Uchyłki dwunastnicy – co warto wiedzieć?

Uchyłki dwunastnicy to uwypuklenia błony śluzowej przez warstwę mięśniową ściany dwunastnicy. Często nie dają objawów, a jeśli się pojawią, są nieswoiste i mogą wskazywać na inną jednostkę chorobową. Z tego względu ich rozpoznanie może być znacznym wyzwaniem diagnostycznym. Przyczyny uchyłków dwunastnicy nie są do końca poznane.

Dwunastnica – co to jest?

Dwunastnica (łac. duodenum), wraz z jelitem czczym i jelitem krętym, wchodzi w skład jelita cienkiego. To ważny, mający około 25-30 cm długości fragment przewodu pokarmowego, znajdujący się bezpośrednio za żołądkiem a przed jelitem czczym. W dwunastnicy zachodzą istotne i intensywne procesy trawienne, polegające na rozkładzie białek, tłuszczów oraz węglowodanów na mniejsze struktury.

Do głównych schorzeń dwunastnicy należą:

• choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy,
• refluks dwunastniczo-żołądkowy,
• zapalenie błony śluzowej żołądka i dwunastnicy,
• nowotwory (łagodne i złośliwe),
• uchyłki dwunastnicy.

Czym są uchyłki dwunastnicy?

Dwunastnica składa się z czterech warstw. Są to: błona śluzowa, błona podśluzowa, okrężne mięśnie gładkie i podłużne mięśnie gładkie. Workowate uwypuklenia w ścianie dwunastnicy (które wyściełane są błoną śluzową i podśluzową) nazywamy uchyłkami. Po jelicie grubym, dwunastnica jest najczęstszym miejscem występowania uchyłków w przewodzie pokarmowym.

Warto przeczytać: https://diag.pl/pacjent/artykuly/refluks-objawy-przyczyny-dieta/

Uchyłki dwunastnicy (ang. duodenal diverticula) najczęściej mają długość około 0,5 -3,5 cm i zwykle mają formę pojedynczych zmian. Częstość ich występowania w populacji ogólnej, uwzględniając zarówno formy wrodzone (prawdziwe), jak i nabyte (rzekome), może sięgać aż 22%, co potwierdzają dane z badań autopsyjnych i endoskopowej cholangiopankreatografii wstecznej (ECPW).

Uchyłki dwunastnicy są głównie uchyłkami nabytymi. Najczęściej przyjmują formę zewnętrznych uwypukleń ściany jelita, określanych jako uchyłki zewnątrzświatłowe (ang. extraluminal duodenal diverticulum, EDD). W ramach tej grupy wyróżnia się:

• uchyłki położone w bezpośrednim sąsiedztwie brodawki Vatera – tzw. uchyłki przybrodawkowe (ang. periampullary diverticulum, PAD),
• uchyłki okołobrodawkowe (ang. juxtapapillary duodenal diverticulum, JPDD), które lokalizują się w odległości do 2 cm od brodawki, nie obejmując jej bezpośrednio.

W nielicznych przypadkach, w dwunastnicy diagnozuje się uchyłki wrodzone, które powstają w wyniku niecałkowitej rekanalizacji jelita pierwotnego w trakcie życia płodowego.

Uchyłki dwunastnicy – przyczyny

Dokładne przyczyny powstawania rzekomych uchyłków dwunastnicy nie są dobrze poznane. Zakłada się, że zwiększone ciśnienie w dwunastnicy (powstające w wyniku skurczu fragmentu warstwy mięśniowej jelita) może osłabiać jej ściany i powodować tworzenie się uwypukleń w śluzówce. Do czynników dodatkowych, mogących zwiększać ryzyko powstania uchyłków dwunastnicy, należą: otyłość i dieta uboga w błonnik. Poza tym uważa się, że z wiekiem rosnące ciśnienie w dwunastnicy może przyczyniać się do osłabienia jej ściany, co uznaje się za czynnik sprzyjający powstawaniu uchyłków.

Przeczytaj także: https://diag.pl/pacjent/artykuly/czym-jest-zapalenie-zoladka-co-je-powoduje-i-jak-je-leczyc/

Przyjmuje się, że na ich rozwój mogą wpływać również skurcze pęcherzyka żółciowego oraz aktywność motoryczna zwieracza Oddiego. Mechanizmy te niekiedy sprzyjają powstawaniu uchyłków szczególnie w rejonie okołobrodawkowym.

Uchyłki dwunastnicy – objawy

Uchyłki dwunastnicy w zdecydowanej większości przypadków nie dają żadnych objawów i bywają wykrywane przypadkowo podczas badań obrazowych (np. w trakcie badania radiologicznego z zastosowaniem kontrastu barytowego). Jeśli pojawiają się dolegliwości, mogą być różnorodne. Zwykle to są:

• ból w nadbrzuszu, o charakterze tępym lub ostrym, czasem nasilający się po spożyciu pokarmu;
• nudności i wymioty;
• wzdęcia i uczucie pełności;
• zmiana rytmu wypróżnień (biegunki, zaparcia);
• utrata apetytu, która skutkuje utratą masy ciała.

Uchyłki dwunastnicy – powikłania

Jeśli uchyłek dwunastnicy zlokalizowany jest okołobrodawkowo, może być przyczyną poważnych powikłań, w tym perforacji.  W rzadkich przypadkach, zmiany powodują zapalenie, krwawienie z uchyłków, niedrożność jelit, przetokę czy zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego.

Objawami, które powinny skłonić do pilnej konsultacji lekarskiej należą:

• krwawienia z przewodu pokarmowego – smoliste stolce, krwiste wymioty, niedokrwistość;
• gorączka, zwłaszcza jeśli towarzyszy jej silny ból brzucha, nudności, wymioty.

Uchyłki okołobrodawkowe dwunastnicy w rzadkich przypadkach mogą powodować zaburzenia odpływu żółci i soku trzustkowego, przyczyniając się do rozwoju ostrego zapalenia trzustki czy kamicy przewodowej.

Uchyłki dwunastnicy – leczenie

Uchyłki dwunastnicy nie dające objawów, nie wymagają terapii. Jeśli pojawiają się powikłania, lekarz może zadecydować o ich usunięciu, czyli wdrożeniu leczenia operacyjnego.

Planowe leczenie operacyjne zwykle polega na usunięciu uchyłku (diwertikulotomii) oraz wykonaniu zespolenia przewodu żółciowego wspólnego z jelitem czczym (choledochojejunostomii). Coraz częściej alternatywą dla tradycyjnych zabiegów chirurgicznych stają się metody endoskopowe.

Uchyłki dwunastnicy – zapobieganie

Choć nie ma sposobu, aby całkowicie zapobiec powstawaniu uchyłków dwunastnicy, to zdrowy tryb życia, prawidłowa dieta, regularne wypróżnienia i aktywność fizyczna mogą znacząco zmniejszyć ryzyko ich powstania i rozwoju powikłań. Jeśli pojawiają się jakiekolwiek objawy ze strony przewodu pokarmowego, warto skonsultować się z lekarzem, który może zalecić odpowiednie badania obrazowe.

Uchyłki dwunastnicy – dieta

Chociaż nie ma specyficznych wytycznych dietetycznych wyłącznie dla uchyłków dwunastnicy, przyjmuje się, że odpowiedni jadłospis może wspierać funkcjonowanie przewodu pokarmowego i ograniczać ryzyko powikłań. Warto wiedzieć, że zmiana diety niestety nie zmniejsza liczby uchyłków, natomiast właściwe odżywianie może obniżyć prawdopodobieństwo pojawienia się nowych zmian. Zalecenia opierają się głównie na doświadczeniach z leczenia uchyłków jelita grubego.

W przypadku uchyłków dwunastnicy warto więc unikać produktów ciężkostrawnych, tłustych i wysokoprzetworzonych, sprzyjających zaparciom. Dieta powinna być lekkostrawna, bogata w warzywa i owoce (najlepiej gotowane lub obrane), pełnoziarniste produkty zbożowe oraz źródła błonnika rozpuszczalnego, takie jak siemię lniane czy płatki owsiane. Zaleca się spożywanie małych, regularnych posiłków i dokładne przeżuwanie jedzenia.

W fazie ostrych objawów (np. bólu, wzdęć, stanu zapalnego) korzystna jest dieta lekkostrawna lub nawet płynna – do diety warto włączyć np. zupy krem, drobne kasze, gotowane warzywa i chude mięsa. Stopniowo, wraz z poprawą stanu zdrowia, można zwiększać ilość błonnika i urozmaicać jadłospis.

Ważne jest też odpowiednie nawodnienie – należy pić co najmniej 1,5–2 litrów płynów dziennie, jeśli nie ma przeciwwskazań medycznych.