Niedobór białka w diecie – czy jest groźny?

Niedobór białka w diecie może wiązać się z poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi, ponieważ ten składnik odżywczy jest podstawowym budulcem komórek organizmu. Do jego deficytu prowadzą niskobiałkowe, restrykcyjne diety oraz niektóre schorzenia. Aby mieć pewność, że jadłospis uwzględnia odpowiednią ilość białka, warto skonsultować się z dietetykiem.

Białko w żywności

Białka, obok węglowodanów i tłuszczów, są podstawowym składnikiem pożywienia, niezbędnym do życia – bez nich komórki organizmu nie są w stanie funkcjonować. Białka  określane również jako proteiny (gr. protos, czyli: pierwszy, najważniejszy) zbudowane są ze stosunkowo prostych związków  – aminokwasów, posiadających wspólny schemat struktury, powielany w wielu różnych wariantach. Organizm człowieka posiada zdolność syntetyzowania znacznego odsetka aminokwasów od nowa lub „przerabiania” posiadanych na niezbędne inne.  Istnieją jednak  tzw. aminokwasy egzogenne, które muszą być dostarczone do organizmu wraz z pożywieniem i ta grupa określa minimalne jakościowe wymagania dietetyczne człowieka.  

Warto przeczytać: https://diag.pl/pacjent/artykuly/dieta-przeciwzapalna-co-jesc-a-czego-unikac/

Bardzo ważne jest spożywanie nie tylko odpowiedniej ilości białek, ale również liczy się ich jakość. Ze względu na źródło protein w żywności, wyróżniamy:

• białka pochodzenia roślinnego (tzw. białka niepełnowartościowe) – są to: rośliny zbożowe (jęczmień, kukurydza czy owies), nasiona roślin strączkowych (ciecierzyca, bób, młoda fasolka szparagowa, groch czy soczewica), orzechy (np. nerkowca, włoskie czy sezam);
• białka pochodzenia zwierzęcego (tzw. białka pełnowartościowe) – należą do nich: mięso i jego przetwory, jajka, ryby (np. tuńczyk świeży, mintaj świeży, makrela wędzona) mleko oraz jego przetwory (jogurty, kefiry, sery). Dostarczają organizmowi odpowiednią ilość wszystkich niezbędnych (a więc i egzogennych) aminokwasów.

Białka w organizmie pełnią bardzo ważne funkcje, takie jak np.:

• budują nowe i odbudowują stare komórki i tkanki,
• dostarczają energii organizmowi,
• wspierają pracę układu immunologicznego,
• transportują tlen, żelazo oraz niektóre leki,
• biorą udział w procesach widzenia,
• regulują ciśnienie krwi.

Zapotrzebowanie organizmu na białko

Zgodnie z zaleceniami, białko powinno stanowić około 10-15% dziennego zapotrzebowania kalorycznego. Przyjmuje się, że dorosły człowiek potrzebuje minimum 0,8 g białka na każdy kilogram masy ciała, aby jego organizm funkcjonował prawidłowo. Dzieci, młodzież, kobiety w ciąży oraz matki karmiące potrzebują większej ilości białka, ponieważ odgrywa ono kluczową rolę w budowie komórek i tkanek, a w przypadku laktacji jest także niezbędne do produkcji mleka. Podobnie sytuacja przedstawia się wśród sportowców, którzy mają wyższe zapotrzebowanie na białko, co wynika m.in. z konieczności regeneracji uszkodzonych włókien mięśniowych po wysiłku oraz utrzymania odpowiedniej masy mięśniowej. Zwiększona ilość białka w diecie jest również wskazana podczas chorób, zwłaszcza przebiegających z wysoką gorączką, po urazach czy operacjach.

Nadmiar białka w diecie

Zarówno nadmiar, jak i niedobór białka w organizmie stwarzają zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia. Nadmierna podaż protein bywa związana nie tylko z dietą bogatobiałkową, ale również z przyjmowaniem na własną rękę odżywek białkowych, co jest niestety zjawiskiem coraz bardziej powszechnym. Taka sytuacja grozi między innymi nadmiernym przeciążeniem nerek, co może skutkować rozwojem stanów zapalnych, a nawet ich uszkodzeniem. Zbyt wysoki udział białka w jadłospisie zwiększa prawdopodobieństwo rozwoju kamicy nerkowej, nadciśnienia tętniczego, dny moczanowej oraz miażdżycy. Sprzyja również dysfunkcji wątroby.

Przeczytaj także: https://diag.pl/pacjent/artykuly/nabial-a-tradzik-jak-nabial-wplywa-na-cere/

Niedobór białka w diecie – przyczyny

Niedobór białka wynika głównie ze stosowania restrykcyjnych diet niskobiałkowych czy głodówek bez nadzoru medycznego. Zagrożenie w postaci niedostatecznej ilości białka w organizmie wiąże się z dietą wegańską, czyli wykluczającą mięso i jego przetwory oraz ryby, jajka i produkty mleczne (czyli żywność zawierającą największe ilości pełnowartościowego białka z egzogennymi aminokwasami).

Niedobór białka bywa również efektem zaburzeń związanych z prawidłowym wchłanianiem i przyswajaniem składników pokarmowych. Towarzyszą one niektórym schorzeniom nerek czy wątroby. Niewystarczająca ilość protein w organizmie może być również następstwem przewlekłych biegunek, chorób nowotworowych czy zaburzeń wchłaniania.

Niedobór białka – objawy i skutki

Jak wspomniano wcześniej, niedobór białek w organizmie może wiązać się z poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi. Bywa, że dieta uboga w proteiny skutkuje niedożywieniem typu kwashiorkor (zwanym niedożywieniem białkowym) – występuje ono głównie u dzieci w krajach rozwijających się, gdzie powszechnym problemem jest niedożywienie oraz niezbilansowana dieta. Wówczas oprócz zmniejszenia stężenia białek i albumin w surowicy, obserwuje się zaburzenia w gospodarce wodno-elektrolitowej, którym towarzyszą głównie obrzęki maskujące zanik tkanki tłuszczowej oraz mięśni. Ponadto pojawić się mogą między innymi: powiększenie ślinianek, wypadanie włosów, łamliwość i rozdwajanie paznokci, zaczerwienienie skóry, zapalenie jamy ustnej, biegunki, stłuszczenie wątroby. Zbyt niska podaż białka w jadłospisie może powodować trudności z gojeniem się ran, wzmożonym apetytem, tendencją do niskiego ciśnienia oraz zaburzeniami hormonalnymi.

Skutki niedoboru białka w diecie są szczególnie niebezpieczne dla dzieci, ponieważ mogą wiązać się z zaburzeniem wzrostu i rozwoju umysłowego oraz zwiększać podatność na infekcje. Bywa, że ubogi w białka jadłospis powoduje zmiany degeneracyjne w narządach, uczucie przewlekłego zmęczenia, anemię.

Dieta uboga w proteiny jest groźna również dla kobiet w ciąży, gdyż białka są niezbędne do prawidłowego rozwoju dziecka oraz wytworzenia większej ilości krwi przez organizm matki. Proteiny uczestniczą także w produkcji mleka (laktacji), dlatego bardzo ważna jest zbilansowana dieta również w okresie po urodzeniu dziecka.

Niedobór białka – co jeść?

Aby mieć pewność, że ilość dostarczanego wraz z pożywieniem białka jest prawidłowa, warto skorzystać z porady dietetyka. Specjalista zapyta o sposób odżywiania się, tryb życia, aktywność fizyczną oraz choroby towarzyszące. Może również poprosić o wykonanie określonych badań laboratoryjnych, takich jak np. stężenie białka całkowitego oraz jego poszczególnych frakcji w osoczu, morfologia krwi, badanie moczu. W określonych przypadkach, z uwagi na stan zdrowia, może okazać się, że istnieje potrzeba wprowadzenia diety niskobiałkowej – wówczas pomoc dietetyka jest tym bardziej niezbędna, aby zapewnić organizmowi odpowiednią podaż potrzebnych składników pokarmowych. Co jeść, aby dostarczyć organizmowi właściwą ilość białka? Warto pamiętać, że ilość i jakość żywieniowa produktów zawierających proteiny jest różna. Jak wspomniano wcześniej, największą wartość biologiczną mają białka pełnowartościowe (białka pochodzenia zwierzęcego). Produkty roślinne dostarczają białka niskiej wartości – wyjątek stanowią nasiona roślin strączkowych, które w porównaniu z innymi produktami roślinnymi (biorąc pod uwagę zawartość protein) mają wyższą wartość odżywczą. Należy mieć na uwadze, że proteiny z roślin strączkowych są jednak mniej przyswajalne/strawne niż białka pochodzenia zwierzęcego.