Płonica (szkarlatyna) - objawy, wysypka, charakterystyka choroby

Płonica – choroba zakaźna związana jest najczęściej z bakteryjnym zapaleniem gardła u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. Charakteryzuje się blednącą, grudkową wysypką, którą klasycznie opisuje się jako wysypkę typu „papier ścierny”. Wysypka pojawiająca się na ciele, jak również rumień występujący na twarzy, przybiera szkarłatną barwę, dlatego nazwano tą chorobę potocznie „szkarlatyną”. Jakie bakterie wywołują szkarlatynę i jak powinna być leczona?

Płonica – co to za choroba?

Rozprzestrzenianie się bakterii odpowiedzialnych za rozwój płonicy odbywa się droga kropelkową, czyli przez kichanie, kasłanie lub oddychanie na inne osoby przebywające w bliskim sąsiedztwie, często w klasach szkolnych, przedszkolach i miejscach pracy.

Bakterią sprawczą jest paciorkowiec – Streptococcus pyogenes, wytwarzający endotoksynę odpowiedzialną głównie za skórne objawy zakażenia. Sama wysypka nie jest niebezpieczna, ale jest charakterystycznym objawem zakażenia, które nieleczone może mieć liczne, poważne powikłania. Lekiem pierwszego rzutu z wyboru jest antybiotyk – penicylina. Osoby uczulone na penicylinę mogą być leczone cefalosporynami pierwszej generacji.

Płonica to choroba, która występuje najczęściej u dzieci w wieku od 5 do 15 roku życia. Chociaż szkarlatyna była kiedyś uważana za poważną chorobę wieku dziecięcego, leczenie szkarlatyny antybiotykami uczyniło ją mniej groźną. Jednak nieleczona szkarlatyna może prowadzić do poważniejszych schorzeń, które wpływają na serce, nerki lub stawy.

Płonica – objawy

Objawy szkarlatyny zaczynają się od nagłej gorączki związanej z bólem gardła, obrzękiem węzłów chłonnych szyi, bólem głowy, nudnościami, wymiotami, utratą apetytu, opuchniętym i czerwonym językiem, bólem brzucha, bólami ciała i złym samopoczuciem. Do najbardziej charakterystycznych objawów należą:

• Gorączka 38,0° C lub wyższa, często przebiegająca z dreszczami. U nieleczonego pacjenta gorączka osiąga szczyt drugiego dnia i stopniowo wraca do normy w ciągu 5–7 dni. Po leczeniu odpowiednimi antybiotykami gorączka zwykle ustępuje w ciągu 12-24 godzin.
• Płonica – wysypka: charakterystyczna wysypka pojawia się od 12 do 48 godzin po rozpoczęciu gorączki. Wysypka w płonicy pojawia się poniżej uszu, szyi, klatki piersiowej, pach i pachwin, zanim rozprzestrzeni się na resztę ciała. Obszar wokół ust jest oszczędzony, co sprawia, że ​​jest blady, w stosunku do otaczających, zaczerwienionych tkanek. W miarę jak zmiany skórne postępują i stają się coraz bardziej rozpowszechnione, zaczynają przypominać oparzenia słoneczne z gęsią skórką.
• Czerwone linie – fałdy skóry wokół pachwin, pod pachami, łokciami, kolanami i szyją zwykle stają się bardziej czerwone niż inne obszary z wysypką. W fałdach ciała, kruche naczynia krwionośne (naczynia włosowate) mogą pękać i powodować klasyczne czerwone smugi zwane liniami Pastii.
• Złuszczanie skóry – około szóstego dnia infekcji wysypka zaczyna blednąć i pojawia się łuszczenie, podobne do poparzonej słońcem skóry. Złuszczanie skóry jest najbardziej widoczne pod pachami, w pachwinach oraz na końcach palców rąk i/lub stóp i może trwać do 6 tygodni.
• Charakterystyczny język określany jako „truskawkowy” lub „malinowy”, zaczyna się od białego nalotu języka, gdy on znika, pozostają czerwone grudki, dając wygląd truskawki (żywoczerwone, powiększone brodawki smakowe).
• Zarumieniona twarz z bladym pierścieniem wokół ust.

Oznaki i objawy szkarlatyny obejmują również:

• bardzo bolesne i zaczerwienione gardło, czasem z białym lub żółtym nalotem;
• trudności w połykaniu;
• powiększone węzły chłonne, które są wrażliwe na dotyk;
• nudności lub wymioty;
• ból brzucha;
• bóle głowy i ciała;
• ogólne osłabienie.

Szkarlatyna – powikłania

Nieleczona szkarlatyna lub leczona nieskuteczne rozwija powikłania spowodowane infekcją paciorkowcową. Powikłania mogą obejmować:

• ropnie wokół migdałków;
• powiększone węzły chłonne na szyi;
• infekcje ucha, zatok;
• infekcje skóry;
• zapalenie płuc (infekcja płuc);
• gorączkę reumatyczną (choroba, która może wpływać na serce, stawy, mózg i skórę);
• post-paciorkowcowe zapalenie kłębuszków nerkowych;
• artretyzm (zapalenie stawów).

Gorączka reumatyczna, która atakuje serce oraz kłębuszkowe zapalenie nerek, mogą trwale uszkodzić organizm i wymagać długotrwałego leczenia. Leczenie właściwie dobranymi antybiotykami może zapobiec większości powikłań.

Szkarlatyna – diagnoza

Wiele wirusów i bakterii może powodować chorobę, która objawia się czerwoną wysypką i bólem gardła, dlatego objaw ten wymaga skonsultowania z lekarzem.  Lekarz przeprowadzając badanie fizykalne oraz wstępne testy różnicujące jest w stanie określić, czy ma do czynienia z szkarlatyną czy inną chorobą. Istnieją dwa rodzaje testów, które wykorzystywane są w diagnostyce płonicy:

• szybki test na paciorkowce – polega na pobraniu wymazu z gardła i przeprowadzeniu testu płytkowego. Test pokazuje, czy bakterie z grupy A są przyczyną choroby. Jeśli wynik testu jest pozytywny, lekarz włącza odpowiednią antybiotykoterapię. Jeśli wynik testu jest negatywny, ale lekarz nadal podejrzewa szkarlatynę, pacjent dostaje skierowanie na posiew z wymazu z gardła.
• wymaz z gardła – badanie mikrobiologiczne i określenie konkretnego szczepu patogenu, jest ważne u dzieci i nastolatków, ponieważ mogą one powikłać chorobę gorączką reumatyczną z powodu nieleczonej lub nieprawidłowo leczonej infekcji szkarlatyny. Badanie uwzględnia wykonanie antybiogramu umożliwiające wskazanie antybiotyku skutecznego w walce z drobnoustrojem.

Leczenie szkarlatyny

Po potwierdzeniu zakażenia paciorkowcami przepisuje się kurację antybiotykową, zwykle jest to penicylina. Bardzo ważne, żeby nie skracać samoistnie czasu kuracji antybiotykowej, aby zmniejszyć ryzyko rozwoju ewentualnych powikłań. Pacjenci uczuleni na penicylinę mogą być leczeni alternatywnym antybiotykiem (szczególnie jeśli mają oznaczony antybiogram w posiewie). Można podjąć także dodatkowe działania, które przyniosą ulgę pacjentowi w chorobie:

• leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe (paracetamol, ibuprofen), aby kontrolować gorączkę i zminimalizować ból gardła;
• doustne leki przeciwhistaminowe i środki łagodzące świąd i wysypkę;
• jedzenie miękkich pokarmów i picie dużej ilości chłodnych płynów, szczególnie jeśli gardło jest bardzo bolesne, łatwe do przełknięcia pokarmy takie jak zupy, mus jabłkowy, gotowane płatki zbożowe, puree ziemniaczane, miękkie owoce, jogurt i jajka na miękko;
• unikanie pikantnych lub kwaśnych potraw i napojów;
• picie dużej ilości wody;
• sen i odpoczynek, pomaga organizmowi zwalczać infekcje;
• nawilżanie powietrza może złagodzić dyskomfort, aerozole do nosa z solą fizjologiczną pomagają również w utrzymaniu wilgoci w błonach śluzowych;
• miód może być stosowany do łagodzenia bólu gardła, jeśli dziecko nie jest uczulone (nie powinno podawać miodu dzieciom poniżej 12 miesiąca życia);
• unikanie kadzideł i olejków eterycznych które dodatkowo mogą podrażniać bolące gardło oraz palenia papierosów w otoczeniu chorego.

Gorączka zwykle ustępuje w ciągu 12-24 godzin po rozpoczęciu antybiotykoterapii, a większość pacjentów wraca do zdrowia po 4-5 dniach. Objawy skórne utrzymują się najdłużej i ustępują w ciągu kilku tygodni.

Płonica – szczepienie

Do chwili obecnej nie wynaleziono szczepionki chroniącej przed szkarlatyną!  Ludzie mogą zachorować na szkarlatynę więcej niż raz, a bakterie przenoszone są drogą kropelkową także przez przedmioty. Przechorowanie szkarlatyny nie chroni przed ponownym zachorowaniem w przyszłości. Chociaż nie ma szczepień zapobiegających płonicy, są sposoby, które można wykorzystać, aby chronić siebie i innych. Podstawą jest dobra higiena, częste mycie rąk, po kaszlu lub kichaniu oraz przed przygotowywaniem posiłków lub jedzeniem. Używanie środków do odkażania rąk na bazie alkoholu; szklanki, sztućce i talerze należy myć po użyciu ich przez osobę chorą. Historycznie podchodząc do choroby, szkarlatyna była chorobą o wysokim wskaźniku powikłań, a nawet śmierci wśród dzieci. Wraz z rozwojem antybiotyków i schematów leczenia szkarlatyna jest obecnie uważana za chorobę stosunkowo łagodną.

Autor: Dr n.med. Iwona Chromik

Bibliografia:

1. Streptococcal superantigens and the return of scarlet fever. Hurst JR, Brouwer S, Walker MJ, McCormick JK. PLoS Pathog. 2021 Dec 30;17(12):e1010097.
2. Managing scarlet fever. Drug and Therapeutics Bulletin. BMJ. 2018 Aug 30;362.
3. Scarlet fever: a guide for general practitioners. Basetti S, Hodgson J, Rawson TM, Majeed A. London J Prim Care (Abingdon). 2017 Aug 11;9(5):77-79.
4. Płonica, L.Szenborn, Pediatria po Dyplomie, nr 06, 2012.