Nużeniec ludzki - przyczyny, objawy, leczenie, badania

Nużeniec ludzki to mikroskopijny pasożyt, który bytuje w mieszkach włosowych i gruczołach łojowych skóry człowieka. Występuje u ludzi bardzo często, rzadko natomiast wywołuje objawy kliniczne. Co powoduje nużeniec ludzki? Kto jest najbardziej narażony na wystąpienie objawów zarażenia nużeńcem?

Nużeniec ludzki – co to za pasożyt?

Nużeniec ludzki (Demodex folliculorum) jest niewielkim pajęczakiem, należącym do rzędu roztoczy. Zamieszkuje w mieszkach włosowych i gruczołach łojowych w skórze, szczególnie w okolicy twarzy (nosa, brwi i rzęs), a jego wielkość wynosi około 0,3–0,4 mm. Do kolonizacji nużeńcem dochodzi zwykle już w dzieciństwie lub we wczesnej dorosłości. Szacuje się, iż pasożyt jest obecny w skórze co 3. dziecka, co 2. osoby dorosłej i nawet u ⅔ osób w wieku podeszłym.

Nużeniec ludzki jest niewidoczny na skórze gołym okiem, a jego obecność wymaga potwierdzenia badaniami z użyciem mikroskopu. Pasożyt rozmnaża się w mieszkach włosowych, gdzie składa jaja, z których po 3–4 dniach wykluwają się larwy. W ciągu 7 dni larwy przyjmują postać dorosłą, zdolną do składania jaj.

W przypadku wystąpienia objawów wywołanych obecnością nużeńca rozpoznaje się nużycę (demodekozę). Choroba występuje najczęściej u osób z zaburzeniami odporności (np. zakażonych HIV, przyjmujących leki immunosupresyjne czy w trakcie chemioterapii). Czynnikami ryzyka nużycy są również: otyłość, cukrzyca i niewydolność nerek. Objawy choroby mogą pojawić się także u osób stosujących na okolicę twarzy kremy i maści zawierające sterydy.

Czy nużeniec ludzki jest zaraźliwy?

Tak. Nużeniec ludzki może być przenoszony z człowieka na człowieka podczas bezpośredniego kontaktu lub pośrednio podczas stosowania wspólnych przyrządów toaletowych, kosmetyków do makijażu czy ręczników.

Nużeniec – jakie objawy może wywołać?

Jakie są objawy nużeńca? W przebiegu demodekozy obserwuje się szereg zmian skórnych, które mogą przypominać inne choroby, np. trądzik różowaty. Na podstawie wyglądu wykwitów wyróżnia się następujące główne typy nużycy:

• przypominający łupież mieszkowy – przyjmuje postać suchych, łuszczących się, rumieniowych plam; występuje w obrębie skóry twarzy;
• przypominający trądzik różowaty – może wystąpić u osoby wcześniej zdrowej lub zmagającej się z trądzikiem różowatym; na skórze twarzy pojawiają się zaczerwienienie, grudki i krostki; skóra staje się sucha, a pacjenci często zgłaszają uczucie świądu i pieczenia w ich obrębie;
• przypominający trądzik lub zapalenie mieszków włosowych – na skórze obserwuje się krosty;
• okołoustne zapalenie skóry – charakteryzuje się występowaniem na skórze w okolicy ust zmian grudkowo-krostkowych.

Najczęściej obserwuje się nużycę przypominającą łupież mieszkowy. Niekiedy zmiany skórne w przebiegu infestacji nużeńcem ludzkim nie przypominają żadnych z wyżej wymienionych typów demodekozy. Do rzadziej występujących objawów nużycy należą m.in.:

• nadwrażliwość, suchość i łuszczenie się skóry bez jej zaczerwienienia; zwykle zmianom towarzyszy świąd;
• pieczenie skóry;
• pęcherzyki na skórze;
• zmiany grudkowo-krostkowe w miejscach innych niż okolica ust;
• świąd skóry głowy;
• łupież;
• zapalenie ucha zewnętrznego;
• ropień w przebiegu nużycy.

Nużeniec ludzki bywa także przyczyną chorób oczu. Może powodować zapalenie brzegów powiek, zapalenie skóry powiek, utratę rzęs, zespół suchego oka czy gradówkę.

Diagnostyka zakażenie nużeńcem ludzkim

Zastanawiasz się, jak sprawdzić, czy masz nużeńca? Jeśli pojawiły się u Ciebie zmiany na skórze, które mogą świadczyć o zarażeniu nużeńcem ludzkim, zgłoś się do dermatologa – specjalisty zajmującego się m.in. rozpoznawaniem nużycy. W trakcie wizyty lekarz zbierze z Tobą szczegółowy wywiad na temat zgłaszanych objawów, chorób przewlekłych i stosowanych leków. Następnie oceni Twój stan zdrowia podczas badania fizykalnego, szczególną uwagę poświęcając obserwacji  skóry całego ciała. Jeśli dermatolog uzna, iż zmiany na skórze mogą być związane z zakażeniem nużeńcem ludzkim, wykona badania dodatkowe.

Rozpoznanie zakażenia nużeńcem ludzkim jest możliwe na podstawie wykrycia obecności tego pasożyta w badanym materiale – w rzęsach czy w zeskrobinach ze skóry. Na świecie coraz większą popularnością cieszy się standaryzowana powierzchowna biopsja skóry (SSSB, ang. Standardized Skin Surface Biopsy), podczas której pobiera się materiał z 1 cm² skóry pacjenta za pomocą specjalnych przylepców. Jest on następnie oceniany pod mikroskopem.

Jeśli nużeniec jest u Ciebie przyczyną zapalenia brzegów powiek, powinieneś skonsultować się także z okulistą.

Leczenie nużycy -na czym polega?

Jak pozbyć się nużeńca ludzkiego? Leczenie demodekozy wymaga czasu i cierpliwości, a jego celem jest zmniejszenie ilości pasożytów w skórze. Z uwagi na rozpowszechnienie nużeńca ludzkiego w populacji terapię proponuje się zwykle tylko osobom z klinicznymi objawami nużycy. W leczeniu stosuje się m.in.:

• metronidazol – antybiotyk stosowany miejscowo,
• permetrynę – substancja ta wykazuje dużą skuteczność w leczeniu chorób wywoływanych przez roztocza i niektóre pajęczaki, np. świerzbowca ludzkiego;
• benzoesan benzylu – działa toksycznie na układ nerwowy pasożytów, jest stosowany również do leczenia świerzbu;
• iwermektynę – lek o działaniu przeciwzapalnym, stosowany także u pacjentów z trądzikiem różowatym.

Leczenie demodekozy powinno być prowadzone przez doświadczonego dermatologa. Najczęściej wystarczającym postępowaniem jest stosowanie leków miejscowo, ale u pacjentów z zaburzeniami odporności (np. zakażonych HIV) konieczna bywa terapia lekami doustnymi (metronidazolem lub iwermektyną).

Z badań naukowców wynika, iż skuteczny w leczeniu nużycy jest również olejek z drzewa herbacianego. Redukuje on ilość pasożytów w skórze i powoduje zmniejszenie lub ustąpienie objawów klinicznych.

Autor: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. Paichitrojjana A. Demodex: The worst enemies are the ones that used to be friends, „Dermatology Reports”, 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9527693/.
2. Rather P., Hassan I., Human Demodex Mite: The Versatile Mite of Dermatological Importance, „Indian Journal of Dermatology”, 2014, dostęp online: maj 2023, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3884930/.