PSA całkowity

Pomiar stężenia PSA całkowitego (tPSA, ang. total PSA) we krwi –  badanie przydatne w diagnostyce, różnicowaniu i monitorowaniu leczenia przerostu prostaty.
PSA (ang.  prostate-specific antygen), swoisty antygen gruczołu sterczowego (prostaty), należy do rodziny białek określanych jako kalikreiny, o aktywności protezy serynowej (chymotrypsyno- i trypsyno-podobnej). Powstaje prawie wyłącznie w komórkach nabłonkowych egzokrynnych gronek stercza i przewodów gruczołowych prostaty. Jest wydzielany do światła przewodów gruczołu i odgrywa rolę w procesie upłynniana nasienia.  PSA w surowicy występuje w formie związanej z białkami (PSA skompleksowany) lub formie niezwiązanej (wolny PSA). Wytwarzanie PSA jest regulowane przez androgeny i w przypadku  nieobecności zmian złośliwych , tj. raka prostaty, CaP (łac. Carcinoma prostatae)  jest zależne od wieku, objętości prostaty i rasy. Wykazano, że stężenie PSA maleje ze wzrostem wskaźnika  masy ciała (BMI) ze względu na zjawisko „hemodylucji” – rozcieńczenia w osoczu. PSA jest biochemicznym markerem przerostu gruczołu krokowego, a różnicowanie przyczyny przerostu: łagodnego, BPH (ang. benign prostatic hyperplasia)  i raka prostaty CaP, wymaga bezwzględnie uwzględnienia: wieku; stanu klinicznego i przebiegu dotychczasowego leczenia chorób prostaty; wyniku przezodbytniczego badania palpacyjnego (badania per rectum, DRE, ang. digital rectal examination) oraz wyniku badania USG (przezodbytniczego lub przez powłoki brzuszne). Wzrost stężenia PSA towarzyszy stanom zapalnym prostaty (prostatitis); zakażeniom układu moczopłciowego oraz urazom mechanicznym, wliczając w to badanie palpacyjne i punkcję  prostaty. Czynniki te wpływają na obniżenie swoistości stężenia PSA we krwi w stosunku do CaP. Diagnostycznie optymalne jest śledzenie zmian stężenia PSA w czasie (tzw. delta change), na których również opiera się monitorowanie wyników terapii: farmakologicznej i chirurgicznej.
 Stężenie PSA we krwi rośnie wraz z wiekiem i dlatego zakresy referencyjne przedstawiane są w przedziałach wiekowych, najczęściej dekadach, choć optymalne jest odnoszenie stężenia u badanego do ciągłego wykresu zmian wraz z  wiekiem.
Formą dominująca PSA, rozpoznawaną przez rutynowe testy immunochemiczne (immunoreaktywną), jest PSA związany z alfa1-antychymotrypsyną: PSA-ACT, stanowiący 55-95%  całości oznaczanego PSA (PSA całkowitego, tPSA, ang. total PSA). 5 do 45% immunoreaktywnego PSA występuje w formie wolnej (fPSA, ang. free PSA).  Większość metod mierzy tPSA,  czyli PSA-ACT wraz z fPSA.
Przyjmuje się, że stężenie tPSA ≥ 4 ng/ml (4-10 ng/ml jest tzw. szarą strefą) powinno stanowić przesłankę dla dalszej diagnostyki w kierunku CaP, mimo, że wielkości takie stwierdzane są u ok. 13% zdrowych mężczyzn powyżej 55. roku życia. Każdy mężczyzna po ukończeniu 50. R. ż. powinien raz w roku oznaczać tPSA w surowicy, poddając się   badaniu  per rectum i USG. W przypadku stężenia tPSA  plasującego się w szarej strefie: ≥ 4-10 ng/ml (rzadziej 2-10 ng/ml),  zaleca się oznaczanie stosunku wolnego PSA (fPSA) do PSA całkowitego. Mężczyźni z grupy podwyższonego ryzyka, np. z CaP w wywiadzie rodzinnym,  powinni monitorować stężenie tPSA corocznie,  już od 40 roku życia. 
 

Obniżone stężenie: pozycja leżąca dłużej niż 24 godziny.

Badanie całkowitego stężenia PSA we krwi to test laboratoryjny, który kierowany jest do mężczyzn przede wszystkim po 50 roku życia. Oznaczanie tego parametru jest szczególnie istotne jako element wczesnej diagnostyki wielu chorób prostaty, czyli stercza. Czym jest badanie całkowitego PSA, kiedy należy je wykonać, jakie objawy mogą wskazywać na problemy z prostatą oraz o czym mogą świadczyć nieprawidłowe stężenia PSA całkowitego we krwi?

PSA (ang. Prostate Specific Antygen) czyli swoisty antygen sterczowy to enzym białkowy zaliczany do grupy kalikrein. Pomiar stężeń PSA we krwi żylnej wykorzystywane jest do oceny stanu zdrowia prostaty. Jest to niewielki narząd występujący tylko u mężczyzn, który odgrywa niezwykle istotną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu układu płciowego oraz moczowego. Prostata (nazywana także gruczołem krokowym lub sterczem) znajduje się w miednicy mniejszej, poniżej pęcherza moczowego. Odpowiada ona m.in. za produkcję płynu wchodzącego w skład ejakulatu,  który stanowi nośnik dla plemników, czyli męskich komórek rozrodczych.

Znacząca większość PSA w ludzkim organizmie obecna jest w wydzielinie prostaty. PSA odgrywa istotną rolę w procesie zapłodnienia, ponieważ wpływa na właściwości ejakulatu po wytrysku, co zapewnia prawidłową ruchliwość plemników, niezbędną do zapewniania właściwej płodności. We krwi PSA obecne jest w niewielkich ilościach, przy czym większość cząsteczek tego enzymu występuje tam w postaci związanej z odpowiednimi białkami transportowymi.

Badanie PSA całkowitego polega na pomiarze we krwi zarówno wolnej postaci PSA , fPSA (ang. Free Prostate Specific Antygen), jak i PSA związanego z białkami nośnikowymi. Test ten stanowi jedno z podstawowych badań laboratoryjnych, które powinno być regularnie wykonywane w celach profilaktycznych. Dzięki regularnemu badaniu stężeń PSA we krwi u mężczyzn po 50 roku życia możliwe jest wczesne wykrycie nieprawidłowości, które mogą wskazywać na choroby rozrostowe stercza, w tym rozwój raka stercza. Poziomy PSA w przebiegu tej choroby mogą ulegać podwyższeniu nawet przed pojawieniem się jakichkolwiek dolegliwości klinicznych. Dzięki wczesnemu rozpoznaniu możliwe jest szybkie wdrożenie właściwego leczenia, co znacząco poprawia rokowania w przebiegu tego typu schorzeń.

Badanie całkowitych stężeń PSA we krwi zalecane jest wszystkim mężczyznom, którzy ukończyli 50 rok życia. Test ten powinien być przeprowadzany regularnie, około raz do roku, przy czym dokładna częstotliwość wykonywania tego badania może ulec zmianie, w zależności od określonych uwarunkowań chorobowych i wyników poprzednich testów diagnostycznych, zgodnie ze wskazaniami specjalisty urologa. W określonych przypadkach korzystne może być wcześniejsze rozpoczęcie profilaktycznych badań PSA – dotyczy to przede wszystkim mężczyzn, w których rodzinie występował rak prostaty. Wówczas korzystne może być rozpoczęcie regularnego badania PSA już po 45 roku życia.

Oznaczenie całkowitego PSA wykorzystywane jest także do rozpoznawania ostrych chorób prostaty, jako że marker ten nie jest specyficzny jedynie dla nowotworu gruczołu krokowego. Stężenia PSA we krwi mogą także wzrastać w przebiegu innych schorzeń, takich jak np. zapalenie prostaty, łagodny rozrost gruczołu krokowego, zakażenie układu moczowo-płciowego oraz po zabiegu cewnikowania pęcherza moczowego lub urazach mechanicznych.

Całkowite stężenia PSA we krwi powinny być regularnie oznaczane przez wszystkich mężczyzn po 50 roku życia, nawet jeżeli nie występują jakiekolwiek dolegliwości chorobowe. Badanie to może także zostać zlecone przez lekarza w przypadku występowania objawów, które mogą wskazywać na rozwój różnego typu chorób stercza. Dolegliwości, które mogą być związane ze schorzeniami omawianego narządu to m.in.:

• Zwiększona częstość oddawania moczu,
• Uczucie parcia na mocz,
• Potrzeba wielokrotnego oddawania moczu w nocy,
• Ból i pieczenie podczas oddawania moczu,
• Problemy z rozpoczęciem mikcji,
• Osłabienie strumienia moczu,
• Zmiana zabarwienia moczu,
• Przewlekłe zaparcia,
• Ból w podbrzuszu oraz w lędźwiowym odcinku kręgosłupa,
• Zaburzenia erekcji,
• Gorączka i stan podgorączkowy,
• Utrata masy ciała.

Badanie całkowitego PSA podczas procesu diagnostycznego może zostać poszerzone o dodatkowe testy laboratoryjne oraz badania obrazowe, takie jak np. USG (ultrasonografia). Dokładny zakres diagnostyki zależny jest od podejrzewanego schorzenia, objawów prezentowanych przez pacjenta oraz jego dodatkowych uwarunkowań chorobowych. Z tego powodu przed wykonaniem badania należy skonsultować się z lekarzem, który będzie w stanie zaplanować odpowiednią dla danej osoby diagnostykę oraz w sposób kompleksowy zinterpretować otrzymane rezultaty.

W celu poprawnej interpretacji otrzymanych rezultatów badania całkowitego stężenia PSA we krwi należy zestawić wyniki z wartościami referencyjnymi, które zamieszczone są w dokumentacji wydawanej pacjentowi. W przypadku mężczyzn w wieku powyżej 50 lat, wynik stężenia PSA powinien być konsultowany z urologiem, gdyż pełna ocena stanu prostaty wymaga badania palpacyjnego per rectum i niekiedy badania USG. Właściwa interpretacja wyników testów laboratoryjnych wymaga zestawienia tych danych ze stanem klinicznym osoby badanej, dodatkowymi uwarunkowaniami chorobowymi oraz innymi czynnikami.

Należy pamiętać, że wzrost stężenia PSA całkowitego we krwi nie zawsze wskazuje na rozwój choroby nowotworowej. Parametr ten może także ulegać podwyższeniu w przebiegu innych schorzeń gruczołu krokowego, a także po określonych zabiegach i badaniach diagnostycznych (jak np. badanie per rectum). Postępowanie lecznicze po wykryciu wysokich wartości PSA zależne jest od wielu czynników, w tym m.in. stanu ogólnego pacjenta, jego wieku oraz przyczyn odpowiedzialnych za wzrost wartości tego markera. Leczenie każdorazowo dobierane jest indywidualnie przez lekarza w sposób, który jak najlepiej będzie odpowiadał potrzebom zdrowotnym danej osoby.