Nietolerancja fruktozy - jak się objawia? Diagnostyka i dieta w nietolerancji fruktozy

Redakcja Diagnostyki


Udostępnij

Nietolerancja fruktozy to rodzaj nadwrażliwości pokarmowych, czyli niepożądanych reakcji organizmu po spożyciu pokarmów, które są dobrze tolerowane przez osoby zdrowe. Redukcję objawów chorobowych zapewnia stosowanie diety eliminacyjnej z ograniczeniem produktów bogatych we fruktozę. Fruktoza to cukier prosty zawarty głównie w owocach i miodzie. Nietolerancja fruktozy objawia się przede wszystkim zaburzeniami ze strony układu pokarmowego. Nie ma dokładnych danych na temat rozpowszechnienia tego schorzenia. Sprawdź, na czym polega rozpoznawanie i leczenie nietolerancji tzw. cukru owocowego.

nietolerancja fruktozy

Co to jest fruktoza?

Fruktoza nazywana jest inaczej cukrem owocowym. Może występować w żywności w następujących postaciach: jednocukru (faktyczna fruktoza), dwucukru w sacharozie (w połączniu z glukozą) lub wielocukru o różnej długości łańcucha (tzw. fruktanów). Cukier ten znajduje się zwłaszcza w miodzie, owocach i niektórych warzywach. W wyniku fermentacji alkoholowej ulega przemianie do etanolu. Charakteryzuje się słodkim smakiem i dobrą rozpuszczalnością w wodzie. Z uwagi na wolniejsze niż glukoza wchłanianie, nie stanowi źródła energii wykorzystywanego przez  organizm podczas wysiłku fizycznego. Fruktoza ma liczne zastosowania w przemyśle. Znana jest jako substancja słodząca. Stosowana jest jako substytut sacharozy, substrat w przemyśle farmaceutycznym czy składnik żywności dla diabetyków (z uwagi na wysoką słodkość i niski indeks glikemiczny). Jednak są osoby, u których spożycie fruktozy wiąże się z zaburzeniami zdrowotnymi. Sama fruktoza nie jest szkodliwa, a wręcz przeciwnie – ma szereg udokumentowanych właściwości zdrowotnych. Skąd zatem dolegliwości?

Jakie są przyczyny powstania nietolerancji fruktozy?

Choroba ta – fruktozemia, może być skutkiem mutacji genu aldolazy B. To enzym biorący udział w metabolizmie fruktozy w wątrobie. Nieprawidłowość występuje z częstotliwością 1 : 22000 urodzeń. Specjaliści podkreślają jednak, że to wartość niedoszacowana z uwagi na niechęć i unikanie spożywania owoców przez dzieci, co wiąże się z późniejszym pojawieniem się objawów i postawieniem rozpoznania. Przy niedoborze lub braku aldolazy B nie może dojść do kolejnych etapów rozkładu fruktozy, przez co metabolity cukru gromadzą się w komórkach wątroby i upośledzają jej funkcje.

Inną przyczyną nietolerancji jest zespół złego wchłaniania fruktozy. Jest on spowodowany niedoborem ebiałek transportujących fruktozę w postaci jednocukru    przez błonę komórkową komórek jelita – enterocytów (białko GLUT5, GLUT 2 ) lub nadmiarem spożytej fruktozy. Fruktoza obecna w sacharozie staje się dla organizmu dostępna po hydrolizie cząsteczki sacharozy, obecna we fruktanach jest niedostępna. Wchłanianie fruktozy jest optymalne, gdy pozostaje ona w odpowiednich proporcjach z innymi cukrami prostymi: glukozą i galaktozą. Nie wchłonięta fruktoza w trzech formach ulega fermentacji bakteryjnej w jelicie grubym. W nietolerancji fruktozy nierzadkie są przypadki współwystępowania hipoglikemii, nietolerancji laktozy czy zaburzeń pracy wątroby i nerek. Jak się okazuje, zaburzenia wchłaniania fruktozy dotyczą najczęściej niemowląt i dzieci poniżej 9. roku życia. Stanowią też stosunkowo częsty problem wśród osób dorosłych z zespołem jelita nadwrażliwego.

Objawy nietolerancji fruktozy

Objawy nietolerancji fruktozy to przede wszystkim dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Wymienia się wśród nich m.in.: nawracające bóle brzucha, biegunki, odbijanie, nudności, silne wzdęcia, uczucie przepełnienia. Fruktoza i fruktany są substratami dla jelitowych bakterii fermentujących. Wiąże się to ze wzmożoną produkcją krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych i gazów, w tym zwłaszcza wodoru, dwutlenku węgla, a u niektórych także metanu. Nagromadzenie się gazów może nasilić dolegliwości związane z refluksem żołądkowo-przełykowym. Nietolerancja fruktozy, związana z ograniczeniem jej wchłaniania jelitowego, może być jednym z mechanizmów patofizjologicznych, leżących u podstaw przewlekłych zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego.

Na czym polega rozpoznanie nietolerancji fruktozy?

Za tzw. złoty standard w rozpoznaniu nietolerancji fruktozy uważa się wodorowy test oddechowy. Badanie to mierzy stężenie jonów wodorowych w powietrzu wydechowym. Wśród jego zalet specjaliści wymieniają: prostotę wykonania, łatwość interpretacji, powtarzalność, czułość, niskie koszty. Badanie to wykorzystywane jest również do potwierdzenia nietolerancji laktozy i bakteryjnego rozrostu jelita cienkiego, SIBO (ang. small intestinal bacterial overgrowth).

Test wykonuje się, jeśli wyjściowy poziom stężenia jonów wodorowych w powietrzu wydechowym wynosi mniej niż 10 ppm. Przed wykonaniem wodorowego testu oddechowego pacjent otrzymuje doustnie 25 g fruktozy w 10-procentowym roztworze (w przypadku dzieci dawka ustalana jest na 0,5–1 g/kg  masy ciała, maksymalnie do 15 g) [1]. Kolejne pomiary wykonuje się co 30–60 minut do 3 godzin lub do 2 godzin, gdy test jest dodatni. Wyniki uważa się za dodatnie, wówczas gdy wzrost stężenia wodoru wynosi do 20 ppm albo podnosi się o 5 ppm w trzech następujących po sobie pomiarach.

Sprawdź kategorię: Badania na nietolerancje pokarmowe

W przypadku podejrzenia wrodzonej nietolerancji fruktozy korzysta się ze specjalnego pakietu badań nietolerancji pokarmowych. Polega on na analizie genetycznych predyspozycji do nietolerancji pokarmowych. W przypadku omawianego cukru jest to badanie mutacji A150P i A175D w genie aldolazy B (ALDOB). Badanie to wykonywane jest z krwi. W jego ramach rozpoznawane jest również genetyczne podłoże celiakii i nietolerancji laktozy typu dorosłego.

Leczenie nietolerancji fruktozy

W leczeniu nietolerancji fruktozy stosowana jest dieta eliminacyjna. Określa się ją mianem diety niskofruktozowej. Przez pierwsze 2 tygodnie pacjent może spożywać do 5 g fruktozy dziennie. Z czasem zwiększa się stopniowo dawki tego cukru do uzyskania możliwie najwyższego dobrze tolerowanego poziomu. U dorosłych wynosi on 10–15 g na dobę [1]. Osoby stosujące dietę na nietolerancję fruktozy powinny zapoznać się z listą produktów o niskim i wysokim stężeniu tego cukru. Poniżej przykładowe z nich.

Produkty o niskiej zawartości fruktozy to m.in.:

  • owoce – limonka, truskawki, kantalupa, awokado, banany, żurawina, ananas, mandarynka;
  • warzywa – buraki, zielona papryka, marchew, rabarbar, szpinak, sok z bambusa, seler, pomidor śliwkowy, szczypiorek, kapusta włoska, rzodkiew, ziemniaki, bataty, kapusta, kalafior, brukselka, sałata;
  • produkty zbożowe – tortille z kukurydzy, mąka gryczana, bezglutenowe pieczywo, kaszki, płatki owsiane, chipsy kukurydziane, quinoa, ryż, krakersy, makarony, popcorn, chleb żytni bez dodatku syropu glukozowo-fruktozowego;
  • mięso – nieprzetworzone mięso każdego rodzaju;
  • napoje – woda mineralna, czarna i zielona herbata, niesłodzona kawa, mleko;
  • nabiał – mleko krowie, sojowe, ryżowe, migdałowe bez dodatku syropu glukozowo-fruktozowego, ser, jogurt.

Produkty o wysokiej zawartości fruktozy to m.in.:

  • nabiał – każdy produkt zawierający syrop glukozowo-fruktozowy, produkty mleczne, wzbogacone owocami i aromatami owocowymi;
  • mięso – marynowane lub przetworzone;
  • produkty zbożowe  – ziarna z dodatkiem syropu glukozowo-fruktozowego, ziarna z dodatkiem suszonych owoców, żywność z pszenicą jako głównym składnikiem (np. makaron, chleb, kuskus), wypieki z miodem i owocami, np. piernik, chlebek z rodzynkami:
  • warzywa – brokuł, por, karczoch, szparagi, papryka czerwona, szalotka, okra, cebula, groszek;
  • napoje – soki owocowe i warzywne, lemoniady, napoje typu cola (również light);
  • produkty dla diabetyków i produkty dietetyczne z fruktozą oraz sztuczne słodziki, przede wszystkim z sorbitolem;
  • sosy, marynaty i gotowe produkty zawierające cukier owocowy – ketchup, majonez, marynaty do mięs i ryb, gotowe dressingi do sałatek, zupy w proszku,
  • owoce – wszystkie niewymienione wśród tych o niskiej zawartości fruktozy, w sposób szczególny niewskazane są soki, owoce w syropie, w soku, suszone.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela

Bibliografia

  1. A. Dymek, L. Dymek, T. Dymek i wsp., Nietolerancja fruktozy – opis przypadków, „Alergia” 2017, nr 2, s. 24–26.
  2. H.F. Jones, R.N. Butler, D.J. Moore i wsp., Developmental changes and fructose absorption in children: effect on malabsorption testing and dietary management, „Nutrition Reviews” 2013, nr 71, s. 300–309.
  3. K. Marek, B. Kamińska, K. Plata-Nazar i wsp., Upośledzenie wchłaniania fruktozy: rola w zaburzeniach czynnościowych przewodu pokarmowego u dzieci, „Forum Medycyny Rodzinnej” 2010, t. 4, nr 2, s. 117–121.