Rak piersi - genetycznie uwarunkowane przypadki. Co badać przy rodzinnym występowaniu choroby?

Październik, który już od blisko trzydziestu lat jest Miesiącem Świadomości Raka Piersi, to czas, w którym ze szczególną uwagą przyglądamy się chorobie, będącej najczęstszym nowotworem, występującym u polskich kobiet. Przypominając, że najskuteczniejszym sposobem na obniżenie ryzyka zachorowania są badania profilaktyczne, w tym także badania molekularne.

Rak piersi, w języku medycznym określany także jako nowotwór sutka, jest najczęściej diagnozowanym nowotworem u kobiet, w krajach rozwiniętych oraz rozwijających się. Pomimo licznych akcji profilaktycznych oraz zwiększającej się świadomości społecznej, dotyczącej tej choroby, wiele kobiet wciąż unika badań profilaktycznych lub nie posiada wystarczającej wiedzy na ich temat. Z tego względu każdego roku, w październiku, w ramach Miesiąca Świadomości Raka Piersi, specjaliści zajmujący się diagnostyką i leczeniem chorób nowotworowych, dzielą się swoją wiedzą na temat raka piersi, aby zwiększyć szanse kobiet na całym świecie, na długie i zdrowe życie.

Rak piersi – czym jest i jak powstaje?

Tak, jak wszystkie pozostałe rodzaje nowotworów, rak piersi powstaje na skutek mutacji genetycznej, czyli uszkodzenia DNA komórki, prowadzącej do niekontrolowanych podziałów komórkowych. W rezultacie tego procesu, w organizmie tworzy się guz, czyli skupisko komórek nowotworowych.

Większość przypadków raka piersi stanowią tzw. nowotwory sporadyczne, będące wynikiem akumulacji, czyli stopniowego gromadzenia się nieprawidłowości w materiale genetycznym, w trakcie całego życia pacjentki. Niekorzystne zmiany w DNA mogą powstawać na skutek szkodliwego działania czynników kancerogennych, takich jak niektóre substancje chemiczne, dym papierosowy, otyłość, czy promieniowanie UV. Takie mutacje są nazywane mutacjami somatycznymi i lokalizują się wyłącznie w komórkach budujących guza.

Czasami jednak nowotwory mogą być spowodowane mutacjami dziedziczonymi po rodzicach, nazywanymi inaczej mutacjami germinalnymi. W takim wypadku uszkodzenia DNA są zlokalizowane we wszystkich komórkach ciała, również w komórkach rozrodczych, za pomocą których są przekazywane kolejnym pokoleniom.

W przypadku raka piersi genetyczne predyspozycje są przyczyną około 10- 15% spośród wszystkich przypadków choroby.

Rak piersi – rodzaje

Rak piersi rozwija się z komórek nabłonkowych gruczołu piersiowego – początkowo miejscowo w obrębie piersi, a następnie dając przerzuty do węzłów chłonnych i narządów wewnętrznych (takich jak płuca, wątroba, czy kości). Jest to najczęściej występujący nowotwór złośliwy u kobiet w Polsce – odpowiada on za ok. 20-25% wszystkich zachorowań oraz za ok. 15% zgonów. Ryzyko zachorowania na raka piersi wzrasta znacząco po 50 r.ż.

Do rozpoznania nowotworu konieczne jest wykonanie badań obrazowych, czyli mammografii, USG lub rezonansu magnetycznego, a także biopsji guza, w ramach której wykonuje się badania molekularne, służące do określenia rodzaju nowotworu.

Nowotwory piersi dzielone są na podstawie tego, czy na powierzchni ich komórek obecne są receptory hormonalne (estrogenowe i progesteronowe), czy występuje na nich receptor ludzkiego czynnika naskórkowego typu 2 (tzw. HER-2) oraz wielkości indeksu proliferacji Ki-67, służącego do określenia, w jakim tempie komórki nowotworowe ulegają podziałowi (im wyższy indeks Ki-67, tym szybciej rozwija się nowotwór).

Za pomocą tych parametrów, nowotwory piersi dzielone są na trzy główne podtypy, leczone za pomocą innych schematów terapii:

• nowotwory hormonozależne,
• nowotwory HER-2 dodatnie,
• potrójnie ujemne raki piersi (tzw. TNBC).

Objawy raka piersi

Kluczowym czynnikiem, wpływającym na skuteczność leczenia raka piersi, jest wczesne wykrywanie choroby, gdy jest ona jeszcze w początkowym stadium. W tym celu warto pamiętać o regularnym wykonywaniu samobadania piersi, podczas którego możliwe jest wykrycie takich objawów, jak:

• zmiany wielkości lub kształtu piersi
• zmiany w kolorze lub strukturze skóry piersi (np. wygląd “skórki pomarańczy”)
• zmiany w wyglądzie brodawek – np. zaczerwienienia, obrzęk, zmiana koloru, wciągnięcie brodawki do środka, zmiana kształtu lub zarysu brodawki
• wyciek wydzieliny lub krwawienie z brodawki sutkowej
• cechy zapalenia, takie jak gorączka, zaczerwienienie, obrzęk lub bolesność piersi
• wszelkie wyczuwalne guzki lub zgrubienia w piersi lub pod pachą
• bardziej niż dotychczas widoczne przez skórę naczynia żylne na piersi
• obrzęk lub ból ramienia i okolic dołu pachowego.

W przypadku zaobserwowania u siebie któregoś z wymienionych symptomów należy koniecznie udać się do lekarza i wykonać zalecane przez niego badania diagnostyczne. 

Badania profilaktyczne – czyli USG i mammografię lub w rzadszych przypadkach rezonans magnetyczny, powinny wykonywać regularnie wszystkie kobiety, również te u których nie pojawiły się żadne, niepokojące objawy.

Pierwsze USG piersi warto wykonać już w okolicach 20 r.ż., a następnie powtarzać je co dwa lata. Po ukończeniu trzydziestki, USG należy robić co rok, po 40 r.ż uzupełniając je również wykonywaną raz do roku mammografią.

Kobiety, w rodzinie których występowały przypadki raka piersi lub raka jajnika (szczególnie przed 50 r.ż.), kobiety, które chorowały wcześniej na jeden z tych nowotworów lub też stwierdzono u nich obciążenie genetyczne (mutację w genie BRCA1 lub BRCA2), bądź też stosowały przez wiele lat antykoncepcję hormonalną, należą do grupy podwyższonego ryzyka zachorowania na raka piersi i powinny znajdować się pod opieką poradni onkologicznej oraz wykonywać badania profilaktyczne ze zwiększoną częstotliwością, zgodnie z zaleceniami lekarza.

Rak piersi w rodzinie. Co robić?

Dziedziczne raki piersi są najczęściej związane z mutacjami w genach BRCA1 lub BRCA2, ale mogą też wynikać z innych nieprawidłowości w materiale genetycznym. Jeżeli badanie molekularne potwierdzi występowanie jednej ze znanych mutacji, związanych z rakiem piersi, mamy do czynienia z dziedziczną postacią tej choroby. Jeśli jednak w badaniu nie zostaną wykryte szukane zmiany, a w rodzinie mimo to powtarzają się przypadki zachorowań, wówczas mówimy o tzw. rodzinnej postaci raka piersi.

Jeżeli podejrzewamy, że w naszej rodzinie występowały w przeszłości przypadki nowotworów piersi lub jajnika, warto rozszerzyć swoje działania profilaktyczne o wykonanie badań genetycznych, oceniających czy doszło do mutacji, w którymś z wymienionych niżej genów:

• BRCA1 i BRCA2– są to geny o najlepiej udokumentowanym związku z nowotworami piersi – ich nazwa jest skrótem od ang. breast cancer, a kobiety obarczone mutacją w tych genach mają kilkunastokrotnie wyższe ryzyko zachorowania, niż reszta populacji: od 50–80% ryzyka raka piersi i 45% ryzyka raka jajnika, przed ukończeniem 85 r.ż., przy mutacji w genie BRCA1 oraz 31-56% ryzyka raka piersi i 11-27% raka jajnika, w przypadku mutacji BRCA2. Ryzyko to zależy od rodzaju mutacji i jej lokalizacji w genie.
• PALB2 – jest to gen współpracujący z genami BRCA1 i BRCA2 w procesie naprawy uszkodzeń DNA. Kobiety z mutacją w genie PALB2 mają 14% ryzyka zachorowania na raka piersi przed 50 r.ż. oraz 35% ryzyka zachorowania do 70 r.ż.
• CHEK2– czyli gen produkujący białko hamujące wzrost guza. Obecność nieprawidłowej wersji genu dwukrotnie zwiększa ryzyko zachorowania na raka piersi.
• inne, rzadziej badane geny, które również mogą zwiększać ryzyko zachorowania na raka piersi oraz inne rodzaje nowotworów, takie jak: TP53, PTEN, STK11, ATM, BARD1, BRIP1, CASP8, CTLA4, CYP19A1, FGFR2, H19, LSP1, MAP3K1, MRE11A, NBN, RAD51 i TERT.

Badania molekularne mogą obejmować:

• analizę pojedynczej mutacji w genie – jeżeli u krewnej pacjentki stwierdzono obecność konkretnej mutacji można wykonać badanie celowane, które określi czy odziedziczyła ona zmutowaną wersję genu, czy nie:

• badanie przesiewowe w kierunku kilkunastu mutacji, najczęściej występujących w polskiej populacji- w tym mutacji zalecanych przez przez Ministerstwo Zdrowia w aktualnym Narodowym Programie Zwalczania Chorób Nowotworowych

• badanie metodą NGS, analizujące całe geny i wykrywające wszystkie, także nietypowe i rzadziej występujące zmiany

Co robić, jeśli badanie molekularne potwierdziło obecność dziedzicznej mutacji?

Wyniki badań genetycznych, powinny być zawsze konsultowane z lekarzem genetykiem, który będzie w stanie ocenić, na ile wykryta zmiana może w rzeczywisty sposób wpłynąć na zdrowie i życie pacjentki.

Warto pamiętać, że w przypadku chorób nowotworowych, bada się mutacje, które jedynie zwiększają predyspozycje do zachorowania. Nie oznacza to jednak, że każda kobieta z niekorzystnym wariantem genetycznym musi zachorować. Niektóre z wariantów jedynie nieznacznie zwiększa ryzyko raka piersi, w porównaniu do kobiet bez obciążeń genetycznych.

Wyjątkiem od tej zasady są geny BRCA1 i BRCA2, które znacząco podnoszą ryzyko choroby. Kobiety, u których wykryto mutacje w tych genach powinny znajdować się pod opieką poradni onkologicznych lub genetycznych i regularnie wykonywać badania kontrolne. W przypadku szczególnie dużego ryzyka, oszacowanego przez specjalistę, pacjentki mogą skorzystać z zabiegu profilaktycznej mastektomii oraz adneksektomii, czyli całkowitego usunięcia jajników z jajowodami. Zabiegi te oczywiście pogarszają jakość życia pacjentek, jednak w pewnych wypadkach mają swoje uzasadnienie.

Bez względu na to, jaką decyzję podejmie kobieta, najważniejsze jest jednak, aby pamiętała o badaniach profilaktycznych i samokontroli – jest to bowiem najlepszy sposób na zwiększenie swoich szans w walce z rakiem piersi.