Tajemnice zespołu Leigha – objawy, dziedziczenie i niezbędne badania

Zespół Leigha jest rzadkim schorzeniem genetycznym, u którego podstaw leżą zmiany degeneracyjne w układzie nerwowym. Rozpoznanie tej choroby wymaga wykonania wielu specjalistycznych badań obrazowych i laboratoryjnych. Zespół Leigha może objawiać się już wkrótce po urodzeniu w postaci napadów drgawkowych, obniżonego napięcia mięśniowego, wymiotów, biegunki i trudności z karmieniem. Sprawdź, czym dokładnie jest zespół Leigha, jakie są jego przyczyny i objawy. Przeczytaj również, w jaki sposób można zdiagnozować to schorzenie oraz czy jest ono dziedziczne.

Czym jest zespół Leigha?

Zespół Leigha (ang. Leigh Syndrome), znany również pod nazwą podostra martwicza encefalomielopatia, to rzadka choroba genetyczna, w której wyniku dochodzi do uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego.

Schorzenie to, podobnie jak zespół Alpersa, Pearson czy Bartha, należy do chorób mitochondrialnych dziedziczonych zarówno w sposób autosomalny recesywny, jak i sprzężony z chromosomem X. Aby je zdiagnozować, konieczne jest wykonanie badań w kierunku chorób mitochondrialnych.

Zespół Leigha występuje u 1 na 40000 żywo urodzonych dzieci i wiąże się ze znacznym skróceniem długości życia chorych. Chorzy żyją zwykle zaledwie kilka lat. Osoby z mniej nasilonymi objawami dożywają niekiedy wieku dorosłego. Dokładna długość ich życia zależy jednak od zaawansowania choroby oraz zastosowania odpowiedniego leczenia objawowego.

Istotą choroby Leigha jest uszkodzenie układu nerwowego w wyniku zaburzenia mitochondrialnej przemiany energii w neuronach. 

Jakie są przyczyny zespołu Leigha?

Przyczyną zespołu Leigha są mutacje genetyczne zachodzące w jądrze komórkowym lub mitochondriach. Do tej pory wykryto ich około 30. Uszkodzenia w materiale genetycznym prowadzą do zaburzeń w procesie oddychania komórkowego, które jest niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Neurony pozbawione energii obumierają, a uszkodzenia mózgowia prowadzą do nieodwracalnych zmian m.in. w pniu mózgu.

Najczęstszą mutacją prowadzącą do rozwoju zespołu Leigha jest defekt genu SURF1. W przypadku dziedziczenia autosomalnego recesywnego uszkodzony gen musi pochodzić od obojga rodziców. Jeśli zaś mamy do czynienia z dziedziczeniem mitochondrialnym, mutacje przekazywane są tylko od matki.

W jaki sposób objawia się zespół Leigha?

Zespół Leigha charakteryzuje się występowaniem szeregu objawów ze strony układu nerwowego, mięśniowego, serca, wątroby i nerek.

W przebiegu zespołu Leigha obserwujemy:

• obniżone napięcie mięśniowe,
• zaburzenia oddychania,
• utratę apetytu,
• problemy z karmieniem,
• napady płaczu,
• drażliwość,
• drgawki,
• niekontrolowane ruchy gałek ocznych,
• zahamowanie rozwoju psychoruchowego,
• zaburzenia widzenia,
• zaburzenia słuchu,
• trudności z utrzymaniem głowy w pionie,
• trudności w poruszaniu się,
• uszkodzenie mięśnia sercowego,
• wymioty,
• biegunkę.

U dzieci cierpiących z zespołem Leigha obserwowane są zaburzenia mimiki oraz bardzo wyraźne, ciemne brwi i nadmierne owłosienie. Osoby chore mają charakterystyczny, przerażony wyraz twarzy. Pojawiają się też zaburzenia czynności nerek i równowagi kwasowo-zasadowej we krwi. 

Jak zdiagnozować zespół Leigha?

Najczęściej stosowanym, wstępnym badaniem w diagnostyce zespołu Leigha jest rezonans magnetyczny głowy. Pozwala on na zobrazowanie struktury mózgowia i kompleksową oceną stanu układu nerwowego. Dzięki niemu można wykryć zmiany neurodegeneracyjne, które są charakterystyczne dla tego schorzenia.

Oprócz wykonania rezonansu magnetycznego konieczne są oznaczenie stężenia mleczanów w surowicy i płynie mózgowo-rdzeniowym oraz badania biochemiczne.

Dodatkowo u niektórych pacjentów wykonuje się biopsję mięśnia, w której stwierdza się obecność charakterystycznych, poszarpanych, czerwonych włókien.

Ostateczną diagnozę zespołu Leigha stawia się na podstawie wyników badań genetycznych.

Dzieckiem, które choruje na zespół Leigha, powinien zajmować się zespół specjalistów, w skład którego wchodzi pediatra, kardiolog, ortopeda, rehabilitant, neurolog dziecięcy i dietetyk. Odpowiednio wcześnie postawiona diagnoza umożliwia zastosowanie terapii, która poprawia komfort życia chorego.

Rodzina dziecka z zespołem Leigha powinna być objęta poradnictwem genetycznym. Ważne jest bowiem określenie sposobu dziedziczenia choroby.

Czy zespół Leigha jest dziedziczny?

Mutacje genetyczne, które są przyczyną wystąpienia objawów zespołu Leigha, mogą być dziedziczone w sposób autosomalny recesywny. Oznacza to, że aby dziecko zachorowało na ten zespół, konieczne jest odziedziczenie dwóch kopii uszkodzonego genu – po jednym od każdego z rodziców.

Choroba Leigha może być również dziedziczona mitochondrialnie (nieprawidłowe geny dziecku przekazuje wyłącznie matka) bądź w sposób sprzężony z płcią.

Czy zespół Leigha można wyleczyć?

Zespół Leigha należy do schorzeń o podłożu genetycznym. Oznacza to, że nawet bardzo wcześnie podjęte działania nie będą skutkować wyleczeniem choroby. Będą one natomiast mieć korzystny wpływ na komfort życia chorego. Z tego powodu dziecko powinno być pod opieką zespołu lekarzy specjalistów. Pomocne jest również zastosowanie u niego odpowiedniej diety.

Zespół Leigha postępuje dość szybko, a przyczyną śmierci jest zazwyczaj niewydolność oddechowa. 

Cały czas prowadzone są liczne badania naukowe mające na celu dogłębne poznanie biologii choroby. Jak dotąd naukowcom udało się w pewien sposób złagodzić objawy schorzenia.

Autor: Marta Szarawarska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian