Polineuropatia alkoholowa – leczenie, objawy, rokowania

Polineuropatia alkoholowa to jedno z wielu powikłań przewlekłego nadużywania alkoholu. Polega na uszkodzeniu włókien nerwowych, wywołuje intensywny ból, drętwienie z czasem prowadząc do zaniku mięśni i niedowładów. Warunkiem rozpoczęcia leczenia jest abstynencja alkoholowa. Co jeszcze powinno się wiedzieć o polineuropatii alkoholowej?

Neuropatia – co to za choroba?

Neuropatie to choroby układu nerwowego polegające na zaburzeniu struktury i funkcji włókien nerwowych. Z polineuropatią mamy do czynienia, gdy uszkodzonych jest wiele nerwów obwodowych, czyli położonych poza mózgiem i rdzeniem kręgowym.

Polineuropatie mogą obejmować procesem chorobowym różne rodzaje włókien nerwowych. Wyróżnia się polineuropatie:

• czuciowe – gdy zaburzona jest funkcja włókien odbierających wrażenia z narządów zmysłów,
• ruchowe – gdy procesem chorobowym objęte są włókna odpowiedzialne za unerwienie mięśni,
• autonomiczne – gdy zaburzona jest funkcja włókien nerwowych kontrolujących pracę przewodu pokarmowego, serca czy układu moczowego,
• mieszane.

Polineuropatia może być wywołana wieloma czynnikami i procesami chorobowymi. Występuje w przebiegu:

• cukrzycy,
• niektórych chorób genetycznych,
• niedożywienia,
• chorób autoimmunologicznych,
• w czasie przyjmowania leków,
• nowotworów,
• schorzeń endokrynologicznych.

Podstawową przyczyną występowania polineuropatii alkoholowej jest długotrwałe nadużywanie alkoholu. Toksyczny wpływ alkoholu, a szczególnie jego metabolitu aldehydu octowego, na układ nerwowy prowadzi do uszkodzenia i demielinizacji (zaniku zewnętrznej osłony) nerwów, a w konsekwencji do zaburzeń przewodzenia impulsów nerwowych oraz szeregu objawów w różnych częściach ciała. Dodatkowo uszkodzenie błony śluzowej żołądka oraz nieprawidłowa dieta prowadzi do niedoborów składników odżywczych i witamin szczególnie z grupy B (głównie witaminy B1 – tiaminy), niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego.

Polineuropatia jest tylko jednym z wielu powikłań będących skutkiem nadużywania alkoholu.

Według szacunków 12-15% polskiego społeczeństwa nadużywa alkoholu, a 2% jest od niego uzależnionych. Częściej ten problem dotyka mężczyzn.

Powikłania przewlekłego nadużywania dotyczą całego organizmu. Głównym następstwem jest choroba alkoholowa, czyli uzależnienie od alkoholu, polegająca na utracie kontroli nad ilością i częstotliwością spożywanego alkoholu.

Choroba alkoholowa powoduje:

• zwiększone ryzyko udaru mózgu;
• zanik robaka móżdżku – prowadzi do zaburzeń motoryki chodu, trudności w utrzymaniu równowagi i charakterystyczny chwiejny, niepewny chód z szeroko rozstawionymi nogami, ponadto niezborność, ruchów, drżenie rąk;
• stłuszczenie wątroby, marskość wątroby;
• zapalenie błony śluzowej żołądka, choroba wrzodowa;
• zapalenie trzustki, cukrzyca;
• kardiomiopatia, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia rytmu serca;
• zaburzenia odporności, zaburzenia krzepliwości krwi;
• zwiększone ryzyko nowotworów: języka, krtani, gardła, przełyku, jelita grubego;
• zaburzenia psychiczne: zespół Korsakova i encefalopatia Wernickego – zaburzenie procesów pamięci, halucynoza alkoholowa, zespoły otępienne.

Neuropatia alkoholowa – objawy

Polineuropatia alkoholowa dotyczy ok. 50% uzależnionych od alkoholu. Ryzyko zachorowania zwiększa się wraz z ilością spożywanego alkoholu i jego częstością.

Rozwija się powoli w ciągu miesięcy lub lat. Początkowo może przebiegać bezobjawowo. Pierwsze objawy obejmują dystalne odcinki kończyn dolnych, zaczynają się od stóp, następnie obejmują podudzia oraz kończyny górne. 

Do głównych objawów należą:

• zaburzenia czucia,
• przeczulica, nadwrażliwość na dotyk, temperaturę,
• spaczone czucie w postaci uczucia swędzenia, pieczenia, bolesnego palenia,
• drętwienie i ból kończyn dolnych,
• skurcze mięśni,
• osłabienie siły mięśniowej,
• subiektywne uczucie zimna w stopach.

Objawy są symetryczne, nasilają się pod wpływem dotyku i nacisku, co utrudnia chodzenie.

W późniejszym etapie choroby objawy rozszerzają się na podudzia oraz na ręce. W miarę progresji choroby dochodzi do osłabienia odruchów, zaburzeń czucia głębokiego (świadomości położenia ciała), co prowadzi do zaniku mięśni, upośledzenia zdolności chodzenia, częstych upadków. Do tych objawów dołączają się tzw. zmiany troficzne skóry pod postacią zaniku tkanki podskórnej, ścieńczenia skóry, obrzęku, owrzodzeń i infekcji.

Mogą się niekiedy pojawić objawy związane z zaburzeniem funkcjonowania autonomicznego układu nerwowego:

• biegunka, zaparcia, nudności, wzdęcia, trudności w połykaniu,
• zatrzymanie moczu,
• hipotonia ortostatyczna – nagły spadek ciśnienia krwi w trakcie pionizacji,
• zaburzenia erekcji u mężczyzn,
• zwiększona potliwość dłoni i stóp,
• zaburzenia rytmu serca,
• chrypka i ściszenie głosu.

Polineuropatia alkoholowa – rozpoznanie

Rozpoznanie polineuropatii alkoholowej lekarz może ustalić już na podstawie wywiadu i badania lekarskiego. Wśród innych badań pozwalających ustalić przyczynę oraz ocenić rozległość procesu chorobowego wykonywane są:

• ENG – elektroneurografia, badanie oceniające funkcje nerwów i stopień ich uszkodzenia,
• EMG – elektromiografia – badanie czynności elektrycznej mięśni,
• badanie płynu mózgowo-rdzeniowego,
• biopsja nerwów,
• badania obrazowe,
• badania laboratoryjne.

Leczenie polineuropatii alkoholowej

• Zaprzestanie picia alkoholu – jest warunkiem koniecznym powodzenia terapii. W przypadku osób uzależnionych konieczne jest zastosowanie terapii odwykowej, której pierwszym etapem jest tzw. detoks alkoholowy, ponieważ nagłe zaprzestania picia (przerwanie ciągu alkoholowego) może wiązać się z nieprzyjemnymi a czasami groźnymi objawami fizycznymi jak i psychicznymi.
• Terapia leczenia uzależnień – polega na zastosowaniu różnych technik zmierzających do wyleczenia z nałogu, takie jak: psychoterapia, terapia grupowa, trening umiejętności, psychoedukacja.
• Uzupełnienie niedoborów witaminowych i białkowych.
• Leczenie farmakologiczne, którego celem jest:
  • terapia objawów abstynencyjnych,
  • zwalczanie bólu neuropatycznego, będącego najbardziej uciążliwym objawem,
  • poprawa przyswajania składników pokarmowych poprzez zastosowanie leków osłonowych żołądka,
  • uzupełnienie niedoborów witaminowych w formie iniekcji.
• Rehabilitacja – konieczna jest, gdy doszło do osłabienia siły mięśniowej, pojawienia się niedowładów, trudności w poruszaniu się i wykonywaniu codziennych czynności.

Stosowana fizykoterapia ma na celu poprawę koordynacji ruchowej i równowagi, zwiększenia siły mięśniowej. Hydroterapia, której zadaniem jest poprawa krążenia, zmniejszenie napięcia mięśniowego i dolegliwości bólowych. Elektroterapia zwiększa z kolei siłę mięśniową, poprawia czucie w kończynach górnych i dolnych. Ponadto stosowane są także: masaż klasyczny, ćwiczenia na poduszkach sensomotorycznych.

Należy pamiętać, że polineuropatia alkoholowa nieleczona prowadzi do znacznej niepełnosprawności, trudności w codziennym funkcjonowaniu, a nawet może być stanem zagrożenia życia. Powodzenie terapii zależy od współpracy pacjenta i gotowości do abstynencji alkoholowej.

Neuropatia alkoholowa – rokowania 

Szybkie wdrożenie leczenia a przede wszystkim abstynencji alkoholowej pozwala złagodzić objawy i zahamować rozwój polineuropatii. Niektórzy chorzy odczuwają poprawę już po kilku miesiącach od wdrożenia terapii. Im bardziej choroba jest zaawansowana i doszło do zaników mięśni, tym mniejsze szanse na powodzenie i tym samym gorsze rokowanie.

Mgr Renata Grzelik