Odleżyny – czym są? Rodzaje i stopnie odleżyn

Odleżyny to otwarte, trudno gojące się rany, które nierzadko ulegają nadkażeniu bakteryjnemu. Sprawdź, w których miejscach na ciele najczęściej się rozwijają i jakie czynniki sprzyjają ich powstawaniu. Poznaj stopnie odleżyn i dowiedz się, w jaki sposób im zapobiegać.

Czym są i jak powstają odleżyny?

Odleżyna to ognisko martwicy, które z czasem przechodzi w owrzodzenie. W zależności od stopnia zaawansowania może dotyczyć skóry, tkanki podskórnej, a w ciężkich przypadkach mięśni i kości. Do powstania odleżyny dochodzi w wyniku narażenia ciała na długotrwały ucisk i towarzyszące temu niedotlenienie tkanek. Ucisk uniemożliwia prawidłowe krążenie krwi, co powoduje śmierć komórek, martwicę tkanki i owrzodzenia. 

W największym stopniu na odleżyny narażone są miejsca o niewielkiej ilości tkanki tłuszczowej, gdy tkanka kostna ma niemal bezpośredni kontakt z podłożem. Należą do nich m.in.: pięty, łokcie, tył głowy, łopatki, kostki, kość krzyżowa.

Czynniki sprzyjające powstaniu odleżyn to przede wszystkim:

• ucisk powierzchniowy, tarcie, uraz; 
• choroby współistniejące, takie jak: zaburzenia metaboliczne, cukrzyca; anemia; choroby układu nerwowego, krążenia, oddechowego;
• ograniczona możliwość poruszania się, unieruchomienie, złamania;
• zły stan skóry; 
• upośledzone odczuwanie bodźców zewnętrznych;
• płeć – kobiety są dwa razy bardziej podatne na odleżyny niż mężczyźni; 
• nieprawidłowa masa ciała (niedożywienie, nadwaga);
• odwodnienie;
• nietrzymanie zwieraczy;
• zaburzenia świadomości;
• chemioterapia, stosowane leki (sterydy, antybiotyki, uspokajające itd.);
• narażenie na wilgoć;
• odzież, pościel z drapiących materiałów, z licznymi szwami;
• niewystarczająca pielęgnacja ciała, za rzadkie zmiany ułożenia ciała;
• zła organizacja pracy, niski poziom wiedzy personelu medycznego.

Jakie są stopnie odleżyn?

Powszechnie stosowana jest w medycynie klasyfikacja odleżyn wg skali Torrance’a. Zgodnie z nią wyróżniono odleżyny:

• stopnia 1. – zaczerwienienie blaknące po lekkim ucisku, mikrokrążenie jest jeszcze nieuszkodzone;
• stopnia 2. – zaczerwienienie nie ustępuje po zniesieniu ucisku, mogą występować: obrzęk, pęcherze, wzmożone ucieplenie, uszkodzenie naskórka i ból;
• stopnia 3. – uszkodzenie pełnej grubości skóry sięgające do tkanki podskórnej, na dnie zmiany znajdują się żółte masy, co świadczy o rozpadających się tkankach, lub czerwona ziarnina – tkanka powstająca podczas gojenia się rany; rana ma dobrze odgraniczone brzegi, wokół niej skóra jest obrzęknięta i zaczerwieniona; 
• stopnia 4. – uszkodzenie sięga do tkanki podskórnej, na dnie rany znajdują się czarne masy martwicze, rana ma zazwyczaj dobrze odgraniczone brzegi, choć odleżyny mogą sięgnąć również tkanki wokół;
• stopnia 5. – martwica obejmuje głębiej położone tkanki, nawet stawy i kości, na dnie rany znajdują się czarne masy martwicze.

Przeczytaj także: Posocznica – co warto wiedzieć?

Profilaktyka odleżyn

Osoby narażone na powstawanie odleżyn powinny być objęte odpowiednimi działaniami profilaktycznymi. Ich podstawą jest regularna kontrola ryzyka powstania odleżyny, w czym pomocne są specjalnie opracowane skale. Jedne z bardziej znanych to skala Doreen Norton, skrócona wersja skali Braden, skala Waterlow czy skala Douglas. 

Działania, które zmniejszają ryzyko odleżyn, to zwłaszcza:

• w przypadku osób niesamodzielnych, zmiana ułożenia nie rzadziej niż co 2 godziny; zalecany jest harmonogram obracania;
• edukacja i adekwatne do możliwości pacjenta zwiększenie jego aktywności;
• regularne sprawdzanie skóry w poszukiwaniu zmian zwiastujących powstanie odleżyny;
• stosowanie akcesoriów, które są pomocne w zmniejszeniu ucisku, typu piankowe wyściółki, poduszki i materace zmniejszające ucisk; przy doborze materaca przeciwodleżynowego należy wziąć pod uwagę masę ciała i stan pacjenta, stopień ryzyka odleżyn lub stopień zaawansowania istniejących odleżyn, okres korzystania;
• stosowanie bawełnianych, miękkich i przewiewnych ubrań oraz bielizny pościelowej;
• prowadzenie odpowiednio zbilansowanej diety – należy unikać zarówno niedożywienia, jak i nadwagi;
• dostarczanie witamin i minerałów;
• nawadnianie organizmu;
• realizowanie planu rehabilitacyjnego ustalonego dla pacjenta;
• dbałość o higienę, do codziennego mycia warto stosować wodę z szarym mydłem lub preparatami przeznaczonymi dla osób unieruchomionych – bez konserwantów i substancji zapachowych, które mogą podrażniać skórę;
• utrzymywanie skóry suchej i czystej; 
• zabezpieczenie skóry po umyciu preparatami natłuszczającymi i nawilżającymi;
• oczyszczanie okolicy miejsc intymnych po oddaniu moczu lub kału, aplikowanie kremu do ochrony skóry;
• regularne zmienianie środków higienicznych (wkładek chłonnych, pieluchomajtek czy majtek chłonnych) w przypadku nietrzymania moczu lub kału;
• unikanie długotrwałego kontaktu skóry z mokrą bielizną lub ubraniem;
• osłona powstałych owrzodzeń, chroniąca przed dodatkowym uszkodzeniem tkanki;
• stosowanie opatrunków poliuretanowych na miejsca szczególnie narażone na ucisk.

Kiedy warto wykonać posiew z odleżyny?

Odleżyna to rana narażona w dużym stopniu na nadkażenie bakteryjne. Zakażona rana pokrywa się zielonożółtą ropną wydzieliną, tkanki wokół są zaczerwienione, pojawić się może przykry zapach z rany. Aby upewnić się, czy doszło do zakażenia, lekarz zleca posiew z odleżyny. Badanie to pozwala dokładnie ustalić, jakie gatunki bakterii doprowadziły do zakażenia rany i adekwatnie do tego określić sposób leczenia, czyli dobrać skuteczne antybiotyki. 

Lekarz zlecić może także badanie stopnia zakażenia rany. To posiew wykonywany z wycinka zajętej tkanki. Polega na jakościowej i ilościowej ocenie stopnia zakażenia rany. Badanie to jest przydatne w prognozowaniu szybkości procesu gojenia. 

Leczenie zakażenia rany odleżynowej jest bardzo ważne z uwagi nie tylko na towarzyszące mu miejscowe objawy, ale też ze względu na ryzyko szerzenia się bakterii drogą krwi na cały organizm, co jest stanem zagrożenia życia.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian