Zaburzenia błędnika - objawy, przyczyny, możliwe choroby

Błędnik odpowiada za słyszenie i utrzymanie równowagi ciała, więc objawy zaburzenia jego pracy bywają niezwykle uciążliwe. Przeczytaj o symptomach towarzyszących zaburzeniom błędnika, dowiedz się o metodach diagnozowania i możliwościach leczenia chorób tego narządu.

Błędnik – bodowa i funkcje

Błędnik to narząd znajdujący się w uchu wewnętrznym, który odpowiada za słuch, równowagę i koordynację ruchów ciała. Błędnik składa się z części kostnej, która obejmuje część błoniastą znajdującą się wewnątrz niej. Pomiędzy nimi znajduje się przestrzeń wypełniona perylimfą – płynem przypominającym osocze krwi.

Błędnik kostny jest złożony z trzech przylegających do siebie przestrzeni: przedsionka, ślimaka i trzech kanałów półkolistych. Na powierzchni przedsionka widoczne są otworki dla nerwów i naczyń ucha wewnętrznego.

Błędnik błoniasty zawiera:

• błędnik ślimakowy, w którym znajduje się narząd Cortiego odpowiedzialny za odbieranie dźwięków,
• struktury tworzące narząd równowagi, czyli błędnik przedsionkowy (kanały półkoliste, łagiewka i woreczek).

Błędnik błoniasty jest wypełniony endolimfą – płynem bogatym w potas. Znajdują się tu orzęsione komórki receptorowe, a w łagiewce i woreczku – galaretowata substancja zawierająca kryształki fosforanu i węglanu wapnia, zwane kamyczkami błędnikowymi lub otolitami. Zmiana pozycji głowy, powoduje przemieszczanie się endolimfy i ruch otolitów w przeciwnym kierunku na zasadzie bezwładności. Przemieszczające się otolity odkształcają rzęski komórek, co aktywuje receptory i skutkuje przekazaniem sygnału nerwowego przez włókna nerwu przedsionkowo‐ślimakowego do struktur mózgu zaangażowanych w koordynację ruchu.

Zaburzenia błędnika – objawy

Uszkodzenie błędnika wiąże się z występującym następujących objawów:

• zawroty głowy,
• utrata równowagi,
• mdłości,
• wymioty,
• niedosłuch,
• podwójne widzenie,
• oczopląs,
• dezorientacja,
• utrata przytomności.

Zaburzenia błędnika – przyczyny

Problemy z błędnikiem mogą wywoływać:

• infekcje wirusowe, rzadziej bakteryjne powodujące zapalenie ucha wewnętrznego,
• urazy głowy,
• choroby autoimmunologiczne, takie jak choroba Hashimoto, sarkoidoza, czy toczeń rumieniowaty,
• niektóre leki np. antybiotyki aminoglikozydowe,
• stres i lęki.

Diagnostyka problemów z błędnikiem

W diagnostyce zaburzeń błędnika wykonuje się:

• próby błędnikowe (próby kaloryczne) polegające na ocenie oczopląsu po pobudzeniu błędnika ciepłą wodą lub powietrzem, a następnie wodą/powietrzem o kilkanaście stopni niższej temperaturze, wywołane ruchy oczu są rejestrowane za pomocą impulsów elektrycznych (ENG – elektronystagmografia) lub za pomocą kamery (VNG – videonystagmografia),
• badanie audiometryczne, czyli badanie słuchu.

Choroby błędnika

Do chorób błędnika zalicza się:

• choroba lokomocyjna (kinetoza),
• łagodne położeniowe zawroty głowy,
• zapalenie błędnika i zapalenie nerwu przedsionkowo-ślimakowego,
• zespół Meniere’a,
• otoskleroza,
• guzy kąta mostkowo-móżdżkowego,
• zaburzenia psychogenne – stres i lęki, które mogą wpłynąć na równowagę ciała i funkcjonowanie błędnika.

Uszkodzenia błędnika powinny być diagnozowane i leczone przez specjalistów takich jak laryngolog lub neurolog.

Choroba lokomocyjna (kinetoza) to zaburzenie wywoływane przez ruch podczas podróży. Kinetoza nie jest tak naprawdę jednostką chorobową, tylko reakcją organizmu na sprzeczne informacje o ruchu przekazywane przez narządy zmysłów. Gdy siedzimy w samochodzie i patrzymy na książkę, nasz wzrok informuje, że jesteśmy nieruchomi, podczas gdy narząd równowagi informuje, że się poruszamy. Kinetoza może utrudnić podróż każdemu, ale częściej dotkliwe objawy dotyczą dzieci, kobiet w ciąży, kobiet w trakcie menstruacji.

Metody zapobiegania chorobie lokomocyjnej:

• podróżuj zawsze przodem do kierunku jazdy,
• unikaj ciężkich, tłustych posiłków tuż przed podróżą,
• nie czytaj lub nie patrz na ekran telefonu podczas ruchu,
• nie pij alkoholu przed i w czasie podróży,
• uchyl szybę lub zwiększ nawiew,
• obserwuj drogę przed sobą, nie skupiaj wzroku na mijanych obiektach,
• wypróbuj opaski akupresurowe na nadgarstek,
• wypróbuj suplementy diety na bazie imbiru.

Leki stosowane w kinetozie to:

• leki przeciwhistaminowe I generacji np. dimenhydrynat,
• plastry z hioscyną.

Łagodne położeniowe zawroty głowy (ang. benign paroxysmal positional vertigo – BPPV) mogą dotyczyć, aż 10% populacji. Objawiają się uczuciem wirowania występującym podczas zmiany pozycji głowy, np. podczas odwracania się, schylania. BPPV jest spowodowane przemieszczeniem otolitów z łagiewki lub woreczka do kanałów półkolistych, co powoduje zakłócenie sygnałów o pozycji ciała, które przekazywane są do mózgu. Objawy BPPV mogą być łagodzone fizjoterapią. Fizjoterapeuta lub laryngolog wykona specjalne manewry głowy, które pomagają przesunąć otolity do właściwego miejsca w uchu wewnętrznym.

Zapalenie błędnika w większości przypadków jest wywoływane przez infekcję wirusową, chociaż czasami może być spowodowane przez bakterie. Najczęściej patogeny powodujące zapalenie błędnika przenoszą się do ucha wewnętrznego poprzez uszkodzenia błony bębenkowej lub zatoki, rzadziej przez krew. Wirusy wywołujące zapalenie błędnika to m.in.:

• grypa,
• rinowirus,
• koronawirus,
• opryszczka,
• EBV.

Inne przyczyny zapalenia błędnika to urazy lub choroby autoimmunologiczne.

Leczenie zapalenia błędnika jest przyczynowe – infekcja wymaga podania antybiotyków lub leków przeciwwirusowych. Leczenie objawowe obejmuje leki przeciwwymiotne – zwykle leki antyhistaminowe I generacji. W przypadku chorób autoimmunologicznych konieczne może być leczenie immunosupresyjne. Fizjoterapia pomaga przywrócić równowagę i koordynację ruchów pacjenta.

Zapalenie nerwu ślimakowo – przedsionkowego i zapalenia błędnika oraz związane z nimi objawy są bardzo podobne. Jeśli jednak u pacjenta występuje niedosłuch to przyczyną objawów jest zapalenie błędnika, a nie nerwu.

Choroby Meniere’a i jej przyczyny są wciąż niejasne. Jedna z teorii zakłada, że wywołuje ją nadmierna ilość płynu w uchu wewnętrznym. Gromadzenie się płynu wywołuje poszerzenie układu endolimfatycznego i wystąpienie wodniaka błędnika błoniastego. Inna teoria mówi, że choroba ta jest spowodowana zmianami w krążeniu krwi w uchu wewnętrznym. Skurcz naczyń prowadzi do niedotlenienia i wzrostu stężenia toksycznych produktów przemiany materii uszkadzających błędnik błoniasty. Zaburzenia naczynioruchowe mogą aktywować bodźce fizyczne, stres, zmęczenie lub zaburzenia hormonalne. Pomocne w postawieniu rozpoznania są próby z preparatami odwadniającymi, których podanie poprzedzająca badanie audiometryczne. Wyraźna poprawa słyszenia po podaniu glicerolu, furosemidu lub mocznika potwierdza obecność wodniaka błędnika.

Leki wykorzystywane w farmakoterapii choroby Meniere’a to:

• diuretyki, które pomagają zmniejszyć ilość nagromadzonego w uchu wewnętrznym płynu,
• leki poprawiające krążenie krwi w uchu wewnętrznym,
• leki przeciwhistaminowe, które mogą łagodzić zawroty głowy i nudności,

Otoskleroza to rzadka choroba błędnika kostnego, która charakteryzuje się przebudową powodującą zmniejszenie ruchomości strzemiączka, a w efekcie niedosłuch przewodzeniowy. W miarę postępu choroby niedosłuch się pogłębia, a pacjenci mogą mieć trudności z rozumieniem mowy, nasilające się w cichym otoczeniu. Przyczyny otosklerozy nie są do końca znane, ale uważa się, że znaczenie mają czynniki genetyczne i środowiskowe. Kobiety chorują częściej. W celu poprawy jakości życia chorym proponuje się stosowanie aparatów słuchowych. W niektórych przypadkach leczenie obejmuje zastąpienie nieruchomej kosteczki słuchowej przez protezę.

Osłoniak nerwu przedsionkowego to rzadko występujący, łagodny, nowotwór o charakterze sporadycznym, czyli niedziedzicznym. Osłoniak jest najczęstszym guzem spotykanym w kącie mostowo-móżdżkowym. Podstawowym objawem jest jednostronne, narastające, odbiorcze upośledzenie słuchu ze złym rozumieniem mowy i towarzyszącym szumem usznym. Zaburzenia równowagi zwykle nie są silnie wyrażone. Możliwości leczenia osłoniaka obejmują:

• mikrochirurgię,
• radioterapię.

Autor: Dr n.med. Justyna Chlebowska-Tuz

Bibliografia:

1. https://www.nhsinform.scot/illnesses-and-conditions/ears-nose-and-throat/labyrinthitis
2. https://www.nhs.uk/conditions/labyrinthitis/
3. https://journals.viamedica.pl/forum_medycyny_rodzinnej/article/viewFile/10104/8604
4. https://www.sciencedirect.com/topics/neuroscience/labyrinthine-disorder
5. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/B9780444634375000182
6. https://my.clevelandclinic.org/health/articles/12782-motion-sickness
7. https://www.nhs.uk/conditions/otosclerosis/
8. https://www.nidcd.nih.gov/health/otosclerosis
9. Update on Vertigo in Autoimmune Disorders, from Diagnosis to Treatment. Girasoli L, Cazzador D, Padoan R, Nardello E, Felicetti M, Zanoletti E, Schiavon F, Bovo R. J Immunol Res. 2018 Sep 26;2018:5072582. doi: 10.1155/2018/5072582. PMID: 30356417; PMCID: PMC6178164.