Nowotwór nerki - co warto wiedzieć?

Nowotwór powstaje w wyniku nadmiernego, niekontrolowanego przez organizm namnażania komórek, w których w wyniku mutacji doszło do zmian uniemożliwiających zahamowanie procesów podziału. Rakiem z kolei nazywamy złośliwą, czyli mającą zdolność do przerzutowania  „odmianę” nowotworu, która wywodzi się z tkanki nabłonkowej.

W przypadku nerki epidemiologicznie najczęściej diagnozowane są nowotwory złośliwe, czyli rak nerkowokomórkowy oraz rak z komórek nabłonka przejściowego dróg moczowych (np. rak miedniczki i moczowodu). Nowotwory łagodne, nie mające tendencji do tworzenia przerzutów, diagnozowane są zdecydowanie rzadziej. Czym się charakteryzują choroby nowotworowe nerek, kogo dotyczą i jak się objawiają?

Kto jest narażony na nowotwór nerki?

Czynnikiem zwiększającym ryzyko zachorowania na nowotwór nerki jest zaawansowany wiek, chorobę najczęściej diagnozuje się po 60 roku życia. Dwukrotnie częściej diagnozowana jest u nałogowych palaczy. Wśród innych czynników predysponujących wymienia się otyłość, uznawaną za przewlekły stan zapalny, nadciśnienie tętnicze oraz wieloletnie stosowanie leków przeciwbólowych (Niesteroidowe Leki Przeciwzapalne – NLPZ) i moczopędnych.

Do rozwoju nowotworu predysponuje genetyczny i rodzinnie występujący zespół von Hippla-Lindaua. Ryzyko zachorowania zwiększa również narażenie zawodowe na czynniki chemiczne (arsen, azbest, kadm, produkty ropopochodne) oraz infekcja HCV.

Nowotwór nerki nie stanowi problemu jedynie w populacji osób dorosłych. Diagnozowany jest również u dzieci. Guz Wilmsa, znany również jako nerczak zarodkowy lub płodowy, bądź nefroblastoma jest uwarunkowanym genetycznie nowotworem złośliwym nerki wieku dziecięcego, występującym z częstotliwością 1:10 000 przypadków. Charakterystyczną cechą tego nowotworu jest bardzo szybki wzrost, który w przeciągu krótkiego okresu czasu, może doprowadzić do zajęcia przez masę guza aż połowy jamy brzusznej.

Cecha ta wyjaśnia potoczną nazwę nowotworu określanego mianem „choroby sobotniej kąpieli”. Sformułowanie to było aktualne w czasach, w których dzieci kąpało się zdecydowanie rzadziej niż obecnie, np. raz w tygodniu. Rodzice tłumaczyli wówczas lekarzowi, że zauważona przez nich niepokojąca zmiana, w postaci wyczuwalnego w jamie brzusznej guza, pojawiła się w przeciągu tygodnia od poprzedniej kąpieli.

Objawy sugerujące proces nowotworowy w nerce

Objawem, który powinien zaniepokoić i skłonić pacjenta do konsultacji lekarskiej jest czerwony kolor moczu, sugerujący obecność w moczu krwi (krwiomocz). Może towarzyszyć mu przewlekający się i nieustępujący ból dolnego odcinka pleców, wyczuwalny guz lub zgrubienie w okolicy lędźwiowej lub jamie brzusznej, niezwiązana ze zmianą nawyków żywieniowych utrata masy ciała, gorączka oraz ogólne osłabienie i uczucie zmęczenia.

Objawy te mogą występować samodzielnie, lub stanowić grupę objawów. Najczęściej objawy nowotworu występują w tak zwanej triadzie, którą stanowią krwiomocz, ból brzucha lub pleców oraz wyczuwalny guz. Wszystkie z wymienionych objawów wymagają diagnostyki różnicowej, ponieważ poza nowotworem nerki dolegliwości mogą wywołać inne jednostki chorobowe np. zlokalizowana w nerce torbiel.

Niekiedy pojawiające się u pacjentów dolegliwości mogą być konsekwencją pojawienia się przerzutów raka nerki do innych narządów. Ponieważ rak nerki przerzutuje do płuc, kości, wątroby i mózgu wśród symptomów pojawić się mogą bóle kostne i przypadkowe złamania kości, zaburzenia neurologiczne, problemy z oddychaniem oraz niewydolność wątroby.

Zmiana nowotworowa w nerce niekoniecznie musi być pierwotną zmianą wywodzącą się z nerki. Nerka jest narządem, do którego „lubią” przerzutować inne nowotwory. Przerzuty do nerki dają raki oskrzela, sutka, trzustki, czerniaki, rak jelita grubego, macicy i jajnika.

Diagnostyka nowotworu nerki

Istotnym elementem rozpoznania choroby nowotworowej nerki jest diagnostyka obrazowa. Do wykonywanych badań zaliczyć można USG, tomografię komputerową i rezonans magnetyczny oraz badanie PET. Na ich podstawie ustalana jest dokładna lokalizacja nowotworu, zaawansowanie choroby i potwierdzona lub wykluczona zostaje obecność przerzutów.

Równie ważne w diagnostyce są także badania laboratoryjne oceniające ogólną kondycję pacjenta przygotowywanego do leczenia, w tym pomiar stężenia kreatyniny we krwi z wyliczeniem współczynnika filtracji kłębuszkowej eGFR oraz badanie ogólne moczu. Badaniem, które rozstrzyga o sposobie leczenia oraz ostatecznie charakteryzuje typ nowotworu jest badanie histopatologiczne wycinka z guza, pobranego w trakcie biopsji przed operacją lub już w trakcie samej operacji.   

Leczenie nowotworów nerki

Najczęstszym stosowanym sposobem leczenia jest chirurgiczne usunięcie guza lub całej zajętej procesem nowotworowym nerki. U pacjentów bez przerzutów leczenie chirurgiczne często jest  leczeniem definitywnym, nie wymagającym dodatkowej farmakoterapii. W innych przypadkach stosowana jest immunoterapia mobilizująca układ odpornościowy do walki z nowotworem, terapia celowana, lub leczenie chemioterapeutyczne z zastosowaniem cytostatyków.

Konsekwencje choroby nowotworowej nerki

W wyniku usunięcia guza lub nawet całej nerki oraz obciążającego organizm leczenia przeciwnowotworowego często dochodzi do nieodwracalnego i postępującego upośledzenia funkcji filtracyjnej nerek określanej mianem przewlekłej choroby nerek – PChN.

Objawia się ona spadkiem współczynnika filtracji kłębuszkowej eGFR, wzrostem stężenia kreatyniny we krwi oraz szeregiem objawów klinicznych (anemia, nadmierna męczliwość, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia neurologiczne, zaburzenia gospodarki wapniowo – fosforanowej, zmniejszona odporność).

Stopień zaawansowania PChN określa się na podstawie wartości współczynnika eGFR, który jest wyliczany za pośrednictwem specjalnie opracowanych wzorów, uwzględniających przede wszystkim pomiar stężenia kreatyniny we krwi. Wśród pięciu stadiów zaawansowania choroby, stadium 5 określane jest jako mocznica lub schyłkowa niewydolność nerek.

Co się dzieje gdy nerki przestają pracować?

Na etapie schyłkowej niewydolności nerek znacznie upośledzona filtracja kłębuszkowa nie jest w stanie usuwać z organizmu nadmiaru wody i toksyn (mocznik) oraz regulować stężenia elektrolitów (sód, potas, wapń, fosfor, magnez). Nagromadzone w organizmie substancje bezpośrednio zagrażają życiu pacjenta, wpływając destrukcyjnie na pracę serca, mózgu i pozostałych narządów.

Konieczne jest wówczas wdrożenie dializoterapii, czyli procesu cyklicznego usuwania z organizmu szkodliwych produktów przemiany materii, toksyn oraz nadmiaru wody za pomocą specjalistycznej aparatury.  W zależności od stanu zdrowia, pacjentów przygotowuje się także do przeszczepu nerki, który pozwala uwolnić pacjenta od uciążliwej dializoterapii.