Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) - co to jest? Poznaj objawy i sposoby leczenia

Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) to przewlekłe schorzenie układu oddechowego, które powoduje ograniczenie przepływu powietrza do płuc. Charakteryzuje się postępującym upośledzeniem wentylacji płucnej, przewlekłym stanem zapalnym dróg oddechowych i trwałym uszkodzeniem płuc. POChP jest często spowodowana długotrwałym narażeniem na czynniki szkodliwe, takie jak dym tytoniowy czy zanieczyszczenia powietrza. W poniższym artykule zostaną omówione objawy charakterystyczne dla POChP oraz metody leczenia, które mogą pomóc w kontrolowaniu choroby i poprawie jakości życia pacjentów.

Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) – co to jest?

Co to jest POChP? Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) rozwija się u osób, które często prezentują objawy kliniczne przewlekłego zapalenia oskrzeli (PZO) i/lub rozedmy płuc. Dolegliwość ta pojawia się najczęściej u osób po 40 roku życia. Charakteryzuje się trwałym / nieodwracalnym ograniczeniem przepływu powietrza w dolnych drogach oddechowych, które pogarsza się wraz z wiekiem pacjenta oraz liczbą zaostrzeń choroby, np. wywołanych infekcjami. Choć choroba ma swoje początki w płucach, jej skutki są obecne również w innych narządach. Utrzymująca się przez dłuższy czas przewlekła obturacyjna choroba płuc prowadzi do znacznego uszczerbku w organizmie.

Ponad 50 lat temu wprowadzono nazwę przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP), aby opisać zespół kliniczny charakteryzujący się długotrwałym kaszlem i dusznością podczas wysiłku. Głównymi przyczynami POChP są: smog, dym tytoniowy i narażenie zawodowe na szkodliwe pyły. Przewlekła obturacyjna choroba płuc stanowi poważny problem zdrowotny na całym świecie. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), do 2030 roku POChP zajmie trzecie miejsce wśród najczęstszych przyczyn zgonów na świecie. W Polsce głównym czynnikiem ryzyka POChP jest palenie papierosów.

Uszkodzenie układu oddechowego w przypadku POChP wynika z przewlekłego stanu zapalnego dróg oddechowych, stresu oksydacyjnego oraz proteolizy.

Przewlekła reakcja zapalna obejmuje oskrzela, tkankę płucną i naczynia płucne. Stres oksydacyjny jest spowodowany obecnością substancji o działaniu utleniającym, takich jak te obecne w dymie tytoniowym oraz wytwarzanych przez komórki zaangażowane w proces zapalny w oskrzelach. Równocześnie, dysfunkcja równowagi pomiędzy proteinazami (enzymy odpowiedzialne za niszczenie tkanki płucnej) a antyproteinazami prowadzi do nadmiernego niszczenia tkanki płucnej i przyczynia się do rozwoju rozedmy płucnej.

Czynniki te przyczyniają się do powstania nieodwracalnych zmian w drogach oddechowych. Niszczenie tkanki płucnej prowadzi do utraty elastyczności, a zmiany w strukturze dróg oddechowych powodują ograniczenia w przepływie powietrza. Oprócz nieodwracalnych zmian, chorobie towarzyszą objawy podlegające leczeniu, takie jak skurcz mięśni gładkich, obrzęk i zwiększone wydzielanie śluzu.

Proces zapalny w chorobie jest inicjowany przez komórki nabłonka oskrzelowego, takie jak makrofagi, limfocyty CD8+ i neutrofile. Makrofagi odgrywają rolę w rozpoczęciu procesu zapalnego, limfocyty CD8+ podtrzymują stan zapalny, a neutrofile powodują zwiększone wydzielanie śluzu i uszkodzenie płuc. Współdziałanie tych komórek jest odpowiedzialne za utrzymanie i nasilenie procesu zapalnego w chorobie.

Przewlekła obturacyjna choroba płuc – przyczyny

Przyczyny zachorowania na POChP są zróżnicowane i obejmują:

1. Palenie tytoniu – odpowiada za około 80% przypadków POChP, zarówno u palaczy jak i osób narażonych na bierne palenie.
2. Zanieczyszczenia powietrza w środowisku życia lub pracy – szkodliwe pyły, gazy i substancje chemiczne mogą przyczyniać się do rozwoju choroby.
3. Infekcje dróg oddechowych we wczesnym dzieciństwie – nawracające infekcje płuc i oskrzeli w młodym wieku mogą zwiększać ryzyko rozwoju POChP w późniejszym życiu.
4. Astma i nadreaktywność oskrzeli – choroby te mogą stanowić czynniki predysponujące do wystąpienia POChP.

Interakcja między organizmem człowieka a otaczającym środowiskiem, genetyczne uwarunkowania oraz długość narażenia na szkodliwe czynniki mają istotne znaczenie w rozwoju choroby. Palenie tytoniu jest główną przyczyną POChP w krajach uprzemysłowionych, natomiast narażenie na szkodliwe pyły, gazy i substancje chemiczne w miejscu pracy również przyczynia się do rozwoju choroby.

Dodatkowo, zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego, takie jak pył zawieszony (PM10) oraz gazy, takie jak dwutlenek siarki (SO2) i dwutlenek azotu (NO2), mogą mieć wpływ na zachorowanie. Istotne źródło zanieczyszczenia powietrza stanowią urządzenia grzewcze o niskiej emisyjności, stosowane w indywidualnych gospodarstwach domowych, wykorzystujące paliwa stałe, w szczególności węgiel kamienny.

Wpływ środowiska domowego jest również istotny, gdzie bierny dym tytoniowy oraz wykorzystanie węgla do ogrzewania lub gotowania bez odpowiedniej wentylacji pomieszczeń przyczyniają się do wzrostu ryzyka rozwoju choroby.

Wpływ środowiska na rozwój układu oddechowego dzieci, szczególnie do 7 roku życia, jest równie istotny. Wdychanie dymu tytoniowego i pyłów powstałych w wyniku spalania paliw może zwiększać ryzyko infekcji dróg oddechowych oraz nieodwracalnego uszkodzenia płuc, co przekłada się na ryzyko rozwoju POChP w późniejszym życiu. Niska masa urodzeniowa noworodka również jest czynnikiem ryzyka zgonu z powodu POChP u dorosłych.

Pasywne i aktywne palenie papierosów jest jednym z czynników, które wpływają na rozwój tej choroby. Ważne jest zrozumienie, że dym tytoniowy prowadzi do przewlekłego zapalenia jako reakcji obronnej organizmu.

Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) ściśle wiąże się z paleniem papierosów. To przewlekłe schorzenie płuc dotyka przede wszystkim palaczy, którzy stanowią od 80 do 90 procent wszystkich chorych. POChP częściej występuje u mężczyzn oraz u osób starszych. Pierwszym objawem choroby jest poranny kaszel, który utrzymuje się bez wyraźnej przyczyny, takiej jak infekcja. W miarę postępu choroby pojawia się uczucie duszności i zmęczenia podczas wykonywania codziennych czynności wymagających wysiłku fizycznego. Kaszel, utrata tchu oraz czasami świsty w czasie oddychania towarzyszą wysiłkowi. W zaawansowanej postaci POChP pacjent odczuwa duszność nawet przy minimalnym wysiłku. Kaszel często występuje w godzinach porannych, zaraz po przebudzeniu i jest towarzyszącym mu rytuałem oczyszczania oskrzeli. Chory może wykrztuszać przezroczystą lub białą wydzielinę. Częste infekcje, zapalenia oskrzeli, płuc oraz infekcje układu oddechowego nasilają objawy POChP.

Przewlekły przebieg POChP ma tendencję do postępu. Jeśli chory nie zerwie nałogu palenia i nie otrzyma odpowiedniego leczenia we właściwym czasie, może to prowadzić do szybkiego rozwoju niewydolności oddechowej. Stan ten utrudnia normalne funkcjonowanie pacjenta i często wymaga stosowania tlenoterapii w domu. Dlatego tak ważne jest zarówno rzucenie palenia, jak i skuteczne zarządzanie chorobą POChP pod opieką lekarza w celu zahamowania postępu choroby i poprawy jakości życia pacjenta.

Przewlekła obturacyjna choroba płuc – objawy

POChP stanowi duże niebezpieczeństwo, ponieważ przez wiele lat może przebiegać bezobjawowo. U wielu osób cierpiących na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP) przez długi okres nie pojawiają się żadne objawy, mimo że choroba nadal postępuje. Na początku mogą wystąpić subtelne trudności z oddychaniem, zwłaszcza podczas wysiłku fizycznego. Niestety, pogorszenie sprawności oddechowej jest zauważalne dopiero wtedy, gdy połowa płuc już uległa zniszczeniu. Wraz z upływem czasu, u pacjentów zaczynają się pojawiać kaszel i odkrztuszanie plwociny, szczególnie w godzinach porannych. Stopniowo nasila się uczucie duszności, które może występować nawet w spoczynku i podczas snu. W miarę postępu choroby, pacjent może odczuwać ucisk w klatce piersiowej, a podczas oddychania może być słyszalny świst.

Zaostrzenia POChP często występują w sezonie jesienno-zimowym, kiedy to objawy choroby mogą się nasilać. Typowe objawy zaostrzenia to wzrost kaszlu oraz możliwa zmiana charakteru plwociny na ropną. W niektórych przypadkach zaostrzenie może prowadzić do niewydolności oddechowej, a także objawów ze strony układu krążenia, takich jak niewydolność prawokomorowa serca.

Podczas zaostrzeń POChP można zaobserwować charakterystyczne objawy, takie jak świsty i furczenia podczas oddechu. W miarę rozwoju choroby pojawiają się również inne symptomy wskazujące na długotrwałe ograniczenia w przepływie powietrza, takie jak beczkowata klatka piersiowa, osłabienie szmeru pęcherzykowego, bębenkowy odgłos opukowy oraz zaciąganie dolnych przestrzeni międzyżebrowych podczas wdechu. Sinica, wdech przez zwężone usta oraz skutki niedotlenienia, takie jak zaburzenia neurologiczne i kwasica oddechowa, mogą również występować. W zaawansowanym stadium choroby pacjenci mogą wykazywać oznaki wyniszczenia organizmu.

Przewlekła obturacyjna choroba płuc – diagnoza

Kiedy pacjent zgłasza się do lekarza z uczuciem duszności, zazwyczaj choroba jest już w zaawansowanym stadium. W tym momencie płucom brakuje już ponad połowy ich rezerw oddechowych, które są wykorzystywane w sytuacjach wymagających większego wysiłku lub przy niedoborze tlenu w otoczeniu, np. w wysokich górach. Dlatego regularne monitorowanie stanu płuc jest niezwykle istotne.

1. Badanie spirometryczne, które jest szybkie i bezbolesne, pozwala na ocenę funkcji oddechowej i wykrycie ewentualnych zaburzeń. Badanie spirometryczne jest podstawowym testem diagnostycznym stosowanym w przypadku obturacyjnej choroby płuc.
2. Dodatkowym badaniem diagnostycznym stosowanym w przypadku POChP jest gazometria, której celem jest ocena stężenia gazów we krwi. Aby przeprowadzić to badanie, konieczne jest pobranie próbki krwi z tętnicy pacjenta. Warto zauważyć, że wysoki poziom dwutlenku węgla (CO2) i niski poziom tlenu (O2) wskazują na obecność przewlekłego zapalenia oskrzeli. Gazometria może dostarczyć dodatkowych informacji na temat zaburzeń gazowych w organizmie pacjenta z POChP.
3. Istotne jest również wykonanie badania radiologicznego (np. rentgen płuc) w każdym przypadku podejrzenia POChP.

Przewlekła obturacyjna choroba płuc – leczenie

W leczeniu przewlekłego obturacyjnego zapalenia płuc (POChP) zaleca się przede wszystkim stosowanie preparatów wziewnych. Mają one na celu redukcję objawów choroby i złagodzenie dolegliwości. Farmakoterapia znacząco poprawia ogólny stan pacjenta oraz jego tolerancję wysiłku fizycznego. Przed rozpoczęciem terapii ważne jest zapoznanie pacjenta z prawidłową techniką inhalacji leków. Główne leki przepisywane w POChP to:

1. Leki antycholinergiczne – rozszerzają oskrzela.
2. Glikokortykosteroidy wziewne – zmniejszają liczbę zaostrzeń choroby.
3. b2-mimetyki – łagodzą uczucie duszności w sposób doraźny.

W niektórych przypadkach może być konieczne chirurgiczne usunięcie pęcherzy rozedmowych lub operacyjne zmniejszenie objętości płuc w celu poprawy funkcjonowania i zmniejszenia duszności.

Przewlekła obturacyjna choroba płuc – rokowanie

Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) jest postępującą chorobą, która trwa przez wiele lat. Ocena postępu choroby opiera się na wynikach spirometrii FEV, które pokazują roczny spadek natężonej objętości wydechowej w pierwszej sekundzie. Przyspieszenie tego spadku zależy od nadprodukcji śluzu w drogach oddechowych, liczby, częstości i ciężkości zaostrzeń choroby. Dlatego kluczową rolę odgrywa wczesna diagnoza i leczenie POChP, zwłaszcza we wczesnych fazach, oraz profilaktyka po diagnozie. Unikanie czynników ryzyka spowalnia postęp choroby i pozwala zachować komfort życia.

Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) stanowi wieloaspektowe wyzwanie zdrowotne, którego rozwój wiąże się głównie z paleniem tytoniu, zanieczyszczeniem powietrza oraz infekcjami dróg oddechowych. To schorzenie stopniowo ogranicza przepływ powietrza przez płuca i powoduje uszkodzenia tkanki płucnej. Zaostrzenia choroby stanowią szczególne zagrożenie, prowadząc do niewydolności oddechowej i obciążając serce. Zdiagnozowanie POChP we wczesnym stadium, skuteczne leczenie farmakologiczne oraz unikanie czynników ryzyka odgrywają kluczową rolę w kontrolowaniu postępu choroby i poprawie jakości życia pacjentów. Dlatego niezwykle istotne jest zwiększanie świadomości społecznej na temat przewlekłej obturacyjnej choroby płuc, aby promować profilaktykę, skuteczną opiekę zdrowotną i zdrowe nawyki.

Autor: Mgr Agnieszka Nowak

Bibliografia:

1. Christenson SA, Smith BM, Bafadhel M, Putcha N. Chronic obstructive pulmonary disease. Lancet. 2022 Jun 11;399(10342):2227-2242.
2. Ritchie AI, Wedzicha JA. Definition, Causes, Pathogenesis, and Consequences of Chronic Obstructive Pulmonary Disease Exacerbations. Clin Chest Med. 2020 Sep;41(3):421-438.
3. Labaki WW, Rosenberg SR. Chronic Obstructive Pulmonary Disease. Ann Intern Med. 2020 Aug 4;173(3):ITC17-ITC32.
4. Duffy SP, Criner GJ. Chronic Obstructive Pulmonary Disease: Evaluation and Management. Med Clin North Am. 2019 May;103(3):453-461.
5. Mycroft, K., & Górska , K. (2021). Diagnozowanie i leczenie pacjentów z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc w gabinecie lekarza POZ . Medycyna Faktów , 14(4(53), 350-355.
6. Yang IA, Jenkins CR, Salvi SS. Chronic obstructive pulmonary disease in never-smokers: risk factors, pathogenesis, and implications for prevention and treatment. Lancet Respir Med. 2022 May;10(5):497-511.