Testy na obecność narkotyków – kiedy i jak wykonać?

Test na obecność narkotyków polega na zbadaniu materiału biologicznego pobranego od pacjenta pod kątem obecności substancji narkotykowych lub ich metabolitów. Proces ten można przeprowadzić w różnych warunkach i przy użyciu różnych technik. Jakie testy wykorzystuje się w celu wykrycia w organizmie narkotyków – dowiesz się z tekstu poniżej.

Testy na narkotyki

Najczęstszymi testami używanymi do wykrywania narkotyków są:

• Testy immunochemiczne lub immunochromatograficzne, w postaci testów paskowych/kasetkowych, na których umieszczane są specjalne wysepki, czyli miejsca reakcji opłaszczone przeciwciałami. Miejsca te reagują z określonym narkotykiem lub jego metabolitem. Dodatkowo mają one również barwne cząsteczki: gdy reakcja zajdzie i pasek zostanie zabarwiony – wynik odczytywany jest jako pozytywny.

Ważne! Jak każdy test paskowy, testy na narkotyki mają również swoją kontrolę, która mówi o tym, czy test działa poprawnie. Kontrola, często oznaczana literą C (ang. control), zawsze musi wyjść pozytywna. Jeśli nie ma zabarwienia w tym miejscu, oznacza to, że test nie działa prawidłowo.

• Testy oparte na chromatografii gazowej lub cieczowej sprzężonej ze spektrometrią masową (GC-MS/LC-MS – ang. Gas Chromatography – Mass Spektrometry/Liquid Chromatography – Mass Spectrometry), są metodami o wyższej selektywności i czułości oraz są domeną specjalistycznych laboratoriów toksykologicznych.

Z jakiej próbki biologicznej można wykonać badanie?

Istnieje kilka materiałów biologicznych, które można wykorzystać do testów. Należą do nich krew lub surowica, włosy, ślina i mocz. Najczęściej stosowaną próbką biologiczną jest mocz, ponieważ pobranie jest łatwe, a stężenie danego narkotyku jest na ogół wyższe w porównaniu do innych próbek, z tego też względu, że większość metabolitów usuwana jest z moczem. Do najczęściej wykorzystywanych materiałów należą:

• Krew 

Badanie krwi mierzy rzeczywiste stężenie narkotyku w danym momencie. Charakteryzuje się krótszym okresem wykrywania, dlatego jest lepszym wskaźnikiem niedawnego spożycia. 

• Włosy 

Testy z włosów to najmniej inwazyjna metoda badania spożycia substancji odurzających, która zapewnia również szerokie ramy czasowe wykrywania, nawet do kilku miesięcy, przy regularnym przyjmowaniu narkotyku. Włosy są również odporne na temperaturę otoczenia, wilgoć czy zniszczenie mechaniczne. Badanie włosów może wykazać jedynie używanie danej substancji w przeszłości i nie pozwala na sprawdzenie aktualnego spożycia. 

• Ślina 

Testy oparte na analizie śliny mogą być stosowane w przypadku aktualnego zażywania narkotyków lub też monitorowania działań terapeutycznych związanych z terapią uzależnień. Wykrywają zazwyczaj podstawowe narkotyki jak: amfetamina, kokaina, heroina, morfina, marihuana.

• Test na narkotyki z moczu 

Mocz jest najczęściej wybieranym materiałem biologicznym do oznaczeń, szczególnie immunochemicznych, ze względu na łatwą dostępność, nieinwazyjne pobranie, jak również najdłużej wykrywalne stężenie niektórych narkotyków, w porównaniu do innych materiałów biologicznych.

Kiedy wykonywane są testy narkotykowe?

Testy na narkotyki w moczu czy też narkotesty mogą być wykonywane w kilku sytuacjach. Do najczęstszych należą:

• badanie kierowców – w przypadku podejrzenia kierowcy pojazdu o zażycie substancji odurzających, funkcjonariusz policji ma prawo nie tylko przeprowadzić badanie alkomatem na okoliczność spożycia alkoholu, ale również wykonać narkotesty;
• badanie sportowców – jest rutynowym zabiegiem stosowanym u zawodowych sportowców; testowana jest nie tylko obecność narkotyków, ale również leków i innych substancji, które mogą podnosić wydolność organizmu;
• badanie młodzieży – testy wykonywane zazwyczaj przez rodziców lub opiekunów prawnych, którzy podejrzewają dziecko o zażycie narkotyku;
• badanie przez personel medyczny – w przypadku ustalania przyczyny określonych objawów lub w nagłych przypadkach, gdy pracownicy służby zdrowia podejrzewają potencjalne przedawkowanie lub zatrucie narkotykami;
• badanie zlecone przez organy ścigania i wymiar sprawiedliwości – u osób podejrzanych o czyn karalny (wypadek, zabójstwo, rozbój) czy też w przypadku ustalania przyczyny zgonu i zebrania potencjalnych dowodów przestępstwa;
• badanie w jednostkach wojskowych – badanie okresowe pracowników;
• monitorowanie uzależnień – w przypadku osób uzależnionych i na odwykach badania mogą być wykonywane w programach leczenia zarządzonych przez sąd lub placówkę leczniczą;
• monitorowanie terapii lekami na receptę – monitorowanie osób przewlekle stosujących leki narkotyczne, np. opioidy stosowane w leczeniu bólu.

Jakie narkotyki są wykrywane oraz kiedy wykonać testy? 

Test narkotykowy kasetkowy z apteki czy też dostępny w laboratorium medycznym może być specyficzny tylko dla jednej substancji bądź łączony w panele wykrywające kilka substancji. Przy badaniu należy mieć na uwadze to, że organizm metabolizuje (rozkłada) różne leki, jak i narkotyki, w różnym tempie, więc ramy czasowe, czyli tak zwane „okno czasowe” wykrycia substancji narkotykowych w organizmie może być różne. Szybkość eliminacji jest również zależna od predyspozycji osobniczych człowieka, takich jak: waga, szybkość metabolizowania oraz stanu zdrowia. 

Do badania krwi, jak i pobrania próbki moczu do analizy nie trzeba się specjalnie przygotowywać – nie trzeba być na czczo, a próbka moczu nie musi być próbką zebraną rano. Okno czasowe wykrywające stężenie narkotyku w moczu wynosi od 6 godzin po pobraniu narkotyku do kilku dni (w zależności od substancji). Do podstawowych narkotyków wykrywanych w testach należą m.in. amfetamina, kokaina czy ecstasy.

Amfetamina (AMP) 

AMP to syntetyczny środek psychostymulujący, który powoduje długotrwałe pobudzenie poprzez wydzielanie dopaminy, norepinefryny i serotoniny. Wywołuje: 

• nagły przypływ energii, 
• poprawę nastroju, 
• euforię i bezsenność, 
• brak apetytu. 

Silnie uzależnienia psychiczne oraz doprowadza do szybkiego wyniszczenia organizmu. Szybkość eliminacji z organizmu to około 2 do 3 dni po użyciu.

Metamfetamina (MET) 

MET jest pochodną amfetaminy o działaniu psychotropowym, podobnym do AMP. Efekt jest jednak intensywniejszy, dłuższy i bardziej toksyczny. Nadużywanie metamfetaminy powoduje silne uzależnienie psychiczne i umiarkowane uzależnienie fizyczne. Objawami odstawienia są m.in.: 

• tachykardia, 
• drażliwość, 
• bezsenność,
• zmiany osobowości,
• psychozy. 

Szybkość eliminacji z organizmu to około 2 do 3 dni po użyciu.

Marihuana (kanabinoidy/THC) 

Marihuana to naturalny narkotyk pozyskiwany z konopi, głównie Cannabis Sativa. Test wykrywa zażywanie marihuany, jak również haszyszu, który jest skoncentrowaną postacią konopi. Za właściwości psychoaktywne marihuany odpowiada grupa związków o nazwie kanabinoidy, a szczególnie tetrahydrocannabinol, czyli THC. 

Konopie mają działanie: 

• relaksujące, 
• uspokajające, 
• podnoszące nastrój, 
• lekko halucynogenne (czasem). 

THC wpływa jednocześnie negatywnie na pamięć i koncentrację, może również wywoływać efekt przeciwny, czyli stany lękowe i niepokój. THC jest wykrywany w moczu przez 2 do 5 dni (rzadko do 10) u osób palących marihuanę okazjonalnie i przez 2 do 4 tygodni u osób używających narkotyku stale.

Opiaty (OPI) 

Morfina, heroina, metadon to naturalne narkotyki, które mogą być pozyskiwane z maku lekarskiego Papaver somniferum, jak również mogą być wytwarzane syntetycznie. Wykazują silne działanie przeciwbólowe, jednak równie szybko uzależniają. Stosowane w medycynie u pacjentów w stanach nowotworowych i po ciężkich operacjach. Morfina stanowi produkt metabolizmu innych opiatów (kodeiny czy heroiny), stąd jej obecność w moczu świadczyć może również o ich przyjmowaniu. Szybkość eliminacji z organizmu to około 1 do 3 dni po użyciu.

Kokaina (COC) 

COC jest narkotykiem naturalnym pozyskiwanym z rośliny Erythroxylum coca, zwany też „koką”, która występuje w Ameryce Południowej. Należy do stymulantów i głównym jej zadaniem jest stymulowanie wydzielania dopaminy, noradrenaliny i serotoniny w mózgu. Wywołuje efekt euforii, pobudzenia psychoruchowego oraz seksualnego. Zmodyfikowaną formą jest crack, który ma około 20-30 silniejsze działanie i powstaje w wyniku podgrzania proszku kokainy z amoniakiem lub sodą. Kokaina silnie uzależnia i może wywoływać również urojenia. Szybkość eliminacji z organizmu to około 2 do 3 dni po użyciu.

Ecstasy (MDMA) 

MDMA, czyli 3,4-metylenodioksymetamfetamina to syntetyczny narkotyk będący pochodną amfetaminy. Ma działanie stymulujące i halucynogenne. Ecstasy przyjmowana jest najczęściej podczas imprez i nazywana jest „pigułką szczęścia”. Mimo to, że narkotyk nie uzależnia fizycznie, to po jego zażyciu może pojawić się psychiczna potrzeba ciągłej stymulacji i poprawy samopoczucia. Szybkość eliminacji z organizmu to około 1 do 3 dni po użyciu.

Ważne! Zażycie narkotyku nie zawsze wynika z woli człowieka, czasem jest wynikiem podstępu i podawany jest osobie z przymusu lub nieświadomie w celu napaści, szczególnie na tle seksualnym lub kradzieży. Do takich narkotyków należy GHB, czyli kwas gamma-hydroksymasłowy, który nazywany jest „pigułką gwałtu”. Podany osobie np. w napoju powoduje częściową lub całkowitą utratę świadomości, przytomności oraz amnezję. W przypadku podejrzenia zaistnienia takiej sytuacji należy jak najszybciej zabezpieczyć mocz, krew lub oba materiały biologiczne od poszkodowanej osoby, w celu zidentyfikowania czy doszło do przestępstwa. GHB metabolizuje bardzo szybko – do 8 godzin we krwi i do 12 godzin w moczu.

Testy na narkotyki a fałszywie pozytywne wyniki

Przy testowaniu panelu narkotykowego u danej osoby testem immunochemicznym należy mieć na uwadze możliwość otrzymania wyników fałszywie pozytywnych. Sytuacja może zajść w przypadku pacjentów leczonych psychiatrycznie, ponieważ niektóre leki, jak ich metabolity mogą mieć podobne cząsteczki do narkotykowych. Do takich leków należą między innymi leki barbiturany, benzodiazepiny czy leki przeciwdepresyjne. 

W sytuacji dużego prawdopodobieństwa fałszywie dodatniego wyniku, po zastosowaniu badania standardowym testem immunochemicznym na obecność narkotyków, badanie należy wykonać metodami opierających się na chromatografii cieczowej lub gazowej.

Dr n.med. Iwona Chromik