Łuszczyca skóry – co to jest? Jak wygląda, jak leczyć, przyczyny

Łuszczyca to powszechnie występująca, przewlekła, zapalna choroba skóry o silnych predyspozycjach genetycznych i cechach autoimmunologicznych. Do charakterystycznych objawów łuszczycy zalicza się zmiany skórne występujące na całym ciele, związane z zaburzeniami procesu regeneracji naskórka. Łuszczyca ma różnorodny obraz kliniczny, dlatego wyodrębniono kilka podtypów tej choroby. Etiologia łuszczycy nie została w pełni poznana ale powszechnie uważa się, że do rozwoju choroby przyczyniają się czynniki genetyczne, immunologiczne i środowiskowe. W poniższym artykule charakteryzujemy przyczyny i objawy łuszczycy oraz opisujemy jak wygląda proces diagnostyczny i leczniczy. 

Skąd się bierze łuszczyca?

Łuszczyca jest jedną z najczęstszych chorób zapalnych skóry, jej częstość występowania zależy od rejonu geograficznego, a pierwsze objawy choroby mogą pojawić się w każdym wieku. Uważa się, że na rozwój choroby mogą mieć wpływ czynniki etniczne, genetyczne i środowiskowe. Cechą charakterystyczną łuszczycy jest utrzymujący się stan zapalny, który prowadzi do niekontrolowanej proliferacji keratynocytów i ich dysfunkcyjnego różnicowania. Badanie histopatologiczne blaszki łuszczycowej wykazuje hiperplazję (rozrost) naskórka i neowaskularyzację (powstawanie nowych naczyń krwionośnych). Za rozwój i przebieg stanu zapalnego skóry, występującego w przebiegu łuszczycy odpowiadają zaburzenia wrodzonych i adaptacyjnych odpowiedzi immunologicznych skóry. Łuszczyca wykazuje cechy choroby autoimmunologicznej na tle autozapalnym. 

Tak jak wcześniej wspomnieliśmy etiologia łuszczycy jest zróżnicowana. Uważa się, że zmiany łuszczycowe mogą rozwijać się na obszarach skóry, które narażone zostały na uszkodzenie przez czynnik mechaniczny, radioterapię czy promieniowanie UV (zjawisko Koebnera). Na stan i kondycję skóry w znaczący sposób wpływa również zanieczyszczenie powietrza przez lotne związki organiczne, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, tlenki, ozon, czy metale ciężkie. Substancje te mogą wywołać stres oksydacyjny, który uszkadza skórę. Udowodniono istotną rolę w patogenezie łuszczycy zanieczyszczenia powietrza kadmem. 

U pacjentów z łuszczycą występuje zwiększone ryzyko infekcji, głównie z powodu leczenia lekami immunomodulującymi lub immunosupresyjnymi, dlatego zaleca się szczepienie w celu zapobiegania określonym infekcjom. Niestety według danych naukowych u niektórych pacjentów szczepienie może zaostrzać przebieg łuszczycy. 

Na początek i rozwój łuszczycy może mieć wpływ przyjmowanie wielu leków. Jest to proces trudny do zidentyfikowania w warunkach klinicznych, ponieważ czas między rozpoczęciem leczenia a wystąpieniem łuszczycowych zmian skórnych może się znacznie różnić w zależności od leku. Łuszczyca polekowa może objawiać się jako łuszczyca plackowata, łuszczyca dłoni i stóp, łuszczyca paznokci, łuszczyca skóry głowy i łuszczyca krostkowa. Przyjmowanie leków przez pacjentów może powodować zaostrzenie istniejącej wcześniej łuszczycy, zapoczątkowanie zmian łuszczycowych na niezajętej wcześniej skórze chorych z łuszczycą lub przyspieszenie choroby u pacjentów bez rodzinnej historii łuszczycy. Mechanizmy łuszczycy związanej z lekami nadal nie zostały w pełni wyjaśnione. 

Według danych naukowych przyczyną rozwoju łuszczycy kropelkowatej może być również zakażenie paciorkowcem. Objawy mogą nawracać wraz z nawrotem zakażenia. 

Palenie tytoniu i spożywanie alkoholu wiąże się ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na łuszczycę. Ponadto palenie papierosów wpływa na występowanie zmian krostkowych w przebiegu łuszczycy. 

Z wystąpieniem i zaostrzeniem łuszczycy związana jest również otyłość i cukrzyca. U pacjentów z łuszczycą częściej występuje dyslipidemia, która prawdopodobnie wzrasta wraz ze stopniem nasilenia choroby. Chorzy wykazują również zwiększoną zapadalność na nadciśnienie. Powszechnie uznaje się, że stres psychiczny jest dobrze ugruntowanym czynnikiem wyzwalającym łuszczycę, mogącym też zaostrzać przebieg choroby. 

Jak wygląda łuszczyca?

Łuszczyca jest chorobą o charakterystycznym obrazie klinicznym, występuje zarówno u mężczyzn jak i u kobiet. Wiek pojawienia się pierwszych objawów jest zróżnicowany, symptomy choroby mogą być zauważalne już u dzieci lub dopiero u osób starszych. Główne objawy kliniczne łuszczycy są widoczne w najbardziej zewnętrznej warstwie skóry, która składa się z keratynocytów, czyli komórek naskórka. Rozwój blaszki łuszczycowej nie ogranicza się do stanu zapalnego w warstwie naskórka, ale obejmuje interakcję keratynocytów z wieloma różnymi typami komórek (komórki odporności wrodzonej i adaptacyjnej, układ naczyniowy) obejmującymi warstwę skóry właściwej. Biorąc pod uwagę objawy łuszczycy wyróżnia się kilka podtypów tej choroby:

• Przewlekła łuszczyca plackowata (pospolita, psoriasis vulgaris) – to najczęstsza postać choroby, która stanowi ponad 90% wszystkich zachorowań. Cechami charakterystycznymi są występujące na skórze ostro odgraniczone zmiany pokryte srebrzystymi, blaszkowatymi łuskami. Zmiany te mogą obejmować duże obszary skóry i prowadzić do erytrodermii czyli uogólnionego zaczerwienienia i stanu zapalnego naskórka, powodując jego złuszczanie. Erytrodermia może być stanem zagrażającym zdrowiu i życiu pacjenta. Opisane blaszkowate zmiany skórne mogą obejmować różne powierzchnie ciała. Zmiany zlokalizowane na skórze głowy mogą prowadzić do łysienia. U około 50% przypadków choroby występuje łuszczycowe zapalenie stawów i zmiany w obrębie płytki paznokcia objawiające się najczęściej żółtym lub brązowym przebarwieniem. Płytki paznokciowe pogrubiają się i kruszą, a łuszczyca paznokci w stadium końcowym prowadzi do całkowitej dystrofii paznokci. Skórne zmiany łuszczycowe najczęściej zlokalizowane są w okolicach przedramion i piszczeli oraz okolicy okołopępkowej, okołoodobytniczej, za uszami i na skórze głowy. 
• Łuszczyca krostkowa – cechą charakterystyczną jest pojawienie się na skórze zlewających się ze sobą krost. Wyróżnia się kilka klinicznych odmian łuszczycy krostkowej. Uogólniona łuszczyca krostkowa dotyczy pacjentów, którzy chorowali lub nadal chorują na zwykłą przewlekłą łuszczycę plackowatą lub osób zdrowych. Na skórze pacjentów pojawiają się rozsiane, ciemne, rumieniowe plamy z widocznymi krostami, które łączą się i mogą wydzielać ropę. Zmiany skórne rozwijają się szybko, co w wielu przypadkach zagraża zdrowiu pacjentów. Postać miejscowa łuszczycy krostkowej obejmuje zmiany krostkowe na dłoniach i stopach, powodując przewlekły stan zapalny skóry tych okolic. W pierwszej kolejności zmiany skórne pojawiają się na palcach i podeszwach stóp, zajmując również płytkę paznokcia. 
• Łuszczyca stawowa – inna nazwa to łuszczycowe zapalenie stawów (ŁZS). ŁZS uważane jest za jedną z najgroźniejszych dla zdrowia form łuszczycy. Zmiany zapalne stawów i przylegających do nich struktur mogą prowadzić do utraty sprawności i kalectwa. U około 75% pacjentów zapalenie stawów charakterystyczne dla ŁZS poprzedzają zmiany skórne. Charakterystycznymi objawami łuszczycowego zapalenia stawów jest ból, sztywność i obrzęk stawów, ograniczenie ruchomości stawów, deformacje stawowe, zapalenie przyczepów ścięgnistych, dna moczanowa, zapalenie palca (powiększenie rozmiarów palca, bolesność, zaczerwienienie skóry). 
• Łuszczyca kropelkowata – charakterystycznym objawem klinicznym jest występowanie licznych, małych, owalnych punkcików na skórze tworzących liczne ogniska łuszczycy.
• Łuszczyca odwrócona – dotyczy głównie osób w podeszłym wieku, zmiany skórne mają najczęściej charakter sączący i pojawiają się w okolicach zgięciowych.
• Łuszczyca paznokci – cechą charakterystyczną jest występowanie licznych rowków i zagłębień w obrębie płytki paznokcia i żółto-brązowych plam pod powierzchnią płytki, warstwa rogowa naskórka pod paznokciem ulega znacznemu pogrubieniu, obserwuje się również odwarstwianie paznokcia od łożyska.  
• Łuszczyca owłosionej skóry głowy – charakterystyczne zmiany skórne są ostro odgraniczone i pojawiają się na skórze głowy, co może prowadzić do utraty włosów. Zazwyczaj zmianom skórnym nie towarzyszy powstawanie blizn. Łuszczycowe, czerwone, pokryte łuskami plamy mogą wychodzić poza obszar skóry głowy zajmując kark, czoło lub uszy, Pacjenci skarżą się na świąd. 
• Erytroderma łuszczycowa – jest najcięższą postacią łuszczycy. Charakteryzuje się występowaniem uogólnionego stanu zapalnego dużej powierzchni skóry, której towarzyszy nadmierne złuszczanie naskórka. Zmianom zapalanym towarzyszy świąd, ból i obrzęk. Pacjent może skarżyć się na przyspieszone bicie serca i przewlekłą wysoką gorączkę. Jest to stan zagrażający życiu chorego.

Należy pamiętać, że zmianom łuszczycowym mogą towarzyszyć inne choroby, dlatego wielu naukowców postuluje aby łuszczycę uznać nie za chorobę skórną a chorobę wieloukładową. Pacjenci z łuszczycą są bardziej podatni na rozwój hiperlipidemii, zespołu metabolicznego, choroby tętnic wieńcowych, nadciśnienia, otyłości i cukrzycy typu 2.  W przebiegu łuszczycy obserwuje się zwiększoną częstość występowania chorób układu pokarmowego i przewlekłej choroby nerek. 

Jak zaczyna się łuszczyca?

Początki łuszczycy mogą być różne, zazwyczaj pojawiają się pojedyncze, drobne zmiany skórne, charakteryzujące się zaczerwienieniem, świądem, łuszczeniem się naskórka lub pojawieniem się grudkowatych krostek na ciele. Zmiany te przybierają na sile i w większości przypadków zajmują coraz większe partie ciała. W przypadku zaobserwowania u siebie niepokojących zmian należy niezwłocznie zgłosić się do dermatologa. Łuszczyca diagnozowana jest na podstawie obrazu klinicznego, wywiadu lekarskiego i badania dermatoskopowego. W niektórych przypadkach lekarz może zalecić wykonanie biopsji skóry w celu pobrania materiału biologicznego do badania histopatologicznego. Coraz częściej wykonuje się również badania genetyczne pozwalające na wykrycie allelu HLA-Cw6. Otrzymany wynik ułatwia również różnicowanie łuszczycowego zapalenia stawów od reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS), zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa (ZZSK) i choroby zwyrodnieniowej stawów, a także do przewidywania możliwej odpowiedzi pacjenta na nowoczesne leczenie. 

Co nasila łuszczycę?

Nasilenie symptomów choroby mogą wywoływać czynniki, które wpłynęły na manifestację pierwszych objawów czyli spożywanie alkoholu, palenie papierosów, przyjmowanie niektórych leków (np. leki antymalaryczne, beta blokery, interferon, inhibitory konwertazy angiotensyny, odstawienie leków kortykosteroidowych), współistnienie innych chorób (cukrzyca, otyłość) i szczepienie (grypa, BCG). Uważa się, że mechaniczne uszkodzenia lub podrażnienia skóry mogą przyczyniać się do nasilenia objawów łuszczycy. Pacjenci powinni starać się unikać powstawania oparzeń, ran, zadrapań, otarć. U większości chorych nasilenie objawów łuszczycy obserwuje się w okresie letnim, ponieważ wysokie nasłonecznienie jest czynnikiem nasilającym rozległość i intensywność zmian chorobowych. Pojawienie się i nasilenie objawów łuszczycy może wynikać ze zmian hormonalnych, wynikających z okresu przekwitania lub dojrzewania. U wielu pacjentów czynnikiem wyzwalającym lub nasilającym przebieg choroby jest stres, niedobór snu, dieta. Odpowiednia higiena ciała, noszenie odzieży z naturalnych materiałów umożliwiających skórze oddychanie pozytywnie wpływa na złagodzenie objawów choroby.

Jak leczyć łuszczycę?

Do leczenia łagodnej postaci łuszczycy zazwyczaj wystarczające jest leczenie miejscowe obejmujące stosowanie glikokortykosteroidów o właściwościach przeciwzapalnych, immunonodelujących i antyproliferacyjnych, preparatów keratolitycznych redukujących liczbę łusek w zmianach skórnych, pochodnych węgla kamiennego oraz analogów witaminy D. Jeżeli zmiany skórne obejmują więcej niż 10% powierzchni ciała zaleca się leczenie ogólne w postaci:

• leków biologicznych (oddziałują na cytokiny, które wpływają na rozwój łuszczycy),
• retinoidów (ograniczają stan zapalnych i stabilizują podziały komórkowe keratynocytów),
• cyklosporyny A (silny lek immunomodulujący, który może powodować uszkodzenie nerek),
• metotreksatu (lek cytotoksyczny),
• fototerapii (poddawanie chorego działaniu światła ultrafioletowemu o odpowiedniej długości fali),
• fotochemioterapii ((PUVA) – naświetlaniu promieniowaniem UVA po podaniu psolarenu, czyli leku zwiększającego wrażliwość na światło).

Łuszczyca jest chorobą szeroko wykorzystywaną na całym świecie w badaniach klinicznych, gdzie poszukiwane są nowe formy leczenia pacjentów, które wykazywałyby jak najlepsze efekty terapeutyczne. 

Czy łuszczyca jest genetyczna?

Znaczącą rolę w rozwoju łuszczycy odgrywają czynniki genetyczne. Osoby u których wykryto polimorfizm genu HLA-Cw6 mają większą podatność na rozwój choroby. Obecność allelu HLA-Cw6 jest związana z wczesnym pojawieniem się choroby i jej cięższym przebiegiem. Dziedziczenie łuszczycy ma charakter wielogenowy. Ryzyko zachorowania na łuszczycę wzrasta, gdy u najbliższych krewnych stwierdzono występowanie choroby. Obecność łuszczycy u jednego z rodziców, zwiększa o około 25% ryzyko wystąpienia choroby u potomstwa.