Podwyższone erytrocyty – przyczyny, diagnostyka i znaczenie dla zdrowia

Erytrocyty, czyli krwinki czerwone, należą do podstawowych elementów morfotycznych krwi. Ich główną funkcją jest transport tlenu z płuc do tkanek oraz dwutlenku węgla w odwrotnym kierunku. Dzięki obecności hemoglobiny, która wiąże cząsteczki gazów oddechowych, erytrocyty odgrywają istotną rolę w utrzymaniu procesów życiowych całego organizmu. Wzrost liczby krwinek czerwonych, określany jako erytrocytoza lub policytemia, jest odchyleniem wymagającym diagnostyki, ponieważ może mieć zarówno łagodne, jak i bardzo poważne przyczyny. Dowiedz się więcej na ten temat.

Przyczyny fizjologiczne i wtórne

Podwyższona liczba erytrocytów, popularnie określana krótko jako podwyższone erytrocyty nie zawsze musi oznaczać chorobę. Często spotykaną przyczyną jest odwodnienie, w którym dochodzi do utraty osocza, a liczba krwinek czerwonych w jednostce objętości krwi wydaje się większa. Erytrocytoza (stan zbyt wysokiej liczby erytrocytów) może wystąpić także u osób mieszkających w rejonach górskich, gdzie ciśnienie parcjalne tlenu jest niższe, a organizm adaptacyjnie zwiększa produkcję krwinek czerwonych. Podobny mechanizm obserwuje się u osób palących papierosy – przewlekłe niedotlenienie tkanek prowadzi do wzrostu wydzielania erytropoetyny i zwiększenia liczby erytrocytów.

Choroby prowadzące do podwyższenia erytrocytów

Wśród przyczyn patologicznych wyróżnia się przede wszystkim choroby przebiegające z niedotlenieniem. Przewlekła obturacyjna choroba płuc, wady serca ze zmniejszoną saturacją krwi czy obturacyjny bezdech senny należą do schorzeń, które mogą powodować wtórną erytrocytozę. Inną grupę stanowią nowotwory, zwłaszcza te produkujące nadmiar erytropoetyny, takie jak rak nerki czy rak wątroby. Szczególny przypadek stanowi czerwienica prawdziwa (łac. polycythemia vera), czyli choroba nowotworowa szpiku kostnego, w której dochodzi do niekontrolowanego rozrostu linii czerwonokrwinkowej. W jej przebiegu liczba erytrocytów może osiągać bardzo wysokie wartości, a chorobie towarzyszy zwiększona lepkość krwi, co sprzyja powstawaniu zakrzepów.

Objawy podwyższonej liczby erytrocytów

Objawy erytrocytozy są zróżnicowane i zależą od stopnia podwyższenia liczby krwinek czerwonych oraz choroby podstawowej. Często pacjenci zgłaszają bóle i zawroty głowy, zaczerwienienie skóry twarzy, świąd nasilający się po kąpieli w ciepłej wodzie, a także nadciśnienie tętnicze. W przypadku czerwienicy prawdziwej mogą pojawić się zakrzepy, krwawienia z nosa, a nawet zawał serca lub udar mózgu. W erytrocytozie wtórnej z kolei objawy są zwykle związane z chorobą podstawową – może to być np. duszność, kaszel czy przewlekłe zmęczenie.

Diagnostyka podwyższonych erytrocytów

Podstawowym badaniem, w którym stwierdza się podwyższoną liczbę erytrocytów, jest morfologia krwi pełna. Wynik pokazuje nie tylko liczbę krwinek czerwonych, lecz również wartości hemoglobiny i hematokrytu. Już na tym etapie lekarz może zauważyć, czy odchylenie jest znaczące i wymaga pogłębionej diagnostyki.

Kolejnym krokiem jest ocena parametrów erytrocytarnych, takich jak MCV (średnia objętość krwinki czerwonej – ang. mean corpuscular volume); MCH (średnia masa hemoglobiny w pojedynczej krwince czerwonej – ang. mean corpuscular hemoglobin) i MCHC (średnie stężenie hemoglobiny w krwince czerwonej – ang. mean corpuscular hemoglobin concentration), które dostarczają informacji o jakości krwinek. Wzrost liczby erytrocytów z prawidłowymi parametrami sugeruje mechanizm wtórny, natomiast w czerwienicy prawdziwej często obserwuje się zmiany w całym układzie krwiotwórczym.

Duże znaczenie ma również oznaczenie poziomu erytropoetyny (EPO). Wysokie stężenie tego hormonu w surowicy sugeruje wtórną erytrocytozę, np. w przebiegu niedotlenienia czy nowotworu, natomiast niski poziom EPO jest charakterystyczny dla czerwienicy prawdziwej.

W diagnostyce wykorzystuje się także badania obrazowe, takie jak USG jamy brzusznej, które pozwala ocenić nerki i wątrobę – narządy odpowiedzialne za produkcję erytropoetyny i częste miejsca powstawania guzów mogących ją wydzielać. W razie potrzeby wykonuje się tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny, aby dokładniej zlokalizować ewentualną zmianę nowotworową.

Nieodzownym elementem jest analiza saturacji krwi tętniczej. Niska wartość wysycenia hemoglobiny tlenem wskazuje na niedotlenienie jako główną przyczynę zwiększonej liczby erytrocytów. U pacjentów z podejrzeniem bezdechu sennego wykonuje się polisomnografię, aby ocenić jakość snu i częstość epizodów niedotlenienia.

W sytuacjach niejasnych lekarz może zlecić badanie szpiku kostnego. W czerwienicy prawdziwej stwierdza się w nim rozrost wszystkich linii krwiotwórczych, co odróżnia ją od erytrocytozy wtórnej. Dodatkowo w diagnostyce tej choroby wykonuje się testy genetyczne, zwłaszcza oznaczenie mutacji JAK2 V617F, obecnej u większości pacjentów z tym schorzeniem.

Równie istotny jest dokładny wywiad medyczny. Lekarz pyta o styl życia pacjenta, palenie papierosów, miejsce zamieszkania, choroby przewlekłe, a także przyjmowane leki. Wszystkie te elementy mogą mieć wpływ na liczbę erytrocytów.

Leczenie i znaczenie monitorowania

Postępowanie terapeutyczne zależy od przyczyny erytrocytozy. W przypadku odwodnienia wystarczy uzupełnienie płynów, natomiast przy chorobach przewlekłych istotne jest leczenie schorzenia podstawowego. W czerwienicy prawdziwej stosuje się upusty krwi, leki cytoredukcyjne i preparaty zmniejszające ryzyko zakrzepicy. Niezależnie od przyczyny, pacjenci powinni pozostawać pod kontrolą lekarza i regularnie wykonywać badania krwi, aby ocenić skuteczność terapii i zapobiec powikłaniom.

Podsumowanie

Podwyższone erytrocyty to objaw, który zawsze wymaga uwagi i dokładnej diagnostyki. Choć przyczyny podwyższonej liczby erytrocytów mogą być prozaiczne (np. odwodnienie), zdarzają się także sytuacje, w których kryje się za nimi poważna choroba nowotworowa lub przewlekłe niedotlenienie organizmu. Istotne znaczenie mają badania laboratoryjne, obrazowe i genetyczne, które pozwalają ustalić mechanizm zwiększonej produkcji krwinek czerwonych. Wczesne rozpoznanie i odpowiednie leczenie chronią pacjenta przed powikłaniami, a regularna kontrola krwi stanowi niezbędny element profilaktyki zdrowotnej.

A: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Konsultacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela