Najczęstsze powikłania cukrzycy typu 2 – na co zwrócić uwagę?

Cukrzyca należy do grupy zaburzeń metabolizmu. Przede wszystkim dotyczy gospodarki węglowodanowej. Choroba rozwija się, gdy trzustka produkuje zbyt mało insuliny w stosunku do zapotrzebowania organizmu (typ 1) lub tkanki stają się oporne na działanie insuliny (typ 2). Nieleczona może zakłócać metabolizm całego ciała oraz powodować ostre i przewlekłe powikłania. Konsekwencje choroby pojawiają się zarówno w przebiegu cukrzycy typu 1, jak i 2. Należy zachować szczególną czujność, jeżeli zaburzenia gospodarki cukrowej występują u kobiet w ciąży i u noworodków. Dowiedz się więcej, jakie mogą być powikłania cukrzycy.

Czym jest cukrzyca?

Cukrzyca należy do grupy chorób cywilizacyjnych. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) szacuje, że na całym świecie cierpi na nią średnio 422 miliony osób. Dotyczy głównie ludzi w średnim wieku (45–64 lat) i starszych. Coraz częściej jednak cukrzyca jest rozpoznawana także u młodszych osób. Należy zachować zwiększoną czujność, jeżeli zaburzenia gospodarki węglowodanów pojawiają się u dzieci (zwłaszcza u noworodków) i kobiet w ciąży.

Termin „cukrzyca” obejmuje dużą grupę zaburzeń metabolicznych. Mogą one dotyczyć przemian różnych substancji odżywczych. Zwykle rozwija się, gdy komórki beta trzustki wydzielają insulinę w zbyt małej ilości lub tkanki organizmu stają się oporne na działanie tego hormonu. W konsekwencji dochodzi do długotrwałego podwyższenia poziomu glukozy we krwi, czyli hiperglikemii. Taki stan może trwale zakłócać równowagę procesów metabolicznych w całym organizmie. W konsekwencji prowadzi do uszkodzenia różnych narządów. Nieleczona cukrzyca często wiąże się bowiem z zaburzeniem czynności oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych.

Jakie są typy cukrzycy?

Ze względu na mechanizm rozwoju choroby oraz czas i przyczyny wystąpienia objawów można wyodrębnić kilka typów cukrzycy. Pomimo znacznych różnic każdy z nich zakłóca przebieg przemian substancji odżywczych.

Typy cukrzycy:

• cukrzyca typu 1, w której dochodzi do zniszczenia komórek beta trzustki, np. w wyniku procesu autoimmunologicznego. W efekcie wyspy Langerhansa nie są w stanie produkować wystarczających ilości insuliny, co zaburza gospodarkę cukrową organizmu;
• cukrzyca typu 2, czyli jedna z najważniejszych chorób cywilizacyjnych na świecie. W jej przebiegu komórki trzustki tracą zdolność do właściwego wydzielania insuliny, a tkanki przestają odpowiednio reagować na ten hormon;
• cukrzyca ciążową – charakteryzuje się podwyższoną glikemią, która została wykryta pierwszy raz podczas ciąży;
• inne typy cukrzycy, m.in. zaburzenia metabolizmu węglowodanów pojawiające się wtórnie do nieprawidłowego poziomu hormonów, złożonych zespołów genetycznych, chorób zakaźnych, w wyniku wrodzonych wad i urazów trzustki czy działania niektórych leków.

Jakie mogą być objawy cukrzycy?

Do najczęstszych objawów cukrzycy należą:

• zwiększone oddawanie moczu,
• stany zapalne narządów moczowo-płciowych,
• wzmożone pragnienie,
• utrata masy ciała, której nie można wytłumaczyć celowym odchudzaniem,
• osłabienie i senność,
• zmiany ropne na skórze,
• cechy odwodnienia, np. suchość skóry i błon śluzowych.

Wszystkie niepokojące objawy należy skonsultować z lekarzem podstawowej opieki zdrowotnej. Podczas wizyty ustali on dalsze postępowanie, zleci niezbędne badania lub skieruje pacjenta na konsultację do specjalisty diabetologa.

Jakie są najczęstsze powikłania cukrzycy?

Hiperglikemia, która utrzymuje się przez długi czas, może trwale zaburzać przebieg procesów metabolicznych, m.in. przemian cukrów, białek i tłuszczów. W przypadku nieleczonej cukrzycy może dojść do przewlekłego zaburzenia równowagi w organizmie i czynności różnych układów, a w konsekwencji do niewydolności wielu narządów, m.in. serca, naczyń krwionośnych, nerek, oczu i nerwów.

Jakie mogą być ostre powikłania cukrzycy?

Ostre powikłania cukrzycy są najczęściej konsekwencją hiperglikemii, która rozwija się w krótkim czasie. W takich sytuacjach należy natychmiast włączyć odpowiednie leczenie. Pomoże ono unormować poziom glukozy we krwi. W przeciwnym razie ostre powikłania cukrzycy mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia i życia pacjenta. Należą do nich m.in. kwasica i śpiączka ketonowa, zespół hiperglikemiczno-hiperosmolalny, kwasica mleczanowa i hipoglikemia polekowa.

Kwasica i śpiączka ketonowa

Kwasica ketonowa stanowi zespół zaburzeń przemian węglowodanów, tłuszczów i białek. Zwykle wiąże się z nimi także zakłócenie równowagi wodno-elektrolitowej i kwasowo-zasadowej organizmu. W przebiegu kwasicy ketonowej w surowicy krwi i w moczu pojawiają się ciała ketonowe. Powstają w wyniku nagłego i znacznego niedoboru insuliny, np. podczas pierwszej manifestacji cukrzycy typu 1, po odstawieniu insuliny bez konsultacji z lekarzem lub przy zapaleniu trzustki.

Kwasicy ketonowej towarzyszą wszystkie objawy, które są typowe dla cukrzycy, m.in. nadmierne pragnienie, nasilone oddawanie moczu, suchość w jamie ustnej czy osłabienie. Jeżeli nie zostanie podjęte leczenie, dołączają do nich także zaburzenia świadomości, zawroty głowy czy obniżenie ciśnienia tętniczego. W skrajnych przypadkach kwasica może przejść w śpiączkę ketonową.

Hipoglikemia polekowa

Hipoglikemia polekowa rozwija się, gdy chory przyjmie zbyt dużą dawkę leku obniżającego poziom cukru we krwi w stosunku do przyjętych pokarmów i wysiłku fizycznego. Największe ryzyko takiego stanu występuje podczas terapii insuliną i pochodnymi sulfonylomocznika. Szczególną czujność należy zachować także po intensywnym treningu i dłuższej przerwie między posiłkami.

Do najczęstszych objawów hipoglikemii należą:

• nudności,
• ból głowy,
• poty,
• kołatanie serca,
• splątanie,
• zaburzenia świadomości, które mogą prowadzić do śpiączki.

Znaczne lub gwałtowne obniżenie poziomu glukozy we krwi stanowi bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia i życia chorego. Z tego powodu wymaga natychmiastowej interwencji. W zależności od stopnia nasilenia hipoglikemii, chory może opanować ją samodzielnie np. zjeść dodatkowy posiłek czy wypić słodki napój lub wymaga pomocy innych osób i hospitalizacji.

Jakie mogą być przewlekłe powikłania cukrzycy?

Cukrzyca i związana z nią hiperglikemia mogą trwale zaburzać równowagę metaboliczną organizmu. Nawet pomimo leczenia wyrównanie poziomu glukozy we krwi jest często wyzwaniem dla lekarza i chorego. Z tego powodu po kilku latach trwania choroby u wielu chorych rozwijają się późne powikłania cukrzycy.

Powikłania mikroangiopatyczne cukrzycy

W wyniku powikłań mikroangiopatycznych dochodzi do uszkodzenia małych naczyń krwionośnych. Mikrokrążenie bezpośrednio zaopatruje narządy w tlen i substancje odżywcze, dlatego jego niewydolność zaburza pracę wielu układów. Do najczęstszych powikłań mikroangiopatycznych należą:

• retinopatia cukrzycowa, czyli uszkodzenie siatkówki i naczyń włosowatych, które ją zaopatrują;
• inne powikłania oczne, np. porażenie nerwów kontrolujących mięśnie okoruchowe (III, IV i VI), zaćma i niektóre postacie jaskry;
• nefropatia cukrzycowa, która prowadzi do uszkodzenia struktury nerek i zaburzenia ich funkcji, np. zwiększenia przesączania białka albuminy i włóknienia miąższu narządu;
• neuropatia cukrzycowa – najczęstsze późne powikłanie cukrzycy. Może prowadzić do uogólnionego porażenia nerwów czuciowych, ruchowych i autonomicznych. Często towarzyszą jej także ogniskowe uszkodzenia poszczególnych nerwów;
• stopa cukrzycowa, czyli owrzodzenie, zakażenie i/lub uszkodzenie głębokich tkanek stopy w przebiegu cukrzycy. Towarzyszą im także zaburzenia neurologiczne i choroby naczyń krwionośnych w obrębie kończyn dolnych.

Powikłania makroangiopatyczne cukrzycy

Powikłania makroangiopatyczne wiążą się z uszkodzeniem dużych naczyń krwionośnych. Zwykle występują wraz z miażdżycą, a także m.in. z otyłością brzuszną, hiperinsulinemią, insulinoopornością i zaburzeniami gospodarki tłuszczów. Wśród najczęstszych powikłań makroangiopatycznych cukrzycy można wymienić:

• chorobę niedokrwienną serca, która może prowadzić do zawału tego narządu;
• udar mózgu;
• niedokrwienie kończyn dolnych;
• nadciśnienie tętnicze.

Inne późne powikłania cukrzycy

Cukrzyca należy do chorób przewlekłych i zaburza przebieg procesów w całym organizmie. Z tego powodu może zakłócać pracę wielu narządów, nawet tych, które nie są bezpośrednio związane z gospodarką węglowodanów. Do przewlekłych powikłań cukrzycy można zaliczyć także:

• zmiany skórne, np. plamicę cukrzycową, zwiększoną podatność na zakażenia, rogowacenie ciemne i zmiany zanikowe;
• uszkodzenia kości, a przede wszystkim zmniejszenie masy kostnej (osteopenię i osteoporozę);
• zmiany stawowe, m.in. zespół cieśni nadgarstka czy neuroartropatię Charcota;
• zaburzenia psychiczne, głównie depresję i nerwicę lękową.

Zespół metaboliczny

Zespół metaboliczny stanowi grupę zaburzeń, które dotyczą przemian substancji odżywczych w organizmie. Poszczególne składowe zespołu nawzajem wpływają na siebie i mogą sprzyjać rozwojowi innych powikłań. Podstawowym kryterium, które umożliwia rozpoznanie zespołu metabolicznego, jest otyłość́. Dodatkowo muszą towarzyszyć jej co najmniej dwa z wymienionych zaburzeń:

• nieprawidłowy metabolizm glukozy;
• podwyższone ciśnienie tętnicze;
• podwyższone stężenie cholesterolu nie-HDL.

Nieleczony zespół metaboliczny może prowadzić do rozwoju jawnej cukrzycy typu 2, miażdżycy, a także ich powikłań.

Powikłania cukrzycy ciążowej i cukrzycy w ciąży

Cukrzyca ciążowa jest zaburzeniem tolerancji cukrów, które rozwinęło się lub zostało rozpoznane po raz pierwszy w czasie ciąży. W przypadku kobiet, które chorowały na cukrzycę jeszcze przed ciążą, mówi się o cukrzycy przedciążowej lub o cukrzycy w ciąży. W obu przypadkach jednak podwyższone stężenie glukozy we krwi u przyszłej mamy może wiązać się z powikłaniami, które dotyczą zarówno niej, jak i płodu.

U kobiet w ciąży wzrasta stężenie hormonów, które działają przeciwstawnie do insuliny. Z tego powodu mogą się wówczas pojawić:

• insulinooporność;
• hiperglikemia;
• zwiększone zapotrzebowanie na insulinę.

Cukrzyca ciążowa może także negatywnie wpływać na rozwój płodu. Glukoza przenika przez barierę łożyskową. Z tego powodu wysokie stężenie cukru we krwi matki powoduje także hiperglikemię u płodu. W konsekwencji może dojść do przerostu wysp Langerhansa i zwiększonej produkcji insuliny. Do najgroźniejszych powikłań cukrzycy ciążowej, które dotyczą płodu, należą makrosomia, czyli przerost płodu, wewnątrzmaciczne obumarcie płodu oraz wady wrodzone, najczęściej serca i cewy nerwowej.

Autor: Monika Nowakowska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. A. Araszkiewicz i in., Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2022 Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, Current Topics in Diabetes 2022, nr 2, s. 1–134.
2. P. Gajewski i in., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2017, s. 1449–1462.