Poalkoholowe uszkodzenie wątroby - jak je rozpoznać?

Nadużywanie alkoholu jest istotnym społecznie problemem. , Z czasem prowadzi do uszkodzenia wątroby. Istnieje kilka stopni alkoholowej choroby wątroby – od jej stłuszczenia, poprzez zapalenie, aż po marskość narządu, która u części osób może wymagać transplantacji. Jakie objawy mogą świadczyć o poalkoholowym uszkodzeniu wątroby? Na czym polega diagnostyka i leczenie choroby?

Alkohol etylowy – jaka ilość jest niebezpieczna?

Alkohol etylowy (etanol) jest najczęściej stosowaną substancją psychoaktywną na świecie, która spożyta w nadmiernej ilości lub przewlekle nadużywana może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych.

Dla ilościowego określania ilości spożywanego alkoholu wprowadzono standardową dawkę (jednostkę, porcję) alkoholu, zdefiniowaną jako 10 g lub 12,5 ml czystego etanolu. 1 jednostka alkoholu znajduje się w:  250 ml piwa (5%); 100 ml wina (12%) lub w 25 ml wódki (40%).

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) ilość alkoholu, która nie powinna wpływać negatywnie na zdrowie człowieka, to:

• w przypadku mężczyzn przy piciu okazjonalnym nie więcej niż 6 porcji alkoholu (1500 ml piwa/180 ml wódki/600 ml wina), a w przypadku częstszego picia nie więcej niż 4 porcje alkoholu (1000 ml piwa/120 ml wódki/400 ml wina) oraz zachowanie co najmniej 2 dni abstynencji z rzędu w tygodniu;
• w przypadku kobiet przy piciu okazjonalnym nie więcej niż 4 porcje alkoholu (1000 ml piwa/120 ml wódki/400 ml wina), a w przypadku częstszego spożywania alkoholu nie więcej niż 2 porcje alkoholu (500 ml piwa/60 ml wódki/200 ml wina) oraz zachowanie co najmniej 2 dni abstynencji z rzędu w tygodniu.

Spożywanie alkoholu w większej ilości grozi wystąpieniem alkoholowej choroby wątroby. Wartości te mogą się różnić u osób przyjmujących leki lub chorujących przewlekle. Jeśli podejrzewasz, że masz problem z alkoholem, zgłoś się do lekarza, który pokieruje dalszą diagnostyką i leczeniem choroby. W ocenie ryzyka uzależnienia od alkoholu pomaga test MAST (ang. Michigan Alcoholism Screening Test), który można wykonać również samemu w Internecie.

Poalkoholowe uszkodzenie wątroby – co to za choroba?

Poalkoholowe uszkodzenie wątroby, znane w terminologii medycznej jako alkoholowa choroba wątroby, jest grupą schorzeń narządu wywołanych przewlekłym, toksycznym działaniem alkoholu etylowego. W jakim mechanizmie alkohol uszkadza wątrobę? Spożyty i wchłonięty do krwi etanol przekształcany jest  w aldehyd octowy przez enzym – dehydrogenazę alkoholową. Prowadzi to do zwiększenia w organizmie ilości NADH (dinukleotydu nikotynoamidoadeninowego), związku, który uczestniczy w syntezie fosforanu glicerolu, a następnie trójglicerydów (tłuszczów), których nadmiar odkłada się w wątrobie. Skutkiem nadmiernej ilości tłuszczu w narządzie jest alkoholowe stłuszczenie wątroby. Z czasem nadużywanie alkoholu prowadzi do aktywacji układu odpornościowego oraz obrzęku hepatocytów (komórek wątroby), który klinicznie objawia się alkoholowym zapaleniem wątroby. Skutkiem postępującego uszkodzenia wątroby oraz jej przebudowy jest powstanie w niej nieodwracalnych zmian, określanych jako marskość wątroby.

Alkoholowe stłuszczenie wątroby

U osób z alkoholowym stłuszczeniem wątroby zwykle nie obserwuje się objawów choroby. Niektórzy pacjenci zgłaszają uczucie dyskomfortu w jamie brzusznej, które wynika z powiększenia się wątroby. Zmiany w narządzie bywają wykrywane przypadkowo podczas badania USG jamy brzusznej z innego powodu. Warto wspomnieć, że na tym etapie alkoholowej choroby wątroby abstynencja alkoholowa może prowadzić do stopniowego ustąpienia zmian.

Alkoholowe zapalenie wątroby

W przeciwieństwie do alkoholowego stłuszczenia wątroby, jej zapalenie wiąże się zwykle z wystąpieniem objawów klinicznych, najczęściej pod postacią zażółcenia białkówek oczu oraz skóry, gorączki, wodobrzusza (gromadzenia się wolnego płynu w jamie brzusznej), utraty masy mięśniowej. W ciężkich przypadkach obserwuje się czasem objawy encefalopatii wątrobowej, czyli zaburzeń neurologicznych i psychiatrycznych wynikających ze zmniejszonej zdolności wątroby do usuwania szkodliwych związków z organizmu. Encefalopatia może objawiać się m.in. osłabieniem koncentracji, zaburzeniami snu czy zmianami nastroju.

Objawy alkoholowej marskość wątroby

Alkoholowa marskość wątroby jest końcowym, nieodwracalnym, stadium alkoholowej choroby wątroby. Z czasem prowadzi do niewydolności narządu i nieleczona skutkuje śmiercią chorego. Jest również czynnikiem ryzyka wystąpienia raka wątrobowokomórkowego.

Marskość wątroby może dawać przez długi czas dość niespecyficzne objawy – osłabienie, męczliwość czy stany podgorączkowe. Wraz z postępem choroby dołączają się inne symptomy: zmniejszenie masy ciała, powiększenie obwodu brzucha wywołane wodobrzuszem, zaburzenia koncentracji, drżenia mięśniowe, zażółcenie i świąd skóry. Pojawiają się zmiany skórne, m.in. pajączki wątrobowe, wybroczyny, rumień dłoniowy. Powiększenie wątroby i śledziony, wraz z nadmiernym gromadzeniem płynu w jamie brzusznej, mogą być przyczyną bólu brzucha, nudności i wymiotów. Na tym etapie alkoholowej choroby wątroby rozpoznanie zwykle nie sprawia trudności.

Poalkoholowe uszkodzenie wątroby – badania

U pacjentów z podejrzeniem alkoholowej choroby wątroby, oprócz dokładnego wywiadu i badania przedmiotowego, należy wykonać badania dodatkowe, które pozwolą na ocenę zaawansowania zmian i podjęcie decyzji co do dalszego leczenia. Na badania te składają się:

• morfologia krwi obwodowej;
• próby wątrobowe (stężenie bilirubiny, aktywność enzymów wątrobowych: ALT, AST, ALP, GGTP);
• badanie układu krzepnięcia (czas protrombinowy, INR);
• badanie poziomu elektrolitów oraz parametry czynności nerek (mocznik, kreatynina);
• badania w kierunku zakażenia wirusami mogącymi odpowiadać za  wirusowe zapalenie wątroby (WZW), m.in. przeciwciała anty-HCV, antygen HBs;
• USG jamy brzusznej;
• gastroskopia (m.in. w celu wczesnego wykrycia żylaków przełyku);
• biopsja wątroby.

W zależności od obrazu klinicznego pacjenta lekarz może zadecydować o konieczności wykonania innych badań, np. tomografii komputerowej czy badania wolnego płynu z jamy brzusznej.

Metody leczenia alkoholowej choroby wątroby

Podstawowym zaleceniem, którego powinni bezwzględnie przestrzegać wszyscy pacjenci z alkoholową chorobą wątroby, jest abstynencja alkoholowa. U części osób ze stłuszczeniem lub zapaleniem wątroby pozwoli to na zahamowanie, a nawet cofnięcie się zmian w wątrobie. Konieczna jest również dieta mająca na celu uzupełnienie niedoborów żywieniowych oraz suplementacja wybranych witamin (m.in.: wit. A, D, K, tiaminy, ryboflawiny). Jedyną skuteczną metodą leczenia marskości wątroby jest transplantacja narządu.

Autor: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia:

1. Patel R., Mueller M., Alcoholic Liver Disease. „StatPearls”, 2022, dostęp online: styczeń 2023, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK546632/.
2. Osna N., Donohue T., Kharbanda K., Alcoholic Liver Disease: Pathogenesis and Current Management, „Alcohol Research Current Reviews”, 2017, dostęp online: styczeń 2023, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5513682/.