Powiększona prostata – czy to rak? Przyczyny i leczenie

Powiększenie prostaty to przypadłość Panów, związana z wiekiem, w większości przypadków wskutek łagodnego rozrostu gruczołu. Wczesne rozpoznanie objawów i wdrożenie odpowiedniego postępowania są warunkiem uniknięcia groźnych powikłań.

Powiększona prostata – co to znaczy?

Gruczoł krokowy, inaczej określany jako prostata lub stercz, to męski gruczoł zlokalizowany tuż pod pęcherzem moczowym, otaczający cewkę moczową, produkujący wydzielinę będącą składnikiem płynu nasiennego. Po 40-45 roku życia prostata zaczyna powiększać swoje rozmiary, przyczyniając się do rozwoju zaburzeń w oddawaniu moczu. Medycznie ten stan określa się jako „łagodny rozrost stercza”.

Wraz z wiekiem wrasta odsetek mężczyzn, u których stwierdza się ten stan; po 60 r.ż. jest to 50%, a po 75 r.ż. to 80%. Należy jednak pamiętać, że nie u wszystkich mężczyzn występują objawy z tym związane, według szacunków dotyczy to około połowy mężczyzn.

Powiększona prostata – przyczyny

 Przyczyną powiększenia prostaty jest zwykle:

• BPH (ang. benign prostatic hyperplasia), czyli łagodny rozrost prostaty,
• rak prostaty.

Łagodny rozrost prostaty (BPH), powodujący powiększenie prostaty, to stan polegający na zwiększeniu liczby prawidłowych komórek nabłonka gruczołu, mięśni gładkich i komórek tkanki łącznej. Przyczyną prowadzącą do tych zmian są prawdopodobnie zmiany stężeń hormonów: testosteronu, dihydrotestosteronu, estrogenów.

Powiększenie prostaty związane jest z zaburzeniami w oddawaniu moczu, gdyż cewka moczowa przebiega przez środek gruczołu krokowego. 

Powiększona prostata – objawy

Do objawów powiększonej prostaty należą:

• parcie naglące na mocz, czyli konieczność natychmiastowego oddania moczu,
• częstomocz,
• nykturia, czyli oddawanie moczu w nocy,
• nietrzymanie moczu, gdy występuje parcie naglące,
• opóźnienie w wypływie moczu, który pojawia się dopiero po chwili,
• słaby strumień moczu,
• przerywany strumień moczu,
• niecałkowite opróżnianie pęcherza,
• słaby strumień moczu, a nawet kapanie kroplami po koniec mikcji.

Początkowo objawy są słabo nasilone, jednak z upływem czasu stają się intensywniej wyrażone i bardziej uciążliwe w codziennym funkcjonowaniu.

Nieleczony rozrost prostaty może prowadzić do powikłań. Wśród nich wymienia się następstwa niecałkowitego opróżnienia pęcherza, jakimi są infekcje, kamica pęcherza moczowego czy uchyłki pęcherza moczowego. W wyniku całkowitego zatrzymania moczu dochodzi do silnych dolegliwości bólowych w dole brzucha związanych z powiększeniem pęcherza moczowego i rozciągnięciem jego ścian. Częściowe zatrzymanie moczu może prowadzić do utrudnienia odpływu moczu z nerek, a w konsekwencji do uszkodzenia nerek i rozwoju nefropatii zaporowej.

Powiększona prostata – czy to rak?

Powiększenie prostaty może być również spowodowane obecnością nowotworu, w większości przypadków jest to rak gruczołowy, czyli gruczolakorak. Przez długi czas rozwija się on bezobjawowo lub daje objawy podobne jak w przypadku BPH. W miarę upływu czasu i rozwoju guza mogą dołączyć się objawy związane z rozsiewem komórek nowotworowych:

• bóle dolnej części pleców, związane z przerzutami do kręgosłupa, bóle bioder lub miednicy;
• objawy neurologiczne związane z uciskiem rdzenia kręgowego;
• utrata masy ciała.

Odróżnienie rozrostu łagodnego od złośliwego jest zatem możliwe tylko poprzez wykonanie badań diagnostycznych, których celem jest również ocena funkcji układu moczowego. Do badań tych należą:

• badanie przez odbyt (per rectum) – lekarz dokonuje oceny wielkości oraz struktury gruczołu krokowego palcem wprowadzonym do odbytnicy;
• pomiar stężenia PSA – antygenu specyficznego dla gruczołu krokowego, którego stężenie wzrasta znacznie w przypadku raka prostaty, ale jego wysoki poziom występuje również w BPH oraz w stanach zapalnych. Pomocny jest pomiar stężenia wolnego PSA, tzw. fPSA i obliczenie wskaźnika fPSA/PSA, wartość którego jest pomocna w różnicowaniu rozrostu łagodnego od złośliwego (wskaźnik fPSA/PSA wylicza się wyłącznie przy podniesionym stężeniu PSA całkowitego),
• USG przezodbytnicze (TRUS, USG transrektalne) – pozwalające ocenić wielkość i strukturę wewnętrzną prostaty;
• biopsja prostaty i badanie histopatologiczne pobranego wycinka w celu sprawdzenia rodzaju rozrostu;
• USG narządów jamy brzusznej – służące ocenie stanu dróg moczowych i pęcherza moczowego, czy ilości zalegającego moczu;
• cystoskopia – polegająca na wprowadzeniu urządzenia optycznego do pęcherza moczowego i ocenie jego stanu oraz stanu cewki moczowej;
• badanie urodynamiczne – służące ocenie czynności dolnych dróg moczowych, pozwalające na ocenę napełniania i opróżniania pęcherza moczowego;
• badanie ogólne moczu – badanie przesiewowe służące wykrywaniu nieprawidłowości w obrębie układu moczowego.

Powiększona prostata – leczenie

Leczenie łagodnego rozrosty prostaty to:

• Obserwacja, zmiana stylu życia – stosowana u mężczyzn z nieznacznie nasilonymi objawami oraz w przypadku, kiedy nie wystąpiły powikłania. Zmiana stylu życia i sposobu postępowania opiera się na:
  • unikaniu przetrzymywania moczu w pęcherzu. Oddanie moczu dwukrotnie w ciągu kilku minut pozwala na dokładniejsze opróżnienie pęcherza moczowego i wydłużenie czasu między mikcjami;
  • ograniczaniu ilości wypijanych płynów wieczorem;
  • zapobieganiu i zwalczaniu zaparć;
  • eliminacji nikotyny, kofeiny, alkoholu;
  • kontrolowaniu cukrzycy;
  • redukcji nadwagi lub otyłości;
  • unikaniu spożywania wieczorem obfitych, tłustych ostro przyprawionych potraw,
  • ostrożnym stosowaniu niektórych leków, w tym: przeciwdepresyjnych, moczopędnych, przeciwhistaminowych,
  • kontroli lekarskiej przynajmniej raz w roku.

• Leczenie farmakologiczne – włączane, gdy objawy stają się bardziej nasilone; stosowane są:
  • alfa-blokery – np. doksazosyna, alfuzosyna, tamsulozyna. Ich zadaniem jest ułatwienie odpływu moczu przez rozluźnienie mięśni dróg moczowych;
  • inhibitory 5alfa-reduktazy – np. finasteryd; ułatwiają odpływ moczu poprzez zmniejszenie wielkości prostaty;

• Leczenie chirurgiczne – stosowane najczęściej przy braku poprawy po leczeniu farmakologicznym, gdy występują powikłania lub epizody zatrzymania moczu. Stosowane są różne techniki operacyjne, o różnym zakresie, również techniki laserowe oraz z wykorzystaniem stentów lub implantów.

Leczenie raka prostaty:

• operacja – stosowana, gdy guz nie przekracza granic gruczołu krokowego oraz gdy spodziewany czas życia wynosi powyżej 10 lat, nie jest więc wskazana u mężczyzn w starszym wieku. Zwykle usunięcie gruczołu krokowego wykonywane jest metodą laparoskopową, czyli bez nacinania powłok jamy brzusznej;
• radioterapia – stosowana w przypadkach bardziej zaawansowanych, ale bez odległych przerzutów;
• hormonoterapia – polega na zablokowaniu oddziaływania testosteronu na nowotwór prostaty, który jest wrażliwy na działanie hormonów płciowych;
• chemioterapia – stosowana w zaawansowanych postaciach, w o parciu o leki cytostatyczne, działające toksycznie na komórki nowotworowe, ale obarczone wieloma działaniami ubocznymi.

Niestety nie można zapobiec powiększeniu prostaty wywołanemu łagodnym rozrostem, ponieważ jest to stan związany z wiekiem. Można za pomocą modyfikacji stylu życia i farmakoterapii łagodzić objawy, odsunąć w czasie lub uniknąć leczenia chirurgicznego.

Mgr Renata Grzelik