np.:

• poranne mdłości występują głównie w ciąży, w nowotworach OUN i w poalkoholowym zapaleniu żołądka;
• wymioty tuż po posiłku z kolei wskazują na obecność choroby wrzodowej, ostrego zapalenia trzustki lub pęcherzyka żółciowego czy bulimii;
• pojawianie się wymiotów około 4–6 godzin po posiłku sugeruje, że występuje niedrożność lub zwężenie w obrębie jelita cienkiego czy grubego.

Jaki może być charakter wymiotów?

Charakter wymiotów zwykle sugeruje, jakie jest źródło patologii. W skład mieszaniny, która wydostaje się przez usta, mogą wchodzić m.in.:

• żółć, np. podczas długotrwałych wymiotów;
• krew lub skrzepy, które sugerują uszkodzenie żylaków przełyku lub obecność wrzodu w żołądku albo w dwunastnicy;
• treść kałowa, gdy występuje niedrożność w końcowej części przewodu pokarmowego;
• częściowo strawiony pokarm, np. przy nadwrażliwości pokarmowej.

Jak radzić sobie z mdłościami?

Jeżeli nudności i wymioty pojawiają się sporadycznie i ustępują samoistnie, nie powinny budzić zbytniego niepokoju. W sytuacji, gdy dolegliwości utrzymują się przez dłuższy czas lub nasilają się, należy skonsultować się z lekarzem podstawowej opieki zdrowotnej lub z innym specjalistą, który sprawuje opiekę nad pacjentem, np. ginekologiem, pediatrą czy internistą.

W pierwszej kolejności należy upewnić się, czy wymioty, które mogą towarzyszyć nudnościom, nie doprowadziły do odwodnienia. Jeżeli pojawiły się zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej organizmu, powinny one zostać wyrównane jak najszybciej, aby zapobiec groźnym powikłaniom, np. kardiologicznym i nefrologicznym.

Kiedy nudności utrzymują się przez dłuższy czas, należy zacząć szukać ich przyczyny. Można wówczas wykonać podstawowe badania laboratoryjne, obrazowe, np. RTG jamy brzusznej i endoskopię górnego odcinka przewodu pokarmowego. Jeżeli nudności są wyjątkowo dokuczliwe, warto wprowadzić leczenie, które je złagodzi.

Autor: Monika Nowakowska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. P. Gajewski i in., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2013, s. 18, 826–830, 1445, 2195–2196.