Wielowodzie – czy jest groźne? Przyczyny i objawy nadmiaru wód płodowych

Wielowodzie w ciąży to stan, w którym ilość płynu owodniowego przekracza normę. Stan ten występuje stosunkowo rzadko, a szacunkową częstość występowania określa się na około 1 do 2% wszystkich ciąż. 

Worek owodniowy i łożysko stanowią barierę zamkniętą, w której rozwija się płód. Płyn owodniowy to klarowna, żółtawa ciecz otaczająca płód w macicy, w worku owodniowym. Płyn ten jest wydzieliną składającą się zasadniczo z wody, która przepływa przez błony płodowe oraz moczu, który produkowany jest przez płód. Dlaczego rozwija się wielowodzie?

Płyn owodniowy i jego funkcje

Płyn owodniowy pełni kilka istotnych funkcji:

• amortyzuje i chroni płód, 
• zapewnia odpowiednią temperaturę płodu, 
• ułatwia ruchy płodu,
• pomaga w utrzymaniu homeostazy.

Wody płodowe są w ciągłym ruchu. Maluch połyka je, wchłania w płucach, a następnie wydala w postaci moczu. Cyrkulacja wód płodowych doskonali układy: pokarmowy, oddechowy oraz moczowy płodu. Ilość płynu owodniowego jest monitorowana przez lekarza prowadzącego ciążą w trakcie badania USG.  Nadmiar lub niedobór może sygnalizować obecność wrodzonych wad rozwojowych płodu. Prawidłowa objętość jest miarą dobrostanu i rozwoju biofizycznego płodu. 

Wielowodzie – przyczyny i czynniki ryzyka

Przyczyny wielowodzia w ciąży mogą być różnorodne i nie zawsze dają się jednoznacznie określić. W znacznej większości przypadków pozostają nieznane, a wtedy wielowodzie określane jest jako idiopatyczne. Jako matczyne czynniki ryzyka wielowodzia można wyróżnić:

• cukrzycę u matki,
• zakażenia układu moczowego u matki,
• konflikt serologiczny matczyno–płodowy.

Do płodowych przyczyn rozwoju wielowodzia zaliczamy:

• wady rozwojowe, 
• wady płodu wynikające z mutacji genetycznych,
• zaburzenia układu sercowo-naczyniowego płodu,
• powikłanie ciąż bliźniaczych jednokosmówkowych (zespół przetoczenia krwi między płodami),
• makrosomia płodu (duże dziecko).

Do wielowodzia w ciąży mogą doprowadzić również niektóre infekcje wirusowe i bakteryjne. Istotne zakażenia w tym aspekcie to:

• zakażenie cytomegalowirusem (CMV),
• zarażenie pasożytniczym pierwotniakiem Toxoplasma gondii – patogenem toksoplazmozy,
• zakażenie parwowirusem B19,
• zakażenie wirusem różyczki,
• zakażenie krętkiem kiły.

W każdym przypadku istotne jest szybkie zdiagnozowanie i leczenie zakażenia, aby zapobiec powikłaniom zarówno u matki, jak i dziecka.

Wielowodzie – objawy i diagnostyka

Rozpoznanie wielowodzia w ciąży opiera się na badaniu fizykalnym oraz badaniach obrazowych. Główne objawy u ciężarnej, które mogą sugerować wystąpienie wielowodzia, obejmują:

• nadmierny przyrost obwodu brzucha,
• silniej odczuwalne kopnięcia płodu,
• trudności w osłuchiwaniu tętna płodu,
• napięcie brzucha,
• znaczny przyrost masy ciała w niedługim czasie,
• duszność.

Dla potwierdzenia rozpoznania wielowodzia i oceny jego nasilenia mogą być stosowane:

• Badanie ultrasonograficzne (USG) – podstawowe narzędzie diagnostyczne stosowane do oceny ilości płynu owodniowego, jak również innych ważnych parametrów ciążowych.

• AFI (ang. Amniotic Fluid Index) – indeks Phalena, wskaźnik ilości płynu owodniowego w macicy, często używany do oceny ilości płynu owodniowego podczas badania ultrasonograficznego w trakcie ciąży. AFI się przez ocenę głębokości czterech kieszeni owodniowych w różnych regionach (kwadrantach) macicy i sumuje te wartości. Prawidłowa zakres dla AFI mieści się między 5 a 25 cm. Jednak wartości te mogą ulec zmianie w zależności od indywidualnych czynników, a także od przebiegu ciąży.

• Badania laboratoryjne – przydatne w ocenie stanu zdrowia matki oraz dobrostanu płodu, a także pomocne w identyfikacji przyczyn wielowodzia. Wykonywane są:
  • morfologia podstawowa krwi, 
  • badania ogólne moczu, 
  • badanie poziomu glukozy we krwi, 
  • badania serologiczne, 
  • oznaczenie stężenia alfa-fetoproteiny (AFP) w surowicy, 
  • badania w kierunku infekcji, 
  • badania genetyczne. 

Badania laboratoryjne są wykonywane w połączeniu z badaniami obrazowymi, takimi jak ultrasonografia, w celu uzyskania pełniejszego obrazu stanu zdrowia matki i płodu oraz potwierdzenia diagnozy wielowodzia. Badania laboratoryjne powinny być interpretowane przez lekarza prowadzącego ciążę.

Wielowodzie a wady płodu

Należy podkreślić, że nie każdy przypadek wielowodzia świadczy o obecności wady płodu. Jednak niektóre patologie płodu mogą być związane z wystąpieniem wielowodzia. Mogą wpływać na proces produkcji, absorpcji lub usuwania płynu owodniowego, zaburzając równowagę i prowadząc do jego nadmiernego gromadzenia się. Do wad płodu, które mogą przyczyniać się do wielowodzia, należą: 

• wady układu moczowego – dysplazja nerek, brak rozwoju nerek, atrezja cewki moczowej lub zwężenie moczowodów prowadzące do zaburzeń wydalania moczu przez płód;
• zaburzenia neurologiczne – zaburzenia rozwoju mózgowia; obecność tkanki mózgowej poza czaszką lub rozszczep kręgosłupa, związane z zaburzeniami produkcji lub absorpcji płynu owodniowego;
• wady twarzoczaszki utrudniające połykanie; 
• wady genetyczne – zespół Downa, Edwardsa, Barttera;
• wady płuc i serca – zaburzenia równowagi płynów;
• zaburzenia rozwojowe układu pokarmowego – atrezja przełyku, atrezja jelita, guzy wpływające na równowagę płynu owodniowego poprzez zmiany w poziomie produkcji i absorpcji płynu;
• wady kostno-mięśniowe – nieprawidłowa funkcja mięśniówki przełyku czy układu pokarmowego. 

Wielowodzie – skutki dla dziecka

Konsekwencje wielowodzia dotyczą zarówno dziecka, jak i samej matki. Skutki wielowodzia w przypadku dziecka związane są z przedwczesnym porodem, niedotlenieniem okołoporodowym i jego konsekwencjami. Mogą również obejmować:

• pęknięcie błon płodowych,
• wypadnięcie pępowiny przed główką dziecka,
• niewydolność łożyska,
• wskazanie do cesarskiego cięcia,
• ryzyko krwotoku u matki.

Wielowodzie – leczenie

Leczenie wielowodzia zależy od przyczyny i stopnia jego nasilenia, a także od ogólnego stanu zdrowia matki i płodu. Wymaga regularnych badań ultrasonograficznych i monitorowania stanu matki.

Jeśli istnieje zidentyfikowana przyczyna wielowodzia, leczenie może być ukierunkowane na eliminację lub kontrolę takiej przyczyny. Przykładowo, kontrola i wyrównanie poziomu glukozy we krwi może pomóc w normalizacji ilości płynu owodniowego, jeśli wielowodzie jest spowodowane przez cukrzycę ciążową.

W niektórych przypadkach, gdy wielowodzie prowadzi do poważnych powikłań lub jest związane z zagrożeniem dla zdrowia matki, lub płodu, konieczne może być wcześniejsze zakończenie ciąży i wywołanie porodu.

Dr n.med. Iwona Chromik