Przeciwciała przeciwjądrowe (ANA) – co to za badania?

Przeciwciała to białka o charakterystycznej budowie, wytwarzane przez limfocyty B, czyli rodzaj białych krwinek układu odpornościowego. Przeciwciała uczestniczą w obronnych reakcjach układu odpornościowego, mających na celu zwalczanie patogenów (bakterii, wirusów, grzybów czy pierwotniaków), które wtargnęły do organizmu.  W przypadku zaburzeń układu odpornościowego – systemu rozpoznawania: swój-obcy – przeciwciała atakują prawidłowe komórki własnego organizmu.  Takie przeciwciała nazywane są autoprzeciwciałami. Proces powstawania autoprzeciwciał określany jest terminem autoimmunizacja.

Czym są przeciwciała przeciwjądrowe?

Przeciwciało przeciwjądrowe to autoprzeciwciało, które atakuje struktury jądra komórki. Autoprzeciwciała jądrowe określane są terminem ANA od angielskiego terminu ang. antinuclear antibody. Obecność przeciwciał przeciwjądrowych we krwi może być oznaką choroby autoimmunologicznej. Jednak nie wszyscy pacjenci z wykrywalnymi przeciwciałami ANA mają chorobę autoimmunologiczną. Około 30% zdrowych lub przechodzących infekcje wirusowe osób może mieć dodatni wynik testu ANA.

Przeczytaj również: https://diag.pl/pacjent/qa/przeciwciala-czym-sa-jaka-funkcje-pelnia-w-organizmie/

Dodatnie ANA – w jakich chorobach?

Badanie ANA wykonywane jest, gdy występują specyficzne objawy kliniczne sugerujące możliwość procesu autoimmunizacji doprowadzającej do choroby autoimmunologicznej. Choroby autoimmunologiczne, które mogą powodować pozytywny wynik testu ANA, to m.in.:

• Toczeń rumieniowaty układowy: choroba może zajmować dowolną część ciała, ale najczęściej uszkadza: serce, stawy, skórę, płuca, naczynia krwionośne, nerki oraz układ nerwowy. Charakteryzuje się okresami zaostrzeń przeplatanymi okresami remisji.
• Twardzina: znana również jako sklerodermia, polega na stwardnieniu skóry i tkanek w wyniku nadmiernego gromadzenia się kolagenu. Może mieć postać uogólnioną lub ograniczoną i może dotyczyć różnych narządów wewnętrznych, takich jak płuca, serce, nerki, przewód pokarmowy oraz układ kostno-stawowy.
• Zapalenie wielomięśniowe: jedna z układowych chorób tkanki łącznej, co oznacza, że może obejmować różne narządy i tkanki w organizmie, jednak najczęściej dotyka mięśni szkieletowych.
• Zapalenie skórno-mięśniowe: podobnie jak zapalenie wielomięśniowe dotyka mięśni szkieletowych, a dodatkowo objawy dotyczą skóry. Jej charakterystycznymi objawami są:

– rumień heliotropowy (wokół oczu),

– rumień na twarzy, szyi i dekolcie,

– rumień okołopaznokciowy,

• Mieszana choroba tkanki łącznej: ma cechy wspólne z toczniem, twardziną i zapaleniem wielomięśniowym. Zwykle objawy tych chorób występują oddzielnie, następując stopniowo po sobie.
• Reumatoidalne zapalenie stawów: charakteryzujące się symetrycznym zapaleniem stawów i prowadzące do ich stopniowej destrukcji i zniekształcenia.
• Zespół Sjögrena: zapalenie gruczołów wydzielniczych, głównie gruczołów łzowych i ślinowych, prowadzące do objawów suchości oczu i jamy ustnej.

Oznaczenie ANA wykonywane jest jednorazowo. Wynik nie stanowi wskaźnika aktywności choroby. Najczęściej badanie ANA jest zlecane w przypadku:

• przewlekłej gorączki, powtarzających się stanów podgorączkowych,
• wysypki na twarzy w kształcie motyla,
• ciągłego zmęczenia,
• sztywności i obrzęku stawów,
• bólu mięśni.

Na jakiej zasadzie działa test ANA?

Istnieją dwie główne metody oznaczania przeciwciał przeciwjądrowych (ANA):

• Metoda immunofluorescencji pośredniej (IIF)

– najczęściej stosowana metoda,

– wykorzystująca substraty komórkowe lub tkankowe będące źródłem antygenów,

– pozwalająca na wykrycie szerokiego spektrum przeciwciał ANA,

– oceniająca typ świecenia/fluorescencji przeciwciał, który wiąże się z różnymi chorobami autoimmunologicznymi,

– określająca miano przeciwciał (najwyższe rozcieńczenie, przy którym przeciwciała są jeszcze wykrywalne).

• Metoda ELISA (ang. enzyme-linked immunosorbent assay)

– metoda immunoenzymatyczna,

– umożliwiająca ilościowe oznaczenie stężenia przeciwciał,

– nie pozwalająca na określenie typu świecenia przeciwciał.

Ponadto w celu dokładnej identyfikacji swoistych przeciwciał stosuje się metodę Western Blot, która wykrywa przeciwciała skierowane przeciwko konkretnym antygenom. Wybór metody zależy od celu badania: IIF pozwala na wstępną diagnostykę różnicową chorób autoimmunologicznych, natomiast ELISA i Western Blot służą do ilościowego oznaczenia i identyfikacji swoistych przeciwciał.

Jak przygotować się do badania ANA?

Wykonanie testu ANA nie wymaga specjalnego przygotowania (określona pora doby, powstrzymywanie się od jedzenia etc.). Warto omówić z lekarzem przyjmowane leki i możliwość ich odstawienia przed badaniem, ponieważ niektóre farmaceutyki mogą zwiększać ryzyko uzyskania fałszywych wyników.

Badanie ANA 1 – co wykrywa?

Badanie ANA 1 jest testem przesiewowym, który wykrywa obecność przeciwciał przeciwjądrowych (ANA) we krwi. Dodatni wynik badania oznacza, że we krwi znajdują się podwyższone miana przeciwciał ANA, ale nie określa ich dokładnego rodzaju.

Ujemny wynik badania ANA 1 pozwala wykluczyć układową chorobę tkanki łącznej. Natomiast dodatni wynik wymaga dalszej diagnostyki, np. wykonania badania ANA 2, które określa rodzaj i miano występujących przeciwciał.

Badanie ANA 2 – co wykrywa?

Badanie ANA 2 jest kompleksowym badaniem immunofluorescencyjnym, które:

– Określa miano przeciwciał (ilość przeciwciał w surowicy, wyrażaną rozcieńczeniem surowicy, przy którym przeciwciała są jeszcze wykrywalne);

– Określa typ świecenia – rozkład świecenia w komórce (homogenny, obwodowy, jąderkowy, centromerowy lub ziarnisty);

– Określa swoistość przeciwciał, takich jak: anty-U1snRNP; anty-Sm; anty-Ro (SS-A); anty-La (SS-B); anty-Rib-P; anty-PCNA; anty-CENP-B; anty-Scl-70; anty-Jo-I oraz anty-Hp i dsDNA.

Badanie ANA 3 – co wykrywa?

Badanie ANA 3 wykonywane jest w celu zidentyfikowania rzadszych autoprzeciwciał metodą Western Blot, takich jak: DSF 70; nRNP/Sm; Sm; SS-A; Ro-52; SS-B; Scl-70; PM-Scl; Jo-1; przeciwko centromerowi B (CENP B); PCNA; dsDNA; przeciwko nukleosomom; przeciwko histonom; rybosomalnemu białku P i AMA-M2. Ponadto badanie ANA profil 3 potwierdza wynik badania ANA 2, zwłaszcza gdy w różnych laboratoriach uzyskano rozbieżne wyniki.

Badanie ANA 4 – co wykrywa?

Badanie ANA 4 obejmuje badania: metodą immunofluorescencji pośredniej (IIF) oraz metodą immunoblotu w kierunku obecności przeciwciał przeciw 16 antygenom rozpuszczalnym i nierozpuszczalnym: DSF 70; nRNP/Sm; Sm; SS-A; Ro-52; SS-B; Scl-70; PM-Scl; Jo-1; centromerowi B (CENP B); PCNA; dsDNA; nukleosomom; histonom; rybosomalnemu białku P i AMA-M2.

Jak długo oczekuje się na wyniki testu ANA?

Czas oczekiwania na wyniki testu ANA może się różnić w zależności od rodzaju zleconego testu. Zwykle jest to kilka/kilkanaście dni roboczych.

Co oznaczają wyniki testu ANA?

• Interpretacja: Wynik negatywny oznacza, że we krwi nie wykryto ANA. Choroba autoimmunologiczna jest mniej prawdopodobna. Wynik pozytywny sugeruje, że choroba autoimmunologiczna jest możliwa, ale zwykle potrzebne są dalsze testy lub konkretne objawy kliniczne, aby ją potwierdzić.
• Odczyt miana: Miano jest miarą stężenia przeciwciał we krwi. Miano to największe rozcieńczenie surowicy badanej, w którym wynik testu dla ANA jest pozytywny (przeciwciała są dostrzegalne), przykładowo: 1:32 lub 1:64.  Im wyższe miano, tym więcej przeciwciał ANA we krwi: miano 1:64 jest wyższe niż 1:32.
• Wzór fluorescencji: Wykrycie ANA wiąże się z zaobserwowaniem pod mikroskopem fluorescencyjnych plamek tworzących na wybarwionych komórkach charakterystyczny wzór świecącego barwnika. Wzór fluorescencji pomaga zidentyfikować rodzaj obecnej choroby autoimmunologicznej. Za konkretny wzór świecenia odpowiadają białka o różnej lokalizacji w jądrze komórki. Wyróżnia się wzór:

– Homogenny: Jednorodny wzór barwienia całego jądra. Najczęstszy typ wzoru barwienia; nie jest charakterystyczny dla określonej choroby autoimmunologicznej, choć najczęściej występuje w toczniu.

– Ziarnisty: Ziarnisty wzór barwienia oznacza, że w jądrze obecne są drobne plamki świecenia przeciwciał ANA. Obecność przeciwciał przeciwjądrowych o typie świecenia ziarnistym może wskazywać m.in. na toczeń i zespół Sjögrena.

– Centromerowy: Centromerowy wzór barwienia oznacza, że barwienie ANA jest obecne w przewężeniu chromosomu, dzielącego go na dwa ramiona. Wzór centromerowy może wskazywać na twardzinę lub zespół CREST (zwapnienia, choroba Raynauda, zaburzenia ruchome przełyku, twardzina skóry palców, teleangiektazja).

– Jąderkowy: Ten wzór barwienia oznacza, że barwienie ANA jest dodatnie i obecne wokół jąderka. Jąderko znajduje się wewnątrz jądra i zawiera rybosomy. Wzór nukleolarny może wskazywać na twardzinę, ale również zespół Sjögrena lub zapalenie wielomięśniowe.

– Obwodowy: Obwodowy wzór barwienia oznacza, że barwienie ANA jest obecne wokół krawędzi jądra. Wzór obwodowy może wskazywać na toczeń, zespół Sjögrena, twardzinę, zapalenie wielomięśniowe, reumatoidalne zapalenie stawów i mieszaną chorobę tkanki łącznej.

Badanie ANA wykonywane jest z krwi żylnej, której pobranie nie obciąża w żaden sposób badanego. Wyniki testu ANA są tylko jednym z czynników, na których opiera się diagnozowanie choroby autoimmunologicznej. W diagnostyce lekarz uwzględnia: objawy, historię rodzinną i wyniki innych testów. Wyniki testu ANA dostarczają jednak cennych wskazówek ukierunkowujących rozpoznanie.