Rak krwi – objawy, rokowania, metody leczenia

Krew to tkanka płynna, która stanowi około 8-10% masy naszego ciała. Jest niezbędna do życia i odgrywa ważną rolę w funkcjonowaniu organizmu. Krew krąży w układzie naczyniowym, gdzie wprowadzana jest w ciągły ruch pulsacyjny nadawany przez serce i w ten sposób zaopatruje wszystkie narządy, tkanki i komórki ciała, przede wszystkim w tlen, ale również w składniki odżywcze, takie jak: białka, węglowodany, tłuszcze, witaminy czy sole mineralne. Dodatkowo krew rozprowadza do wyznaczonych narządów i tkanek hormony, przeciwciała, jak również odbiera z narządów odpady z produktów przemiany materii i przekazuje do utylizacji. Czy rak, w sensie choroby nowotworowej, również może dotyczyć krwi?

Krew i jej funkcje

Krew to płynna mieszanka, która składa się z czterech głównych składowych:

• osocze – to płynna część krwi transportująca składniki odżywcze, produkty przemiany materii i inne cząsteczki odpowiedzialne za prawidłowe funkcjonowanie organizmu, w tym za regulację temperatury ciała i równowagę płynów;
• czerwone krwinki (erytrocyty) – to komórki odpowiedzialne za transport tlenu z płuc do tkanek ciała i odbiór dwutlenku węgla;
• białe krwinki (leukocyty) – komórki odpowiedzialne za obronę przed wszelkimi patogenami, jak również niepożądanymi cząsteczkami, które dostają się do naszego organizmu, np. alergenami;
• płytki krwi (trombocyty) – to elementy odpowiedzialne za krzepliwość, komórki te tworzą skrzepy krwi i zapobiegają jej utracie.

Krążąca w naczyniach krwionośnych krew (żyłach i tętnicach) powstaje w szpiku kostnym, który występuje w środku kości długich (np. kość udowa) i płaskich (np. kości miednicy). Proces tworzenia elementów krwi nazywany jest hematopoezą. Z układem krwiotwórczym połączony jest również układ limfatyczny, w którym zmiany mutacyjne również prowadzą do powstania nowotworów krwi.

Przyczyny nowotworów krwi

Główną przyczyną nowotworów są mutacje, czyli zmiany pojawiające się w łańcuchu DNA. Każdy gen (fragment DNA) ma określoną strukturę i zawiera określoną informację – jakie białko ma zbudować. Mutacje DNA w komórkach szpiku powodują gwałtowny, niekontrolowany i ciągły przyrost zmutowanych komórek, które mają upośledzone funkcje i zaburzają wszystkie procesy fizjologiczne krwi. Ich rozrost w szpiku kostnym może być tak duży, że przechodzą do krwi obwodowej.

Nowotwór krwi, zwyczajowo nazywany jako rak krwi, powstaje, gdy komórki z układu krwiotwórczego lub limfatycznego rozrastają się nieprawidłowo, zakłócając funkcjonowanie normalnych komórek. Należy podkreślić, że termin „rak krwi” jest potoczną nazwą, natomiast z medycznego punktu widzenia termin „rak” odnosi się do złośliwych nowotworów wywodzących się z tkanek nabłonkowych (np. rak płuc, rak skóry, rak jelit czy rak żołądka). W przypadku układu krwiotwórczego czy limfatycznego poprawna medyczna terminologia zmian złośliwych lub też łagodnych będzie określana jako nowotwory krwi.

Rak krwi – objawy

W prawidłowych warunkach pracy szpiku kostnego do krwioobiegu przechodzi określona liczba elementów morfotycznych krwi. Krwinki (czerwone, białe i płytki) mają również swój określony cykl życia i gdy stare ulegają apoptozie (umierają), na ich miejsce przychodzą nowe. Ocenę morfologiczną krwi można bardzo łatwo sprawdzić, wykonując w laboratorium medycznym podstawowe badanie, którym jest morfologia krwi oraz rozmaz krwi. W przypadku nowotworu np. białaczki, ilość krwinek białych znacznie wzrasta, a liczba pozostałych komórek morfotycznych jest zaniżona, stąd objawy raka krwi będą dotyczyć upośledzenia wszystkich elementów morfotycznych. 

Główne objawy pojawiające się w przypadku nowotworów krwi:

• niedotlenienie,
• zmęczenie, osłabienie,
• duszność,
• przewlekłe bóle głowy,
• utrata masy ciała,
• utrata apetytu,
• nudności,
• blada skóra,
• nocne poty,
• częste infekcje,
• obniżona odporność,
• utrzymująca się gorączka,
• nietypowe krwawienie lub siniaki,
• wybroczyny skórne,
• długi czas krzepnięcia krwi,
• obrzęk węzłów chłonnych, 
• powiększona wątroba lub śledziona,
• ból w prawym boku pod żebrami,
• bóle kości i stawów.

Wiele objawów raka krwi jest podobnych do objawów innych, mniej poważnych chorób. Występowanie któregokolwiek z tych objawów nie oznacza od razu, że pojawia się nowotwór, jednak w przypadku utrzymywania się dolegliwości dłużej, należy skonsultować swój stan z lekarzem.

Nowotwory krwi – rodzaje

Nowotwory krwi stanowią około 10% wszystkich diagnozowanych nowotworów. Występują częściej u mężczyzn niż u kobiet. Niestety nowotwory krwi dotykają też dzieci w każdym wieku. Rodzaje nowotworów krwi różnią się w zależności od komórek, z których się wywodzą, a także od szybkości postępu choroby.

Istnieją trzy główne typy nowotworów krwi.

1. Białaczka 

Jest to nowotwór krwinek białych; najczęstszy nowotwór krwi występujący u dzieci i młodzieży. Białaczki limfatyczne atakują komórki limfoidalne (prekursory limfocytów), które tworzą układ odpornościowy, natomiast białaczki szpikowe dotykają komórek szeregu granulocytarnego. Białaczki dzielą się na formy ostre i przewlekłe:

• ostra białaczka – w ostrej fazie nieprawidłowymi komórkami krwi są niedojrzałe komórki nazywane blastami. Komórki te, nie mogą wykonywać swoich normalnych funkcji i szybko się rozmnażają, przez co choroba równie szybko się zaostrza. Ostra białaczka wymaga agresywnego i szybkiego leczenia. Zaliczamy do nich: ostrą białaczkę limfoblastyczną (ang. Acute Lymphoblastic Leukemia, ALL) oraz ostrą białaczkę szpikową (ang. Acute Myeloid Leukemia, AML);
• przewlekła białaczka – dotyka dojrzałych komórek układu białokrwinkowego. Komórki krwi w fazie przewlekłej namnażają się wolniej i mogą normalnie funkcjonować przez pewien czas. Niektóre formy przewlekłej białaczki początkowo nie dają wczesnych objawów i mogą pozostać niezauważone lub niezdiagnozowane przez lata. Podstawowe białaczki przewlekłe to: przewlekła białaczka limfatyczna (ang. Chronic Lymphocytic Leukemia, CLL) i przewlekła białaczka szpikowa (ang. Chronic Myeloid Leukemia, CML).

Ostre formy białaczek występują najczęściej u dzieci, natomiast przewlekłe częściej u osób starszych. Przewlekła białaczka limfocytowa jest podtypem, który w ogóle nie występuje u dzieci i dotyka tylko osoby dorosłe.

2. Chłoniak 

To nowotwór układu limfatycznego, który rozrasta się w węzłach chłonnych, śledzionie czy szpiku kostnym. Dzieli się na podtypy ziarnicze i nieziarnicze. Do chłoniaków zaliczamy:

• chłoniaka Hodgkina,
• chłoniaka nieziarniczego, 
• makroglobulinemię Waldenstroma,
• chłoniaka grudkowego, 
• chłoniaka z komórek B, 
• chłoniaka z komórek T.

3. Szpiczak

Jest to nowotwór komórek zwanych plazmocytami, czyli komórek szpikowych, które są odpowiedzialne za produkowanie przeciwciał. Zmutowane komórki plazmatyczne wytwarzają tak zwaną immunoglobulinę monoklonalną, która powoduje wiele szkód w organizmie. Ten rak krwi najczęściej dotyka osób starszych – występuje głównie u osób po 60. roku życia.

Diagnostyka i leczenie raka krwi

Diagnostyka nowotworów krwi opiera się na badaniach krwi i szpiku kostnego, jak również badaniach genetycznych określających typy mutacji. To czy rak krwi jest wyleczalny, zależy od kilki czynników: rodzaju nowotworu, wieku, szybkości postępowania choroby oraz tego, czy rak rozprzestrzenił się na inne układy organizmu. Ponieważ w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat metody leczenia uległy znacznej poprawie, wiele rodzajów nowotworów krwi można obecnie w dużym stopniu wyleczyć. Typowe metody leczenia obejmują:

• chemioterapię,
• radioterapię,
• przeszczep szpiku czy komórek macierzystych,
• immunoterapie celowane.

Rak krwi – rokowania

Krew jest tkanką niezbędną do życia. Nie ma substytutu krwi i nie da się jej syntetycznie wyprodukować. Jedynym źródłem krwi dla pacjentów potrzebujących transfuzji krwi czy też szpiku są hojni dawcy. Rokowania w przypadku białaczek czy chłoniaków są różne w zależności od podtypu choroby, jej stadium oraz obecności lub braku określonej mutacji. Natomiast bardzo ważnym czynnikiem jest czas, im szybciej postawiona diagnoza i wczesne stadium choroby, tym większe szanse na skuteczne leczenie. Niektóre nowotwory nie dają objawów przez bardzo długi czas, dlatego tak ważne jest, abyśmy systematycznie wykonywali profilaktyczne badania krwi.

Dr n.med. Iwona Chromik