Rak szyjki macicy – jak nie zachorować?

Rak szyjki macicy jest jednym z najczęściej występujących nowotworów złośliwych u kobiet na świecie. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), opublikowanych w najnowszym raporcie „World Cancer Report 2020”, rak szyjki macicy jest czwartym pod względem zachorowalności nowotworem u kobiet na świecie. Zapobieganie lub wczesne wykrycie raka szyjki macicy jest możliwe dzięki regularnym badaniom profilaktycznym i szczepieniom. Główną przyczyną tego nowotworu jest zakażenie wirusem HPV (wirus brodawczaka ludzkiego, Human Papilloma Virus). Regularna cytologia, testy na obecność wirusa HPV oraz unikanie czynników ryzyka, odgrywają kluczową rolę w walce z nowotworem. W poniższym artykule opisujemy, na czym polega profilaktyka raka szyjki macicy oraz wyjaśniamy, jakie są przyczyny, objawy i jak przebiega leczenie raka szyjki macicy.

Jak dbać o zdrowie i zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy?

Rak szyjki macicy jest jednym z nowotworów, któremu można skutecznie zapobiegać poprzez działania profilaktyczne:

• badania diagnostyczne,
• szczepienia przeciw HPV,
•  higieniczny styl życia.

Badania diagnostyczne w kierunku wirusa HPV

• Badania molekularne w kierunku wirusa HPV

Badania molekularne umożliwiają wykrycie materiału genetycznego wirusa brodawczaka ludzkiego. Testy HPV DNA są cennym narzędziem diagnostycznym, które pozwala na wczesne wykrycie zakażenia wirusem HPV, mogącego prowadzić do zmian przednowotworowych szyjki macicy. Jednym z głównych atutów testów molekularnych jest to, że wykrywają obecność wirusa jeszcze przed pojawieniem się jakichkolwiek zmian w komórkach szyjki macicy. Dzięki temu możliwe jest podjęcie odpowiednich kroków zapobiegawczych na wczesnym etapie (np. dalsze badania, leczenie, zmiana nawyków), co może znacznie obniżyć ryzyko rozwoju raka szyjki macicy w przyszłości. Według danych naukowych testy HPV DNA mogą okazać się również skutecznym narzędziem w monitorowaniu kobiet po leczeniu stanów przedrakowych.

Wykonując badania molekularne na obecność HPV DNA, trzeba pamiętać, że wiele potwierdzonych zakażeń (80-90%), szczególnie u kobiet poniżej 30. roku życia ma charakter przejściowy i nie wymaga leczenia. 

• Badanie cytologiczne

Ocenie mikroskopowej rozmazu cytologicznego poddawany jest materiał biologiczny pobrany z tarczy i kanału szyjki macicy. Badanie cytologiczne oceniane jest według systemu Bethesda (TBS – The Bethesda System). Obecnie dokładniejszą metodą wykonywania cytologii  w porównaniu do metody konwencjonalnej jest cytologia na podłożu płynnym (LBC – Liquid Based Cytology), charakteryzująca się większą czułością.  Materiał biologiczny pobierany jest szczoteczką cytologiczną, a następnie umieszczany jest w płynnym podłożu, którego zadaniem jest zapobieganie uszkodzeniu pobranego materiału. W laboratorium, pobrany materiał zostaje oczyszczony z niepożądanych elementów (np. erytrocytów, śluzu, komórek zapalnych) i następnie z otrzymanego, oczyszczonego materiału komórkowego wykonuje się preparat, który podlega ocenie według skali TBS. W przypadku cytologii płynnej preparat mikroskopowy  ma lepszą jakość, przez co czułość i dokładność badania są większe. 

Szczepienia przeciwko HPV

Szczepienia przeciwko HPV są elementem profilaktyki raka szyjki macicy. Szczepienia są najskuteczniejsze, jeśli zostaną podane przed pierwszym kontaktem seksualnym. W skład szczepionek wchodzą cząsteczki wirusopodobne (VLPs virus-like particles). Szczepionki nie zawierają DNA wirusa HPV lub żywych wirusów. Mechanizm działania szczepionek przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego opiera się na stymulowaniu układu odpornościowego do wytworzenia odpowiedzi immunologicznej przeciwko wirusowi, bez ryzyka zakażenia.

Higieniczny tryb życia

Higieniczny tryb życia odgrywa ważną rolę w prewencji raka szyjki macicy, ponieważ pomaga zmniejszyć ryzyko zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV), który jest główną przyczyną tego nowotworu. 

• Zdrowa dieta bogata w witaminy (zwłaszcza witaminę C, E i A), minerały oraz antyoksydanty może wspierać układ odpornościowy, co ma znaczenie w zwalczaniu infekcji, w tym HPV. 
• Unikanie używek takich jak alkohol, papierosy odgrywa istotne znaczenie, palenie tytoniu jest jednym z czynników ryzyka rozwoju raka szyjki macicy.

Czynniki ryzyka raka szyjki macicy

Główną przyczyną raka szyjki macicy jest zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV). Obecnie na świecie znanych jest ponad 200 typów wirusa HPV, z czego 40 typów zakwalifikowano jako przyczynę zakażenia narządów moczowo-płciowych. Do typów wirusa brodawczaka ludzkiego wysokiego ryzyka onkogennego (HPV HR) zalicza się typ 16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59, 66, 68. Przyczyniają się one do powstania inwazyjnego raka szyjki macicy oraz zmiany typu śródnabłonkowej neoplazji szyjki macicy.

Główną rolę w rozwoju raka szyjki macicy odgrywa typ 16 i 18 wirusa HPV. HPV 18 jest przyczyną około 7-20% przypadków raka szyjki macicy, natomiast HPV 16 aż 50-70% przypadków tego nowotworu. Białka wirusa HPV – E6 i E7 powodują zakłócenie mechanizmów kontrolujących cykl komórkowy oraz umożliwiają przetrwanie komórek z uszkodzeniami DNA, co sprzyja rozwojowi raka szyjki macicy. Silnie onkogennymi typami wirusa HPV jest typ 31, 33, 45, jednak ich udział w patogenezie wspomnianego nowotworu jest mniejszy niż HPV 16 i 18. Do zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego dochodzi najczęściej poprzez kontakty seksualne z osobą zakażoną wirusem HPV.

Do czynników zwiększających ryzyko zakażenia wirusem HPV i zachorowania na raka szyjki macicy zalicza się:

• wczesne rozpoczęcie inicjacji seksualnej (poniżej 18. roku życia),
• liczni partnerzy seksualni,
• obniżoną odporność – w przebiegu chorób autoimmunologicznych, AIDS, podczas przyjmowania leków immunosupresyjnych,
• wielokrotne porody,
• długotrwałe przyjmowanie antykoncepcji hormonalnej (powyżej 5 lat),
• jednoczesne zakażenie innymi chorobami przenoszonymi drogą płciową, wiek (szczyt zapadalności na raka szyjki macicy przypada na czwartą i piątą dekadę życia, rzadziej chorują kobiety po 20. roku życia),
• palenie papierosów,
• brak regularnych badań cytologicznych lub testów na obecność wirusa HPV,
• dieta uboga w witaminy i antyoksydanty.

Raka szyjki macicy na wczesnym etapie zaawansowania klinicznego rozpoznaje się najczęściej, podczas rutynowo wykonywanych badań cytologicznych. Nowotwór ten w początkowych stadiach może przebiegać bezobjawowo lub wykazywać niespecyficzne objawy, które mogą być mylone przez pacjentki np. z infekcjami intymnymi. Wczesnymi objawami raka szyjki macicy mogą być: nieprawidłowe, obfite, wodniste upławy niekiedy z domieszką krwi, nieprzyjemny zapach wydzieliny z pochwy, krwawienia między miesiączkami, po stosunku płciowym oraz ból podczas stosunku płciowego. 

📌 Sprawdź: Upławy – przyczyny, rodzaje. Co je powoduje?

Rak szyjki macicy – objawy, stopnie zaawansowania

Rak szyjki macicy rozwija się przez wiele lat. W zaawansowanym stadium, nowotwór może naciekać na otaczające tkanki i narządy, co powoduje rozszerzenie spektrum objawów klinicznych o następujące symptomy chorobowe: trudności w wypróżnianiu się, ból przy oddawaniu stolca, ból podczas oddawaniu moczu, bóle w podbrzuszu oraz okolicy krzyżowej, osłabienie organizmu, utrata masy ciała.

Klasyfikacja raka szyjki macicy obejmuje IV stopnie zaawansowania nowotworu. Stopień I oznacza najłagodniejszą postać, kiedy rak szyjki macicy ograniczony jest tylko do szyjki macicy, natomiast stopień IV to zaawansowana postać nowotworu, zajmująca narządy wewnętrzne i powodująca powstanie przerzutów odległych. Rokowanie w raku szyjki macicy zależne jest od stadium nowotworu, zajęcia węzłów chłonnych i obecności przerzutów do okolicznych tkanek/narządów.

Leczenie raka szyjki macicy jest najskuteczniejsze, kiedy nowotwór zostanie wykryty w jak najwcześniejszym stadium, w takich przypadkach istnieje szansa na całkowite wyeliminowanie choroby.