Zaburzenia hormonalne - objawy, które najczęściej na to wskazują

Hormony są związkami czynnymi, wydzielanymi przez gruczoły i niektóre tkanki, wchodzące w skład układu hormonalnego. Działanie hormonów umożliwia odpowiednią regulację czynności praktycznie wszystkich tkanek i narządów organizmu człowieka. Substancje o charakterze hormonów mogą oddziaływać zarówno w miejscach, znajdujących się w pobliżu źródła ich uwalniania, jak i wraz z krwią docierać do narządów bardziej odległych. Niektóre hormony wpływają na działanie wielu różnych struktur organizmu równocześnie. Zmiany hormonalne (endokrynologiczne) są częstym problemem klinicznym. Mogą one dotyczyć zarówno kobiet jak i mężczyzn, choć niektóre z nich mają tendencję do częstszego występowania u jednej z płci. Jedynie precyzyjnie rozpoznane problemy hormonalne mogą być skutecznie leczone. Dowiedz się, jakie są objawy i metody leczenia najczęściej występujących problemów hormonalnych.

Przyczyny zaburzeń hormonalnych

W niektórych przypadkach, przyczyny zaburzeń równowagi hormonalnej pozostają niewyjaśnione. Wśród czynników, mogących je wywoływać, wymienić można:

• Infekcje;
• Zaburzenia o charakterze autoimmunologicznym. Niektóre z zaburzeń hormonalnych mogą współwystępować z chorobami, które rozwijają się w wyniku nieprawidłowego funkcjonowania układu immunologicznego. Schorzenia te są spowodowane przez rozpoznawanie, atakowanie i uszkadzanie własnych tkanek, na przykład przez limfocyty. Rozwijające się przewlekłe stany zapalne mogą obejmować niektóre gruczoły, co skutkuje rozregulowaniem uwalniania hormonów;
• Predyspozycje genetyczne;
• Przewlekły stres;
• Nieprawidłowe odżywianie: dieta bogata w produkty typu fast food, wysokie spożycie soli, alkoholu;
• Nowotwory. Niektóre guzy nowotworowe są zdolne do wytwarzania hormonów, co powoduje ich nadmiar w organizmie;
• Zabiegi operacyjne, związane z usunięciem niektórych gruczołów, na przykład objętych procesem nowotworowym.

Wymienione czynniki mogą prowadzić do zaburzeń hormonalnych o charakterze niedoczynności (wydzielania zbyt małych ilości hormonu przez gruczoł) lub nadczynności (wydzielania jego nadmiaru). Zmiany te są często przypisane do konkretnych jednostek chorobowych.

Zaburzenia hormonalne – objawy

Choroby endokrynologiczne mogą dawać wiele rozmaitych objawów, zależnie od rodzaju tkanki, która nie funkcjonuje prawidłowo. Są one mniej lub bardziej charakterystyczne dla zaburzeń w pracy poszczególnych gruczołów. Dolegliwości te nie zawsze muszą być związane z układem hormonalnym i mogą wskazywać na inne procesy chorobowe, toczące się w organizmie. W razie wystąpienia niepokojących nas objawów, należy skonsultować się z lekarzem. Do niektórych z nich należą:

• przewlekłe osłabienie, szybkie męczenie się,
• suchość skóry,
• wahania masy ciała, zwłaszcza przebiegające w krótkim okresie,
• nadmierne owłosienie u kobiet (hirsutyzm),
• nasilający się trądzik,
• łysienie,
• ginekomastia (przerost gruczołów piersiowych u mężczyzn),
• nadmierne pocenie,
• zaburzenia libido,
• zaburzenia depresyjne,
• wahania nastrojów,
• nadpobudliwość nerwowa,
• kołatanie serca,
• zaburzenia miesiączkowania,
• bezpłodność,
• poronienia. 

Zaburzenia hormonalne – rodzaje

Podział zaburzeń endokrynologicznych opiera się o rodzaj gruczołu, objęty procesem chorobowym. Niektóre z tych dysfunkcji wymieniono poniżej.

Choroba Addisona (pierwotna niedoczynność kory nadnerczy) wywołana jest przewlekłym niedoborem hormonów kory nadnerczy, głównie kortyzolu. Za 80-90% przypadków choroby odpowiadają mechanizmy autoimmunologiczne. Początek choroby ma miejsce zazwyczaj w 3 lub 4 dekadzie życia.  Jej objawami są m.in osłabienie, męczliwość, zła tolerancja wysiłku fizycznego i stresu, apetyt na słone pokarmy. Może wystąpić ciemnienie skóry, zwłaszcza w miejscach eksponowanych na światło słoneczne.

Zespół Cushinga to zespół objawów wywołanych nadmiarem glikokortykosteroidów (głównie kortyzolu) i androgenów w organizmie. Glikokortykosteroidy są uwalniane przez nadnercza pod wpływem hormonu adrenokortykotropowego (ACTH), wydzielanego przez przysadkę mózgową. Za 90% przypadków zespołu Cushinga odpowiadają łagodne guzy przysadki mózgowej (gruczolaki) i mówimy wtedy o tzw. chorobie Cushinga. Do wystąpienia zespołu Cushinga może prowadzić także długotrwała terapia lekami steroidowymi. Objawy schorzenia mogą być różne. Dość charakterystyczna jest obecność otyłości brzusznej z nieproporcjonalnie szczupłymi kończynami, pełna, „księżycowata” twarz, krótka, masywna szyja. Może występować nadciśnienie tętnicze, hirsutyzm, wzmożone pragnienie, zaniki mięśniowe.

Choroba Gravesa-Basedowa to choroba autoimmunologiczna tarczycy, będąca jedną z najczęstszych przyczyń jej nadczynności. Produkowane przez organizm przeciwciała przeciwko receptorowi dla TSH (TRAb) pobudzają produkcję TSH, a co za tym idzie, wytwarzany jest także nadmiar hormonów tarczycy T3 i T4. Predyspozycje genetyczne, palenie tytoniu, czy przewlekły stres są niektórymi z czynników ryzyka choroby Gravesa-Basedowa. Jej objawy mogą być różne i zależą od etapu choroby. Można tu wymienić utratę masy ciała, drażliwość i niepokój, zaburzenia rytmu serca, wzmożoną potliwość, drżenie rąk. W skrajnych przypadkach charakterystyczny jest wytrzeszcz oczu.

Choroba Hashimoto jest najczęstszą chorobą tarczycy i zarazem najczęstszą przyczyną jej niedoczynności. Wytwarzane przez organizm autoprzeciwciała przeciwko tyreoperoksydazie (anty-TPO) i/lub przeciwko tyreoglobulinie (anty-TG) wywołują przewlekły, często wieloletni, niebolesny stan zapalny, prowadzący do zmniejszenia wytwarzania hormonów tarczycy. Choroba może się ujawnić w prawie każdym wieku. Wśród jej objawów wymienić można powiększenie tarczycy (wole), uczucie zimna, przewlekłe zmęczenie, przyrost masy ciała, zaparcia, niskie ciśnienie tętnicze, niepłodność.

Cukrzyca: istnieje kilka rodzajów cukrzycy, takich jak cukrzyca typu I (insulinozależna), typu II (insulinoniezależna), ciążowa, czy cukrzyca typu LADA. Istotą tej grupy chorób jest niedobór lub nieprawidłowe działanie hormonu insuliny (insulinooporność). Mogą one dawać różne objawy, z których te najczęstsze to wzmożone pragnienie, częste oddawanie moczu, chudnięcie czy ogólne osłabienie.

Nowotwory neuroendokrynne (NET) to rzadkie nowotwory, z których niektóre mogą wydzielać różne hormony, co powoduje występowanie rozmaitych, przerywanych, nieswoistych objawów chorobowych. Diagnostyka tych guzów jest trudna i przez wiele lat mogą one dawać objawy, nie będąc rozpoznane. Można tu wymienić m.in rakowiaki (wytwarzają serotoninę), insulinoma (insulina), gastrinoma (gastryna), czy glukagonoma (glukagon).

Zaburzenia hormonalne u kobiet

Duża część zaburzeń hormonalnych występuje częściej u kobiet niż u mężczyzn. Chorobę Addisona, Cushinga czy niedoczynność i nadczynność tarczycy uznaje się za bardziej powszechne u kobiet. Charakterystycznym zaburzeniem endokrynologicznych u kobiet jest zespół policystycznych jajników (PCOS), charakteryzujący się m.in. brakiem owulacji, hirsutyzmem i otyłością.  Z życiem kobiety nieodłącznie jest również związany fizjologiczny proces menopauzy, wiążący się z ustaniem pracy jajników i niedoborem estrogenów i progesteronu. Menopauza, oprócz zaburzeń samopoczucia i nastroju może sprzyjać osteoporozie i powstawaniu złamań kości.

Zaburzenia hormonalne u mężczyzn – objawy

Najczęstszym, charakterystycznym dla mężczyzn zaburzeniem hormonalnym jest niedobór testosteronu, spowodowany chorobami przysadki mózgowej i jąder. Często spadek wiąże się ze zjawiskiem andropauzy: poziom testosteronu zaczyna spadać o około 1% rocznie od 35-40 roku życia. Objawami tych procesów są zaburzenia libido, niepłodność, zmniejszenie masy mięśniowej, objawy depresyjne. Nadmiar testosteronu, np. w wyniku przyjmowania go w zastrzykach przez kulturystów może prowadzić do wystąpienia ginekomastii i chorób serca.

Zaburzenia hormonalne a objawy skórne

Niektóre zaburzenia hormonalne mogą objawiać się zmianami skórnymi. Za trądzik odpowiedzialny jest często nadmiar androgenów, np. w przebiegu PCOS i zespołu Cushinga. W przebiegu niedoczynności tarczycy skóra może być sucha i blada. W okresie menopauzy, w wyniku niedoboru hormonów płciowych zmniejsza się wytwarzanie kolagenu w skórze, co sprzyja tworzeniu się zmarszczek.

Zaburzenia hormonalne – leczenie

Leczenie zaburzeń hormonalnych prowadzone jest we współpracy z lekarzem endokrynologiem i zależy od rodzaju nieprawidłowości. W przypadku niedoboru hormonów stosuje się leki i terapie zastępcze celem ich uzupełnienia. Nadczynność gruczołów leczy się farmakologicznie lub operacyjnie, celem usunięcia zmienionej np. w procesie nowotworowym tkanki. W wielu przypadkach odpowiednio dobrana przez specjalistę dietetyka, pełnowartościowa dieta i unikanie używek pozwalają na złagodzenie objawów choroby.

Autor: Mgr Aleksandra Wasilów

Bibliografia:

1. Biochemistry, Hormones. McLaughlin MB, Jialal I. (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK541112/) [Updated 2021 Jul 22]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island, FL: StatPearls Publishing; 2021 Jan. Accessed 08/06/2023.

2. Society for Endocrinology. Hormones. (https://www.yourhormones.info/hormones/) Accessed 08/06/2023.

3. Interna Szczeklika. Szczeklik A, Gajewski P. Medycyna Praktyczna, Kraków 2020.