Ugryzienie pająka – jak wygląda ślad? Kiedy zgłosić się do lekarza?

W odkrytym latem 2009 roku na plaży w angielskim Sussex kawałku bursztynu naukowcy dostrzegli delikatne, splątane nici pajęczej sieci utkane około 140 milionów lat temu. Jest to równocześnie unikatowe, najstarsze na świecie zachowane pajęcze dzieło. Pająki zamieszkiwały Ziemię na długo przed ludźmi – dowody wskazują, że ich przodkowie z gromady pajęczaków żyli już 380 milionów lat temu, podczas gdy szacowany przez badaczy okres występowania Homo habilis wynosi od 2,5 mln do 1,5 mln lat temu. Niektórzy uważają, że arachnofobia jako pewien mechanizm obronny, jest w rzeczywistości wytworem ewolucji człowieka i wykształcenia kultury, co może wyjaśniać, dlaczego pająki niezmiennie należą do największych lęków ludzi.

Pająki a ludzie

Nawet najwcześniejsze cywilizacje zwracały szczególną uwagę na pająki, przekazując opowieści o ich specjalnych mocach. Przypisywano im różne znaczenia symboliczne; zarówno pozytywne jak i negatywne, przez co pająki odgrywały istotną rolę w zbiorowej podświadomości i lękach, występując w mitologiach większości kultur, snach, przesądach, folklorze, a także kulturze popularnej.

Pająki od zawsze nas intrygowały, pociągały, ale i napawały lękiem. Wiele osób podziwia te zwierzęta, doceniając cierpliwość i wytrwałość związaną z ich unikalną techniką polowania, polegającą na tworzeniu misternej sieci i oczekiwaniu, aż ofiara wpadnie w pułapkę. Inni zaś, zwracając uwagę na zdolności pająków do powodowania powolnej i bolesnej śmierci ofiary za pomocą toksycznego jadu, postrzegają pająki jako przekleństwo…

Czy ugryzienia wszystkich pająków są potencjalne niebezpieczne dla ludzi? Jak wygląda ślad po ugryzieniu pająka, rumień po ugryzieniu pająka i w jakich przypadkach należy skontaktować się z lekarzem?

Czy ugryzienia wszystkich pająków są niebezpieczne?

Chociaż dla wielu osób może okazać się to zaskoczeniem, pająki stanowią najliczniejszą grupę drapieżników. Dotychczas na świecie zidentyfikowano bowiem ponad 46 tysięcy gatunków pająków. Z wyjątkiem dwóch rodzin, wszystkie posiadają gruczoły jadowe, jednak zazwyczaj ich jad nie jest niebezpieczny dla ludzi. Wynika to z wielu czynników jak:

• mały rozmiar szczęk (szczęki większości pająków są zbyt małe lub słabe, aby przebić ludzką skórę),
• niewielka ilość wstrzykniętego jadu i jego niewielki efekt toksyczny (toksyny wielu gatunków są zbyt słabe, by mogły stanowić zagrożenie dla ludzi).

Równie istotne jest zachowanie pająków, które w kontakcie z człowiekiem najczęściej decydują się na ucieczkę, a atakują jedynie, gdy nie mają takiej możliwości i czują się zagrożone. Ogólnie spośród 46 tysięcy opisanych dotychczas gatunków pająków jedynie około 200 stanowi potencjalne zagrożenie dla zdrowia i życia człowieka.

Dla przedstawienia następstw ugryzienia pająka niezbędne jest zrozumienie sposobu, w jaki odżywiają się te zwierzęta. Po schwytaniu ofiary w zastawioną pułapkę, za pomocą wyposażonych w gruczoły jadowe szczękoczułek, pająk wprowadza do jej ciała paraliżującą toksynę oraz substancje trawienne, a po strawieniu tkanek wysysa zawartość, pozostawiając jedynie pusty, chitynowy pancerzyk. To właśnie toksyny i substancje trawienne zawarte w pajęczym jadzie odpowiadają za uczucie bólu i zaczerwienienie występujące po ugryzieniach pająków. 

Do ukąszeń pająków dochodzi na całym świecie, nie tylko w krajach o klimacie tropikalnym. Problem ten spotyka powszechne także mieszkańców krajów południa Europy jak Włochy czy Hiszpania. Stary kontynent zamieszkuje około 4500 gatunków pająków, z których wiele jest wystarczająco dużych, by móc przebić grubą ludzką skórę. W tym miejscu warto wspomnieć, że wśród zróżnicowanej populacji europejskich pająków występują także rodzaje takie jak Latrodectus i Loxosceles, których ugryzienia mogą stanowić zagrożenia dla człowieka.

Jad większości pająków występujących w Polsce nie jest groźny dla człowieka, a bolesność i miejscowe zaczerwienie skóry powstałe w wyniku ugryzienia zazwyczaj ustępują samoistnie w ciągu kilku dni. Niemniej jednak w naszym kraju spotkać można także gatunki, jak np. Cheiracanthium punctorium, czyli Kolczak zbrojny, których ugryzienie, choć nie będzie stanowiło zagrożenia życia, może wywołać znaczną bolesność, objawy zatrucia i osłabienie organizmu. 

Zobacz również: Ugryzienie meszki – co zrobić? Jakie badanie wykonać?

Ugryzienie przez pająka – jak rozpoznać?

Zazwyczaj ukąszenie pająka nie różni się od ukąszenia owada. Na skórze w miejscu ugryzienia widoczny jest czerwony, zapalny, czasem swędzący lub bolesny guzek, który niejednokrotnie może pozostać niezauważony. Niemniej jednak ukąszenia niektórych pająków mogą spowodować poważne objawy o znaczeniu klinicznym. Przykładem jest Pustelnik Brunatny (Loxosceles reclusa), który coraz częściej widywany jest w krajach Europy Zachodniej. Pojedyncze przypadki jego zawleczenia odnotowano także w Polsce. W przypadku wspomnianego już Pustelnika następstwa ugryzienia mogą obejmować: narastający ból w ciągu pierwszych kilku godzin po ukąszeniu, gorączkę i dreszcze. 

Ugryzienie pająka – ślad

Ślad po ugryzieniu pająka z czasem przekształca się w otwartą, wrzodziejącą ranę otoczoną zmianami martwiczymi. Ukąszenia pająków goją się dłużej niż ukąszenia owadów, a jad pająków niekorzystnie wpływa na tkanki skóry. Wymieniając szerzej, możliwe następstwa ugryzienia pająków stanowiących potencjalne zagrożenie dla zdrowia ludzi (także tych niewystępujących naturalnie w naszym kraju) obejmują: miejscowy obrzęk, różnego rodzaju zmiany skórne oraz objawy somatyczne obejmujące: trudności w oddychaniu, ból głowy, nudności i wymioty, uczucie niepokoju, możliwe powiększenie gruczołów chłonnych, podwyższone ciśnienie krwi. 

W tym miejscu należy wyjaśnić, że ataki groźnych dla ludzkiego zdrowia pająków, w tym pustelnika, zdarzają się w Polsce rzadko. Osobniki tego gatunku są zawlekane w transportach towarów, np. owoców pochodzących z terenów naturalnego występowania pająka. Jednocześnie wiele zmian skórnych może wyglądać podobnie do następstw ugryzienia pająków, choć ich etiologia może być zupełnie inna, jak np. infekcja bakteryjna.

Przeczytaj także: Uczulenie na jad owadów błonkoskrzydłych

Rozpoznanie ukąszenia pająka ma zazwyczaj charakter kliniczny. Pomocna jest także identyfikacja pająka. Jeżeli to możliwe, złapanego pająka należy przekazać do oceny specjaliście. W przypadku zaobserwowania objawów, wskazujących na ugryzienie pająka, które to nie ustępują przez kilka dni lub nasilają się, należy skontaktować się z lekarzem podstawowej opieki zdrowotnej. 

Dr n. o zdrowiu Piotr Choręza