Kamienie nerkowe - objawy, przyczyny, leczenie

Redakcja Diagnostyki

11 maja 2022

Przeczytasz w 11 minut

Udostępnij

Spis treści:

Czym są kamienie nerkowe?
Kamica nerkowa – co to jest?
Kamienie nerkowe – przyczyny rozwoju
Kamica nerkowa – jakie są objawy?
Kamienie nerkowe – jakie badania laboratoryjne wykonać?
Kamica nerkowa – metody leczenia
Jak uniknąć rozwoju kamicy nerkowej?
Bibliografia:

Kamienie nerkowe to dość częsta przypadłość, która dotyczy wielu osób w Polsce i na świecie. Choroba, w przebiegu której występują kamienie w nerkach nazywana jest kamicą nerkową. Obecność patologicznych złogów w drogach moczowych stanowi źródło wielu, nieprzyjemnych objawów. Z tego powodu warto wiedzieć jaki jest mechanizm ich powstawania, co robić aby uniknąć rozwoju kamieni nerkowych oraz na czym polega leczenie w przypadku wykrycia obecności kamieni w nerkach.

kamienie nerkowe objawy przyczyny leczenie

Czym są kamienie nerkowe?

Kamienie nerkowe to złogi nierozpuszczalnych substancji chemicznych, które wytrącają się z moczu formując niewielkie ciała stałe. Do rozwoju kamieni nerkowych najczęściej dochodzi w obrębie kielichów nerkowych oraz miedniczki nerkowej, czyli struktur odprowadzających mocz, które znajdują się wewnątrz obu nerek. Warto pamiętać, że kamienie nerkowe mogą ulec przemieszczeniu do dalszych partii układu moczowo-wydalniczego, takich jak np. moczowód lub pęcherz moczowy.

Proces formowania kamieni nerkowych rozpoczyna się od powstawania niewielkich kryształków zbudowanych ze związków chemicznych, które rozpuszczone są w moczu. Zjawisko to bywa potocznie określane jako obecność “piasku” w nerkach. Do rozwoju opisywanych kryształków dochodzi w momencie, gdy stężenie danego związku przekracza możliwości jego rozpuszczania przez mocz. Z czasem może dochodzić do powiększania się złogów, co skutkuje rozwojem typowych objawów kamicy moczowej. Kamienie nerkowe najczęściej zbudowane są z następujących związków chemicznych:

Szczawian wapnia,
Fosforan wapnia.

Powyższe substancje odpowiadają za pojawienie się kamieni nerkowych w ok. 80% przypadków. Rzadziej obserwuje się złogi zbudowane z m.in. kwasu moczowego, struwitu lub cystyny. Ich występowanie może wskazywać na obecność u danej osoby określonej choroby metabolicznej lub też przewlekłego zakażenia układu moczowego.

Kamica nerkowa – co to jest?

Stan chorobowy, w którego przebiegu dochodzi do wytworzenia się kamieni w nerkach nazywany jest kamicą nerkową. Szacuje się, że na to schorzenie może cierpieć nawet do 10% populacji, przy czym pierwszy epizod kamicy nerkowej najczęściej występuje wśród mężczyzn w wieku od 30 do 40 lat. Dokładna częstość występowania kamicy jest dość zmienna w zależności od regionu geograficznego oraz typowych nawyków żywieniowych panujących w danym kraju.

Kamica nerkowa charakteryzuje się przewlekłym przebiegiem. W licznych przypadkach napady kolki nerkowej oraz powstawanie nowych kamieni będzie powtarzało wielokrotnie przez życie pacjenta. Z tego powodu po wykryciu kamieni nerkowych istotne jest przeprowadzenie pogłębionej diagnostyki, która umożliwi wykrycie czynników ryzyka powstawania tychże złogów oraz wdrożenie właściwej profilaktyki, która pozwoli na zmniejszenie ryzyka tego zjawiska w przyszłości.

Kamienie nerkowe – przyczyny rozwoju

Do wykształcenia się kamieni nerkowych dochodzi w wyniku wytrącania się z moczu nierozpuszczalnych kryształków określonych substancji chemicznych. Zjawisko to ma miejsce w momencie, gdy stężenie danego związku w moczu jest na bardzo wysokich poziomach, przez co możliwości jego rozpuszczania zostają wyczerpane.

Poza idiopatyczną postacią kamicy nerkowej (bez uchwytnej przyczyny) rozwój kamieni w nerkach może być wywołany przez wiele, zróżnicowanych chorób. W zależności od danego schorzenia może dojść do wzrostu stężeń określonej substancji chemicznej w moczu, która ulegnie wytrąceniu w obrębie układu wydalniczego. Choroby, które mogą prowadzić do wtórnego pojawienia się kamieni nerkowych to m.in.:

Choroba Leśniewskiego-Crohna,
Nadczynność przytarczyc,
Choroba Denta,
Przewlekłe infekcje nerek.

Dodatkowo, ryzyko rozwoju kamicy nerkowej u mężczyzn zwiększa występowanie przerostu gruczołu krokowego (prostaty), co może powodować problemy z odpływaniem moczu oraz jego zaleganie. Kamica nerkowa częściej pojawia się także u pacjentów, którzy przyjmują zbyt duże ilości witaminy D – m.in. z tego powodu przed rozpoczęciem suplementacji należy przeprowadzić badanie jej stężeń we krwi.

Podobnie jest w przypadku przyjmowania preparatów witaminy C oraz suplementów zawierających wapń. Zwiększone ryzyko kamicy nerkowej obserwowane jest także w przypadku, gdy pacjent cierpi na niedobory substancji, które hamują powstawanie nowych kamieni nerkowych, np. magnezu oraz cytrynianów.

Kamica nerkowa – jakie są objawy?

W wielu przypadkach występowanie kamieni w nerkach nie wywołuje jakichkolwiek dolegliwości odczuwanych przez pacjenta. Kamienie nerkowe potrafią powiększać się przez lata, a pierwsze objawy chorobowe pojawiają się dopiero w momencie gdy złogi osiągną znaczące rozmiary. Najczęściej obecnym objawem kamicy nerkowej są napady kolki nerkowej. Do jej wystąpienia dochodzi w momencie przemieszczania się kamienia nerkowego w obrębie nerki lub też przez jego przejście do moczowodu, skąd może dotrzeć do pęcherza.

Napady kolki nerkowej charakteryzują się występowaniem bardzo silnego bólu, który często opisywany jest jako jedno z najbardziej nasilonych doznań bólowych. Ból o ostrym charakterze najczęściej zlokalizowany jest po jednej stronie w okolicy lędźwiowej, skąd może promieniować do okolicy spojenia łonowego, pachwiny oraz podbrzusza. Dodatkowo towarzyszyć mogą temu nudności, wymioty, zimne poty, a nawet omdlenia.

Podczas ataku kolki nerkowej oraz w krótkim czasie po niej może występować także krwiomocz, który objawia się zmianą zabarwienia moczu na kolor czerwony. Wynika to z obecności w nim erytrocytów, które dostały się tam poprzez uszkodzenia mechaniczne struktur układu moczowego poprzez przemieszczający się w nim kamień nerkowy. Napady kolki nerkowej zazwyczaj trwają od 20 minut do jednej godziny.

Z występowaniem kolki nerkowej związane są możliwe poważne powikłania zdrowotne, jak m.in. zakażenie układu moczowego (ZUM) lub zatrzymanie moczu, co wymaga pilnej interwencji lekarskiej.

Kamienie nerkowe – jakie badania laboratoryjne wykonać?

Podstawowymi badaniami, które wykorzystywane są w rozpoznawaniu kamicy nerkowej są badania obrazowe, takie jak USG nerek lub CT (tomografia komputerowa) jamy brzusznej i miednicy. Dzięki tego typu badaniom możliwe jest uwidocznienie nawet niewielkich złogów w nerkach oraz ocena ich rozmiarów i lokalizacji.

Badania pomocnicze w przebiegu kamicy nerkowej obejmują badanie ogólne moczu oraz testy diagnostyczne wykonywane z krwi. W badaniu ogólnym moczu (szczególnie po napadzie kolki nerkowej) mogą zostać wykryte m.in. krwinki czerwone. W zależności od ich liczebności stan ten nazywany jest krwinkomoczem lub krwiomoczem.

Dokładne, możliwe odchylenia od normy w wynikach badań zależą od tego, czy test został wykonany podczas napadu kolki nerkowej czy też w okresie pomiędzy napadami. W przypadku towarzyszącego kamicy nerkowej zapalenia układu moczowego dodatkowo w moczu może zostać także wykryte zwiększone stężenie leukocytów (leukocyturia) oraz bakterie.

Przydatne w przebiegu kamicy nerkowej może być także przeprowadzenie dobowej zbiórki moczu. Z próbki uzyskanej tej drogą możliwe jest oznaczenie stężeń określonych związków chemicznych, które mogą być odpowiedzialne za powstawanie kamieni nerkowych, takich jak sód, wapń, cytryniany oraz szczawiany.

Laboratoria Diagnostyka oferują także możliwość analizy składu chemicznego kamieni nerkowych, które zostały wydalone samodzielnie lub usunięte chirurgicznie. Dzięki otrzymanym z tego badania informacjom możliwe jest precyzyjne określenie przyczyny rozwoju kamieni w nerkach oraz wdrożenie skutecznego leczenia, które ma na celu zapobieganie ponownemu formowaniu się złogów w przyszłości.

Przykładowe badania z krwi, które mogą zostać zlecone w przebiegu kamicy moczowej to np. pełna morfologia krwi oraz oznaczenie stężenia CRP (białka C-reaktywnego). Wyniki tych testów mogą wskazywać na występowanie stanu zapalnego powstałego w wyniku nadkażenia układu moczowego.

Kamica nerkowa – metody leczenia

W przypadku ataku kolki nerkowej zalecane jest leczenie farmakologiczne, które opiera się na podawaniu leków rozkurczowych oraz przeciwbólowych. Dodatkowo, pacjentom zaleca się picie dużych ilości wody, co może pozytywnie wpływać na szybsze „wypłukanie” złogów z nerek.

W określonych przypadkach, na przykład kiedy samodzielne wydalenie kamienia moczowego nie jest możliwe lekarz prowadzący pacjenta może podjąć decyzję o konieczności zastosowania leczenia interwencyjnego. Istnieje kilka dostępnych metod leczenia kamicy nerkowej. Obecnie często wykonywana jest litotrypsja pozaustrojowa (ESWL – extracorporeal shockwave lithotripsy). W tej metodzie do rozbijania kamieni nerkowych wykorzystywane są fale uderzeniowe, które powodują rozpad większego kamienia na wiele, małych fragmentów, co umożliwia wydalenie ich przez pacjenta wraz z moczem.

Zabieg ten jest bezpieczny dla pacjenta i nie niesie za sobą znaczącego ryzyka poważnych powikłań. Jego wykonanie nie wymaga naruszenia ciągłości skóry lub też długiego pobytu w szpitalu (w większości przypadków przeprowadzany jest ambulatoryjnie). W bardziej skomplikowanych przypadkach może być konieczne przeprowadzenie nefrolitotrypsji przezskórnej (PCNL) lub też ureterorenoskopii połączonej z chirurgicznym usunięciem kamieni nerkowych.

Dokładne metody leczenia kamicy nerkowej uzależnione są wielu czynników, m.in. dodatkowych obciążeń chorobowych pacjenta i każdorazowo są dobierane indywidualnie przez lekarza prowadzącego.

Jak uniknąć rozwoju kamicy nerkowej?

Najważniejszą metodą zapobiegania rozwojowi kamicy nerkowej jest picie dużych ilości wody. Prowadzi to do zwiększenia objętości produkowanego przez nerki pacjenta moczu, dzięki czemu stężenie substancji mogących formować kamienie nerkowe spada. Jest to szczególnie istotne w przypadku intensywnego wysiłku fizycznego oraz w sytuacji, gdy w otoczeniu panują wysokie temperatury, jako że ryzyko odwodnienia oraz towarzyszącego mu zwiększonego zagęszczania moczu jest wówczas większe.

Pozytywny wpływ na obniżenie ryzyka rozwoju kamieni nerkowych ma także modyfikacja diety. Należy ograniczyć ilość spożywanych pokarmów bogatych w sól oraz mięsa i ryb. W przypadku występowania u danej osoby kamieni szczawianowych należy unikać produktów spożywczych oraz napojów bogatych w szczawiany, takich jak m.in.:

Kawa,
Czekolada,
Herbata,
Szpinak,
Rabarbar,
Buraki,
Truskawki.

Dokładne zalecenia związane z profilaktyką kamicy nerkowej mogą się różnić pomiędzy poszczególnymi pacjentami. Wynika to ze zmiennych przyczyn rozwoju kamicy oraz współwystępowania innych zaburzeń zdrowotnych. Z tego powodu każdorazowo należy skonsultować się z lekarzem w celu ustalenia optymalnego postępowania medycznego, które umożliwi skuteczne leczenie kamicy nerkowej oraz zapobieganie kolejnym epizodom tej choroby w przyszłości.