Skala Capriniego – ryzyko wystąpienia choroby zakrzepowo-zatorowej

Zmodyfikowana skala Capriniego umożliwia ocenę ryzyka zakrzepowo-zatorowego u osób poddawanych zabiegom chirurgicznym. Chociaż pierwotnie jej zastosowanie ograniczało się do pacjentów, u których planowana była operacja jamy brzusznej lub miednicy, skala Capriniego coraz powszechniej stosowana jest także u innych, „niechirurgicznych” osób hospitalizowanych.

Co to jest skala Capriniego?

Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa (ŻChZZ) jest najczęstszą, możliwą do uniknięcia dzięki właściwemu postępowaniu, przyczyną zgonów u pacjentów hospitalizowanych. Zmodyfikowany model oceny ryzyka wg Capriniego, czyli tzw. skala Capriniego, jest stosowanym w medycynie narzędziem, służącym do oceny ryzyka zakrzepowo-zatorowego u osób poddawanym zabiegom chirurgicznym.

W zależności od uzyskanej liczby punktów pacjent zostaje zakwalifikowany do jednej z pięciu grup:

• bardzo małego ryzyka (0 pkt),
• małego ryzyka (1–2 pkt),
• średniego ryzyka (3–4 pkt),
• dużego ryzyka (≥5 pkt).

Na podstawie określonego ryzyka wystąpienia incydentu zakrzepowo-zatorowego zaleca się różne metody profilaktyki ŻChZZ – od jedynie wczesnego uruchomienia po zabiegu, po jednoczesną profilaktykę farmakologiczną i mechaniczną.

Zobacz również: Zatorowość płucna – objawy, leczenie, rokowania.

Jakie czynniki ryzyka uwzględnia skala Capriniego?

Od momentu pierwszej publikacji w 1991 roku skala Capriniego jest wciąż udoskonalana. Aktualnie zalecany, zmodyfikowany model oceny ryzyka wg Capriniego, uwzględnia liczne dane, którym przypisywana jest określona liczba punktów.

Skala Capriniego – 1 pkt

Pacjent otrzymuje po 1 punkcie za każdy spełniony z poniższych warunków:

• wiek 41–60 lat,
• mały zabieg operacyjny,
• BMI >25 kg/m2,
• obrzęk kończyn dolnych,
• żylaki kończyn dolnych,
• ciąża lub okres połogu,
• przebyte niewyjaśnione lub nawykowe poronienia,
• doustna antykoncepcja lub hormonalna terapia zastępcza,
• sepsa przebyta w ciągu ostatniego miesiąca,
• poważna choroba płuc, w tym zapalenie płuc przebyte w ciągu ostatniego miesiąca,
• zaburzenia czynności płuc,
• świeży zawał serca,
• zaostrzenie lub rozpoznanie niewydolności serca w ciągu ostatniego miesiąca,
• choroba zapalna jelit w wywiadach,
• chory leczony zachowawczo, pozostający w łóżku [1].

Skala Capriniego – 2 pkt

Po 2 punkty uzyskuje pacjent w przypadku:

• wieku mieszczącego się w zakresie 61–74 lat,
• zabiegu artroskopowego,
• dużego zabiegu chirurgicznego trwającego >45 minut,
• zabiegu laparoskopowego trwającego >45 minut,
• złośliwej choroby nowotworowej,
• konieczności pozostawania w łóżku przez ponad 72 godziny,
• unieruchomienia gipsowego,
• obecności cewnika w żyle centralnej [1].

Skala Capriniego – 3 pkt

Osoba badana otrzymuje po 3 punkty, kiedy:

• ma 75 lat lub więcej,
• przebyła ŻChZZ w przeszłości (zakrzepicę żył głębokich lub zatorowość płucną),
• w rodzinie odnotowano przypadki ŻChZZ,
• ma stwierdzoną czynnika V Leiden,
• ma stwierdzoną mutację G20210A genu protrombiny,
• wykryto u niej antykoagulant toczniowy,
• ma dodatnie przeciwciała antykardiolipinowe,
• ma dodatnie przeciwciała anty-b2-glikoproteinie I,
• ma zwiększone stężenie homocysteiny w surowicy,
• ma stwierdzoną małopłytkowość poheparynową,
• cierpi na inną wrodzoną lub nabytą trombofilię [1].

Wykluczenie wrodzonych lub nabytych trombofilii może wymagać wykonania dodatkowych badań, takich jak badanie białka S wolnego, białka C czy poziomu antytrombiny. Decyzję o ich przeprowadzeniu podejmuje lekarz na podstawie całokształtu obrazu klinicznego pacjenta.

Przeczytaj także: Genetyczne predyspozycje do zakrzepicy – kiedy warto się zbadać?

Skala Capriniego – 5 pkt

Po 5 pkt otrzymuje pacjent w przypadku:

• przebytego udaru mózgu w ciągu ostatniego miesiąca,
• planowej alloplastyki stawu,
• złamania kości miednicy, kości udowej lub kości podudzia,
• uszkodzenia rdzenia kręgowego w ciągu ostatniego miesiąca.

Po zsumowaniu punktów i określeniu ryzyka wystąpienia choroby zakrzepowo-zatorowej lekarz podejmuje decyzję odnośnie do profilaktyki zakrzepicy. Bardzo istotne jest, aby ściśle przestrzegać zaleceń pozabiegowych, w tym ewentualnej kontynuacji farmakoterapii w warunkach domowych. W przypadku wystąpienia jakichkolwiek niepokojących objawów należy skonsultować się z lekarzem.

Jakie mogą być objawy żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej?

Do objawów zakrzepicy żył głębokich należą m.in.:

• obrzęk podudzia lub całej kończyny dolnej,
• ból łydki podczas chodzenia,
• ból podczas uciskania kończyny,
• zmiana koloru skóry w obrębie kończyny (biały, siny),
• wzmożone ucieplenie skóry w obrębie kończyny.

Duszność, ból w klatce piersiowej, krwioplucie, a nawet omdlenie mogą być objawem zatorowości płucnej – choroby wymagającej niezwłocznego leczenia w warunkach szpitalnych.

Skala Capriniego – kalkulator

Oceny ryzyka wystąpienia żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej u chorych poddawanych zabiegom chirurgicznym można dokonać za pomocą specjalnego kalkulatora dostępnego w internecie. Po wypełnieniu pól dotyczących danych na temat pacjenta program sumuje uzyskane punkty, na podstawie których ocenia indywidualne ryzyko ŻChZZ.