Rotawirus – czym się charakteryzuje i jak wygląda leczenie?

Rotawirus uważany jest za najczęstszą przyczynę groźnych niebakteryjnych biegunek u niemowląt i starszych dzieci, choć zachorować mogą także osoby dorosłe. Zakażenie powoduje silne wymioty i biegunkę, które grożą odwodnieniem. W wielu przypadkach infekcja rotawirusowa wymaga hospitalizacji. Zakażenia rotawirusowe stanowią istotny problem zdrowia publicznego. Sprawdź, jak dochodzi do zakażenia tym patogenem oraz jakie objawy mu towarzyszą. Dowiedz się, jak częste są infekcje rotawirusowe w Polsce i na czym polega ich leczenie.

Co to jest rotawirus?

Rotawirus to rodzaj wirusa zaliczany do rodziny Reoviridae. Wyróżnia się kilka grup tego patogenu, a na ogół ludzki organizm atakuje grupa A (odpowiada za około 90% infekcji). Rotawirus jest najczęstszą przyczyną biegunki wirusowej. Szczyt zachorowań przypada między 4. a 36. miesiącem życia. Z uwagi na to, że organizm ludzki jest zdolny do wytworzenia odporności po infekcji rotawirusowej, przypadki choroby u dorosłych są rzadkie. Jeśli już do nich dojdzie, to nierzadko wiążą się one z przekazaniem patogenu przez chore dziecko. Rotawirusy szerzą się drogą pokarmową – poprzez spożycie żywności lub wody zanieczyszczonej wirusem. Możliwe jest zakażenie przez bezpośredni kontakt z nosicielem wirusa lub z jego wydalinami (zwłaszcza przez zakażony stolec) czy wdychanie cząstek wirusa unoszących się w powietrzu (np. z wymiocin osoby chorej).

Jak szybko rozwija się zakażenie rotawirusowe i ile trwa?

Okres inkubacji wirusa wynosi 1–3 dni. Patogen namnaża się przede wszystkim w komórkach nabłonka jelita cienkiego .  W efekcie dochodzi do obumierania komórek w górnych częściach kosmków jelitowych i powstania silnej biegunki. Ile trwa infekcja rotawirusowa? Osoba zakażona już 2 dni przed pojawieniem się pierwszych objawów zaczyna wydzielać ze stolcem duże ilości wirusa. Największa ich liczba pojawia się około 3 dni od wystąpienia dolegliwości. W tym czasie bardzo łatwo zarazić się od chorego. Wirus usuwany jest z organizmu przede wszystkim z kałem, zazwyczaj w ciągu 2–5 dni. Jednak u osób z upośledzoną odpornością może być w organizmie nawet przez miesiąc.

Jak częste są zakażenia rotawirusem?

Szacuje się, że rocznie rotawirusem zakażonych zostaje ponad 138 mln dzieci na świecie. Najwięcej przypadków zakażenia notuje się w południowo-wschodniej część Azji, w krajach Ameryki Południowej, Indiach, Afryce (w tym głównie w Nigerii, Demokratycznej Republice Konga, Etiopii). W strefie klimatu umiarkowanego najwięcej przypadków zakażenia ma miejsce w miesiącach zimowych, z kolei w strefie tropikalnej wykazuje ono stały poziom przez cały rok. W Polsce o skali zakażeń rotawirusami informuje Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny. Według jego statystyk w 2018 r. i w 2019 r. w naszym kraju wirusowe zakażenia jelitowe rozpoznano u odpowiednio 48 577 i 62 333 osób, z czego przeważająca większość, bo 47,9% i 54,6%, była wywołana rotawirusem. Około 90% przypadków zakażeń rotawirusowych wymagało hospitalizacji i dotyczyło dzieci do 4. roku życia. Wprowadzenie szczepień przeciwko rotawirusom do programu szczepień ochronnych przyczyniło się do spadku liczby zakażeń.

Rotawirus – objawy zakażenia

Rotawirusy u dzieci i dorosłych powodują zakażenie przewodu pokarmowego, które zwyczajowo określane bywa „grypą żołądkową”, choć nie ma z grypą nic wspólnego. Zakażenie może mieć różny przebieg – od postaci bezobjawowej przez skąpoobjawową po pełnoobjawowy nieżyt żołądkowo-jelitowy. W skrajnych przypadkach choroba może skończyć się zgonem. Dotyczy to zwłaszcza osób znajdujących się w immunosupresji związanej  z przeszczepem szpiku kostnego. Ciężkość zachorowania zmniejsza się z każdą infekcją. W związku z tym ciężkie zakażenia rotawirusowe są znacznie rzadsze u dorosłych niż u dzieci. Wyjątek stanowią osoby w podeszłym wieku i o obniżonej odporności.

Rotawirus niszczy dojrzałe komórki jelita cienkiego (tzw. enterocyty). To one budują kosmki w przednim odcinku jelita cienkiego. W efekcie dochodzi do zaburzenia wchłaniania. W chorobie obserwuje się również stan wzmożonego wytwarzania śluzu. Przewaga wydalania nad wchłanianiem płynów prowadzi do ostrej biegunki – zwiększenia liczby oddawanych stolców, które są wodniste lub półpłynne.

Objawy pojawiają się nagle. U chorego obserwuje się znacznie podwyższoną temperaturę ciała (38–39°C), biegunkę, która zazwyczaj poprzedza nudności i wymioty. Objawy zakażenia rotawirusowego ustępują samoistnie, jednakże z uwagi na wysokie ryzyko odwodnienia organizmu i zaburzeń elektrolitowych konieczne jest podjęcie odpowiedniego leczenia. Odwodnienie objawia się u dziecka: suchością w ustach i gardle, zmniejszonym oddawaniem moczu, zawrotami głowy, bezłzowym płaczem, nerwowością, drażliwością, nadmierną sennością. W przypadku osób dorosłych objawami odwodnienia są przede wszystkim: ból głowy, ból brzucha, utrata apetytu, gorączka, złe samopoczucie, suchość błon śluzowych.

Zakażenie rotawirusem – jak leczyć? Rozpoznanie zakażenia

Na podstawie objawów klinicznych nie sposób odróżnić biegunki wywołanej przez rotawirusa od biegunek spowodowanych innymi wirusami jelitowymi. Rozpoznanie ustala się na podstawie testów immunoenzymatycznych. Wykrywają one cząstki wirusa (wiriony) w kale. Nie ma przyczynowego leczenia zakażenia rotawirusowego ani leków przeciwwirusowych do zwalczania infekcji rotawirusami. Leczenie ma wyłącznie charakter objawowy. Aby zmniejszyć ryzyko niebezpiecznych powikłań, bardzo ważne jest uzupełnianie płynów i elektrolitów. To niezwykle ważne, biegunki rotawirusowe częściej prowadzą bowiem do odwodnienia niż inne biegunki wywołane przez wirusy jelitowe. W przypadku ciężkiego przebiegu infekcji konieczne są hospitalizacja i dożylne podanie płynów.

W celu skrócenia czasu trwania biegunki chorym podaje się probiotyki – bakterie Lactobacillus spp. Pomocne w powrocie do zdrowia jest odpowiednie odżywianie. Z diety należy wykluczyć: pokarmy ciężkostrawne, słodycze, gazowane napoje, soki jabłkowe, produkty mleczne, ponieważ mogą one zaostrzyć biegunkę. Chory z infekcją rotawirusową powinien dużo odpoczywać i nie forsować się. W przypadku gorączki i dolegliwości bólowych należy zastosować środki o działaniu przeciwgorączkowym i przeciwbólowym.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela

Bibliografia

1. M. Jędrzejek, D. Pokorna-Kałwak, Szczepienie przeciw rotawirusom w praktyce lekarza rodzinnego po 1 stycznia 2021 r. Kompendium wiedzy lekarza praktyka, „Lekarz POZ” 2021, nr 1, s. 6–11.
2. E. Łoś-Rycharska, M. Czerwionka-Szaflarska, Biegunki rotawirusowe – dlaczego warto im zapobiegać?, „Przegląd Gastroenterologiczny” 2011, t. 6, nr 2, s. 60–68.
3. P. Sawiec, Postępowanie w ostrej biegunce u dzieci, „Medycyna Praktyczna – Pediatria” 2014, nr 4, s. 1–14.