Pasożyty w organizmie – jakie mogą być ich objawy i sposoby leczenia?

Choroby pasożytnicze, czyli parazytozy, budzą w ostatnich latach coraz większe zainteresowanie. Dolegliwości spowodowane obecnością robaków w organizmie są dużym problemem na świecie. Dowiedz się, jakie są oznaki ich obecności w organizmie i w jaki sposób można je zwalczyć.

W Polsce zarażenia występują o wiele rzadziej, jednak wciąż mogą dotyczyć nawet około 10% populacji, zwłaszcza dzieci. Coraz większe możliwości podróżowania, szczególnie do krajów tropikalnych, oraz szeroki dostęp do badań i leczenia sprawia, że parazytozy częściej są brane pod uwagę w diagnostyce dolegliwości zgłaszanych w gabinecie lekarskim.

Czym są choroby pasożytnicze?

Pasożytnictwo polega na współwystępowaniu organizmów, z którego jeden, czyli pasożyt, czerpie korzyść, a drugi – żywiciel – ponosi straty. Istnieje bardzo wiele form takiej zależności. Pasożyty mogą bytować w organizmie żywiciela, np. owsik czy glista ludzka, lub żyć poza nim, np. wesz ludzka. Objawy zależą od gatunku pasożyta, jego lokalizacji w ciele, a także od cech zarażonego, np. od jego wieku czy chorób współistniejących. Dolegliwości dotyczą różnych układów, w tym pokarmowego, oddechowego, nerwowego, ale zwykle są mało charakterystyczne. Często dopiero dodatkowe informacje, np. o podróżach czy kontakcie ze zwierzętami, pozwalają na dobranie odpowiednich badań i wprowadzenie skutecznego leczenia. Do najważniejszych chorób pasożytniczych w Polsce należą m.in. robaczyce: owsica, glistnica, tasiemczyce, bąblowica oraz spowodowana przez pierwotniaka toksoplazmoza.

Sprawdź: e-Pakiet wysyłkowy – badanie na pasożyty – 9 patogenów

Owsik ludzki

Owsik ludzki wywołuje owsicę, czyli jedną z najczęstszych chorób pasożytniczych przewodu pokarmowego. Dotyczy ona głównie dzieci, a potem także ich opiekunów. Do zarażenia dochodzi zwykle przez połknięcie inwazyjnych jaj, które mogą zostać przeniesione na rękach, przez zabawki, pościel i ubranie, w jedzeniu oraz w wyniku samozarażenia.
W ciągu miesiąca w jelicie grubym człowieka owsiki dojrzewają do postaci dorosłej. Następnie samice przenoszą się w okolice odbytu. Składają tam jaja, które przyklejają się do skóry d, a potem dostają się do środowiska. Po kilku godzinach jaja nabierają cech inwazyjności i może wówczas dojść do zarażenia kolejnych osób z otoczenia malucha, dzieci lub opiekunów.

Najczęściej przebieg owsicy jest bezobjawowy. Do charakterystycznych oznak choroby należy przede wszystkim nocny świąd w okolicach odbytu. Głównie przyczynia się do niego ruch samic robaka i składanie przez nie jaj. Sprzyja to odruchowemu drapaniu się przez dziecko, a przez to przenoszeniu zaraźliwej formy pasożyta i częstym samozarażeniom. Z tych powodów choroba u najmłodszych zwykle przebiega przewlekle. Do innych objawów, które mogą niepokoić rodziców, należą: brak apetytu, bladość skóry, cienie pod oczami, spowolnienie rozwoju dziecka, nadpobudliwość i stan zapalny skóry odbytu na skutek drapania.

W celu potwierdzenia zarażenia wykonuje się wymaz z odbytu i dokonuje się jego oceny parazytologicznej. Leczenie należy zastosować zarówno u osoby zarażonej, jak i u wszystkich domowników. Najczęściej zaleca się albendazol, mebendazol i pyrantel. Poza przyjmowaniem leków w tym okresie należy szczególnie przestrzegać zasad higieny osobistej, często zmieniać bieliznę i regularnie sprzątać mieszkanie. Uzupełnieniem leczenia jest dieta bogata w białko i błonnik, ale z ograniczeniem cukrów.

Glista ludzka

Glistnica to najczęstsza na świecie parazytoza przewodu pokarmowego. Występuje przede wszystkim w krajach tropikalnych i o niskim statusie higienicznym.

Zarażenie człowieka następuje poprzez połknięcie jaj glisty, które mogą znajdować się w zanieczyszczonej wodzie i jedzeniu lub na zabrudzonych rękach. Larwy uwalniają się w przewodzie pokarmowym człowieka, dojrzewają i wędrują do dróg oddechowych oraz płuc. Po pewnym czasie zostają powtórnie połknięte i docierają do jelita cienkiego, gdzie składają jaja, które są następnie wydalane wraz z kałem. Jaja stają się zaraźliwe dopiero po kilku tygodniach przebywania w glebie, dlatego glistą ludzką nie można zakazić się poprzez bezpośredni kontakt z osobą zarażoną ani przez korzystanie z tej samej toalety.

W zależności od stadium rozwojowego glisty dominują objawy, które dotyczą zajętych przez pasożyta narządów. Początkowo najbardziej widoczne są dolegliwości ze strony układu oddechowego, np. kaszel, niekiedy z odpluwaniem krwistej wydzieliny, wymioty i gorączka. Po pewnym czasie zaczynają przeważać objawy, które świadczą o zajęciu przewodu pokarmowego, np. bóle brzucha, wymioty, brak apetytu, wzdęcia, czy wreszcie biegunka lub zaparcia. Dojrzałe glisty wydzielają szkodliwe toksyny, które mogą spowodować, że pacjent jest apatyczny lub nadmiernie pobudzony, zaburzają sen i wywołują alergie.

Dla potwierdzenia zarażenia należy wykonać badanie kału, które dokumentuje obecność jaj glisty ludzkiej. Pomocną wskazówką może być podwyższenie poziomu białych krwinek, a zwłaszcza eozynofili, które są charakterystyczne dla obecności pasożytów. Każdy przypadek glistnicy wymaga leczenia. Najczęściej stosowanymi lekami są: albendazol, mebendazol i pyrantel.

Tasiemce

Tasiemczyce to parazytozy wywołane obecnością w przewodzie pokarmowych przede wszystkim dwóch gatunków – tasiemca uzbrojonego i nieuzbrojonego. W odróżnieniu od glisty i owsika te pasożyty potrzebują do rozwoju dwóch żywicieli. Człowiek może zarazić się larwą znajdującą się w surowym lub niedogotowanym mięsie wołowym lub wieprzowym. W Polsce produkty spożywcze pochodzenia zwierzęcego są kontrolowane weterynaryjnie, dlatego jest to stosunkowo rzadka parazytoza, jednakże warto o niej pamiętać. Dojrzały pasożyt bytuje w jelicie cienkim i tam składa jaja, które są uwalniane do środowiska wraz z kałem.

Objawy tasiemczycy są mało charakterystyczne i dotyczą głównie przewodu pokarmowego. Choroba ma charakter przewlekły, dlatego dolegliwości utrzymują się przez dłuższy czas. Należą do nich: bóle brzucha, nudności, biegunka, zaparcia, zwiększenie lub upośledzenie apetytu i chudnięcie. Niepokój powinny wzbudzić także: osłabienie, wymioty, zaburzenia snu, zmiany skórne, objawy neurologiczne czy niedokrwistość, widoczna w okresowych badaniach krwi.

Wykrywanie robaków w ciele opiera się o badaniach kału, które potwierdzają obecność członów pasożyta z jajami. We krwi mogą znajdować się eozynofile w dużej ilości. U osób z potwierdzonym rozpoznaniem należy wprowadzić leczenie, aby pozbyć się pasożytów. Najczęściej stosuje się jeden z dwóch leków – niklozamid lub prazykwantel.

Wągrzyca

Wągrzyca to bardzo rzadka choroba, która także może być wywoływana przez tasiemce. W tym przypadku człowiek staje się żywicielem pośrednim pasożyta i w jego ciele występują postaci larwalne robaka. Do zarażenia dochodzi najczęściej przez pokarm zanieczyszczony jajami. Uwolnione w przewodzie pokarmowym larwy mogą przenosić się wraz z krwią do wielu narządów, najczęściej do mięśni (a także serca), gałki ocznej i mózgu. Osiągają tam postać larw chronionych otoczką, czyli wągrów.

Objawy zależą od liczby i lokalizacji wągrów. W początkowych fazach zarażenie przebiega praktycznie bez dolegliwości, jednak w późniejszym okresie mogą pojawić się bardzo poważne zaburzenia funkcji zajętych narządów, łącznie z ich nieodwracalnym zniszczeniem.

Rozpoznanie wągrzycy opiera się o badania serologiczne krwi, płynu mózgowo-rdzeniowego i kału. Często bardzo pomocne są badania obrazowe np. tomografia komputerowa, które pozwalają uwidocznić larwy w narządach.

Bąblowica

Bąblowica to bardzo niebezpieczna parazytoza, która jest wywoływana przez tasiemca bąblowca. Jest on pasożytem głównie zwierzęcym, a człowiek zaraża się przypadkiem poprzez spożycie np. nieumytych owoców leśnych skażonych jajami tasiemca. W przebiegu choroby dochodzi do wytworzenia torbieli wypełnionych larwami w wielu narządach w organizmie, najczęściej w wątrobie, śledzionie, płucach, mózgu i kościach.

Przebieg bąblowicy zależy od liczby i lokalizacji zmian. Mogą wystąpić np. bóle brzucha i powiększenie wątroby lub bóle głowy. Bąblowica często nie daje żadnych oznak, a torbiele są wówczas wykrywane przypadkowo, np. podczas USG przeprowadzanego z zupełnie innego powodu. Zmiany przypominają chorobę nowotworową.

Bąblowicę wykrywa się za pomocą badań obrazowych, np. tomografii komputerowej lub USG, oraz badań serologicznych krwi, które potwierdzają obecność przeciwciał przeciwko robakom we krwi. Skuteczną formą pozbycia się pasożytów jest chirurgiczne usunięcie torbieli, jednak wiąże się ono z ryzykiem pęknięcia zmiany i rozsiewu larw po organizmie.

Toxoplasma gondii

Toksoplazmoza to pierwotniakowa choroba pasożytnicza występująca na całym świecie. Żywicielem ostatecznym pierwotniaka Toxplasma gondii jest kot. Do zarażenia ludzi najczęściej dochodzi poprzez spożycie półsurowego lub surowego mięsa zawierającego formy inwazyjne, rzadziej żywności (jarzyn lub owoców)  lub wody zanieczyszczonej kocimi odchodami.

U większości ludzi zarażenie przebiega bezobjawowo lub pod postacią niegroźnego przeziębienia.  Pierwotne zakażenie Toxoplasma gondii jest jednak bardzo niebezpieczna dla kobiet w ciąży, ponieważ może spowodować trwałe  uszkodzenie płodu prowadzące do utraty ciąży lub ciężkiego upośledzenia psychicznego i fizycznego dziecka.

Jak można się chronić przed pasożytami?

Najlepszym środkiem zapobiegawczym jest przestrzeganie zasad higieny, dbanie o warunki sanitarne, dokładne mycie owoców i warzyw przed zjedzeniem oraz unikanie surowego i półsurowego mięsa. Należy też pamiętać o regularnym odrobaczaniu zwierząt domowych.

Obecność pasożytów może dawać bardzo niecharakterystyczne objawy, dlatego ich rozpoznanie robaczyc często nie jest oczywiste. Kluczowa dla postawienia diagnozy i dobrania odpowiednich badań, które wykażą obecność robaków w organizmie człowieka, jest dokładna rozmowa z chorym. Ważne, aby opisał on swoje objawy oraz okoliczności ich wystąpienia. Niezwykle istotne są także informacje o stylu życia pacjenta, a przede wszystkim czy i gdzie podróżował w ostatnim czasie, jaki zawód wykonuje, gdzie mieszka oraz czy posiada zwierzęta.

Nie wolno podejmować leczenia bez konsultacji z lekarzem, ponieważ wiele domowych sposobów na pozbycie się pasożytów z organizmu może nasilić objawy i pogorszyć stan chorego. Do rozpoczęcia terapii konieczne jest także potwierdzenie zarażenia w badaniach, gdyż profilaktyczne stosowanie leków przeciwpasożytniczych np. u dzieci może wiązać się z niepotrzebnym narażeniem na ich działania niepożądane.

A: Monika Nowakowska

Z: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. J. Popielska, M. Marczyńska, Najczęstsze zarażenia pasożytnicze w Polsce, „Pediatria po Dyplomie” 2012, nr 5, https://podyplomie.pl/pediatria/12173,najczestsze-zarazenia-pasozytnicze-w-polsce, dostęp: 15.03.2022 r.
2. M. Kotowska, P. Albrecht, Najczęstsze choroby pasożytnicze przewodu pokarmowego, [w:] P. Albrecht P. (red.), Gastroenterologia dziecięca – poradnik lekarza praktyka, Wydawnictwo Czelej, Lublin 2014, s. 110–112.
3. P. Gajewski i in., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2017, s. 1071–1074.
4. A. Deryło i in., Parazytologia i akaroentomologia medyczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012, s. 209–218, 251–258.