Niedobór testosteronu – kiedy powinien zaniepokoić? Objawy i badania

Testosteron jest hormonem płciowym, który pełni istotne funkcje zarówno w organizmie mężczyzny, jak i kobiety. Testosteron u mężczyzn odpowiada za rozwój i prawidłowe działanie męskich narządów płciowych, męską sylwetkę i owłosienie, popęd seksualny, masę mięśniową i kostną. Jego niedobór w okresie płodowym może skutkować nieprawidłowym rozwojem narządów płciowych. Niedostateczny poziom androgenów w okresie przedpokwitaniowym objawia się opóźnionym dojrzewaniem płciowym, wysokim głosem czy eunuchoidalną sylwetką. Niedobór testosteronu w okresie dorosłości manifestuje się natomiast spadkiem libido, zaburzeniami wzwodu, utratą energii, uczuciem zmęczenia i obniżoną płodnością.

 

Czym właściwie jest niedobór testosteronu?

 

Testosteron jest hormonem płciowym o budowie steroidowej (androgenem). Produkowany jest przede wszystkim przez komórki Leydiga w jądrach u mężczyzn, ale także przez jajniki, korę nadnerczy czy łożysko. Androgeny, w tym testosteron, pełnią w organizmie mężczyzny szereg istotnych funkcji. Odgrywają zasadniczą rolę w męskiej płodności i funkcjach rozrodczych. Wpływają na rozwój i kształtowanie męskich narządów płciowych, dojrzewanie płciowe  oraz wykształcenie wtórnych cech płciowych takich jak umięśnienie i sylwetka, skład i budowa ciała, owłosienie czy głos. Testosteron odpowiada za popęd seksualny, wpływa na kondycję psychofizyczną i przemiany metaboliczne w organizmie.

Zarówno niedobór testosteronu, jak i jego nadmiar są szkodliwe.  Wraz z wiekiem, produkcja androgenów u mężczyzn maleje, co może prowadzić do niedoboru testosteronu oraz wynikających z tego objawów i negatywnych skutków.

Jak zbadać poziom testosteronu?

Jeśli zauważysz u siebie niepokojące objawy, koniecznie udaj się do lekarza. W oparciu o Twoje symptomy i badanie fizykalne (które obejmuje m.in. ocenę BMI, stosunek obwodu pasa do obwodu bioder, rozmiar jąder, ocenę prącia czy analizę owłosienia) lekarz zaproponuje dalszą diagnostykę. Może zlecić pomiar stężenia testosteronu w surowicy krwi i ewentualne inne badania laboratoryjne np. poziom LH, wolnego testosteronu czy SHBG czyli globuliny wiążącej hormony płciowe. Być może, po przeanalizowaniu wyników, skieruje Cię na inne dodatkowe badania lub konsultacje u innych specjalistów.

Badanie poziomu testosteronu, jak i innych parametrów, możesz wykonać w DIAGNOSTYCE. Ze względu na zmiany dobowe poziomu testosteronu (maksimum rano, minimum wieczorem), badanie powinno być wykonywane zawsze o podobnej porze dnia, najlepiej w godzinach porannych.

 

Niedobór testosteronu – objawy

Niedobór testosteronu wywiera niekorzystny wpływ na działanie wielu układów i narządów. Objawy różnią się w zależności od wieku, nasilenia niedoboru i czasu jego trwania. Typowe dla niedoboru androgenów są zaburzenia wzwodu, obniżenie popędu seksualnego i spadek aktywności seksualnej, rzadsze i słabsze poranne erekcje, zmniejszenie owłosienia ciała, ginekomastia (czyli przerost gruczołu sutkowego u mężczyzny), utrata masy i siły mięśniowej, niska masa kostna, a także zaburzenia snu, pogorszenie sprawności intelektualnej, otyłość, zaburzenia metaboliczne, wahania nastroju i depresja, spadek energii czy uderzenia gorąca.

U dorastających chłopców, zaniepokoić powinno opóźnienie dojrzewania płciowego i brak rozwoju wtórnych cech płciowych. Niedobór testosteronu u młodych mężczyzn może skutkować problemami z płodnością.

Niedobór testosteronu – przyczyny

 

Jądra syntetyzują testosteron pod wpływem sygnałów z wyższych ośrodków- przysadki i podwzgórza. Wydzielana w podwzgórzu gonadoliberyna (GnRH) stymuluje przysadkę mózgową do produkcji gonadotropin: folitropiny (FSH) i lutropiny (LH). LH pobudza natomiast komórki Leydiga w jądrach do wydzielania testosteronu. Brak testosteronu w optymalnych ilościach może wynikać z zaburzeń na każdym z poziomów.  Obniżone stężenie testosteronu i podwyższony poziom gonadotropin może świadczyć o pierwotnej dysfunkcji jąder.

Przyczyny obejmują: zespół Klinefeltera (choroba uwarunkowana genetycznie, związana z aberracją chromosomalną), zaburzenia rozwoju lub zstępowania jąder, guzy jądra (pamiętaj, że nowotwory jądra często dotyczą młodych mężczyzn!), zapalenie jąder, idiopatyczny zanik jąder i inne. Wtórna niewydolność jąder wynika z zaburzeń dotyczących przysadki lub podwzgórza takich jak: gruczolaki przysadki (np. prolactinoma), zespół Kallmanna (choroba genetyczna, której jednym z podstawowych objawów jest upośledzenie węchu), izolowany hipogonadyzm hipogonadotropowy, niewydolność przysadki lub podwzgórza związana z urazami, radioterapią, infekcją czy guzem i inne.

Warto wiedzieć, że w miarę starzenia się organizmu, dochodzi do upośledzenia pulsacyjnego wydzielania GnRH i LH. Dodatkowy spadek ilości komórek Leydiga oraz zaburzenia ich czynności i pogorszenie ukrwienia, skutkują spadkiem poziomu testosteronu wraz z wiekiem (już około 40 r.ż). Pewne uwarunkowania genetyczne, niezdrowy tryb życia, nałogi, leki, otyłość i choroby przewlekłe nasilają ten proces.

Jak uzupełnić niedobór testosteronu?

Leczenie  testosteronem ma za zadanie uzupełnić jego niedobory w organizmie. Takie leczenie może przynieść wiele korzyści – zmniejsza objawy, poprawia strukturę kości i budowę ciała, wpływa pozytywnie na metabolizm oraz wyraźnie poprawia jakość życia. Warto jednak wiedzieć, że nie w każdym przypadku może być zastosowane. Istnieje wiele preparatów, które różnią się profilem działania, drogą podania oraz działaniami niepożądanymi. W niektórych przypadkach, leczenie opiera się na  stosowaniu innych substancji, np. hCG, FSH czy GnRH.

Pamiętaj, że wykrycie niedoboru testosteronu, jego diagnostyka oraz leczenie zawsze powinny przebiegać pod kontrolą lekarza.

Bibliografia:

• „Rekomendacje dotyczące diagnostyki i leczenia męskiego hipogonadyzmu” – G.R. Dohle, S. Arver, C. Bettocchi, T.H. Jones, S. Kliesch, M. Punab. Tłumaczenie i przygotowanie wersji polskiej: Ł. Wojnar, E. Oszukowska, J. Słowikowska-Hilczer
• „Zespół niedoboru testosteronu u mężczyzn w starszym wieku” – M. Rabijewski, W. Zgliczyński