Zatorowość płucna - objawy, leczenie, rokowania

W zatorowości płucnej jedna z tętnic płucnych jest zablokowana przez skrzeplinę krwi, co zakłóca prawidłowy przepływ krwi do płuc. Ten potencjalnie zagrażający życiu stan może prowadzić do uszkodzenia płuc, a także do zmniejszonego natlenowania krwi.

Zatorowość płucna – co to jest?

Zatorowość płucna to groźne schorzenie, polegające na zablokowaniu jednej lub więcej tętnic w płucach przez skrzeplinę krwi, która zazwyczaj powstaje w głębokich żyłach nóg lub miednicy (zjawisko to nazywane jest zakrzepicą żył głębokich). Blokada przepływu krwi może prowadzić do uszkodzenia płuca z powodu niedotlenienia, a w ciężkich przypadkach może zagrażać życiu.

Zatorowość płucna to poważny problem zdrowia publicznego na całym świecie. Szacuje się, że występuje ona u około 100-200 osób na 100 000 ludzi rocznie, chociaż dane te mogą różnić się w zależności od populacji i stosowanych metod diagnostycznych. Zatorowość płucna jest jedną z najczęstszych przyczyn hospitalizacji i zgonów z powodu chorób układu krążenia. Jest też częstą przyczyną zgonów w szpitalu. Niestety badania wskazują, że zatorowość płucna jest nagminnie źle lub za późno diagnozowana, co może zwiększać ryzyko poważnych powikłań lub śmierci.

Zatorowość płucna – objawy

Zatorowość płucna może prowadzić do szeregu objawów, które będą różnić się nasileniem w zależności od wielkości i lokalizacji zatoru, jak również od ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Objawy zatoru płucnego obejmują:

• duszność,
• ból w klatce piersiowej: zwykle jest ostry i może nasilać się podczas głębokiego oddechu, kaszlu, jedzenia, schylania,
• suchy kaszel,
• krwioplucie,
• potliwość,
• bladość skóry,
• osłabienie,
• przyspieszony lub nieregularny puls,
• obrzęk lub ból jednej z nóg: mogą to być objawy zakrzepicy żył głębokich, która jest najczęstszą przyczyną zatorowości,
• zawroty głowy lub omdlenia.

Jeśli doświadczasz objawów zatorowości płucnej natychmiast skontaktuj się z lekarzem. Zatorowość płucna jest stanem zagrażającym życiu i wymaga natychmiastowej pomocy medycznej.

Zator płucny – przyczyny

Zakrzepica płucna zazwyczaj wynika z przeniesienia skrzepu utworzonego w żyłach głębokich kończyn dolnych lub miednicy. Skrzeplina w naczyniu tworzy się, gdy:

• przepływ krwi spowalnia np. w wyniku unieruchomienia,
• chory ma genetyczne predyspozycje do większej krzepliwości krwi,
• dochodzi do uszkodzenia ściany naczynia np. z powodu urazu.

Te trzy czynniki sprzyjające powstawaniu zakrzepicy nazwano triadą Virchowa od nazwiska niemieckiego lekarza, który opisał je po raz pierwszy. Czasami materiałem zatykającym naczynia nie jest skrzeplina. Inne czynniki, które mogą prowadzić do zatorowości to:

• tłuszcz: tłuszcz może dostać się do krwiobiegu po złamaniach kości (zwłaszcza dużych kości, takich jak kość udowa), po zabiegach chirurgicznych, lub w przypadku ciężkiego urazu ciała,
• pęcherzyki powietrza: rzadko, małe ilości powietrza mogą dostać się do naczyń krwionośnych podczas procedur medycznych lub urazów,
• płyn owodniowy: komórki płodu lub płyn owodniowy mogą dostać się do krwiobiegu matki podczas ciąży lub porodu, prowadząc do zatoru,
• tkanka nowotworowa: komórki nowotworowe, mogą oderwać się od pierwotnego guza i podróżując naczyniami powodować zatory.

Zatorowość płucna – czynniki ryzyka

Czynniki ryzyka obejmują:

• długotrwałe unieruchomienie: długie okresy siedzenia lub leżenia, na przykład podczas podróży samolotem, samochodem lub po operacji,
• choroby kardiologiczne: zawał serca, niewydolność serca, nadciśnienie tętnicze,
• czynniki genetyczne: niektóre osoby mają uwarunkowaną genetycznie większą predyspozycję do tworzenia skrzeplin krwi,
• ciąża: w ciąży fizjologicznie zwiększa się stężenie czynników, co jest przygotowaniem układu hemostazy do porodu, ale jednocześnie zwiększa ryzyko powstawania zakrzepów,
• palenie tytoniu,
• otyłość,
• stosowanie antykoncepcji hormonalnej lub hormonalnej terapii zastępczej,
• choroby nowotworowe: szczególnie zaawansowane stadia choroby z obecnością przerzutów,
• wiek: ryzyko zatorowości płucnej rośnie z wiekiem, zwłaszcza po 60 roku życia.

Wszystkie te czynniki zwiększają ryzyko tworzenia się skrzeplin, które mogą odrywać się i podróżować do płuc, powodując zatorowość.

Zakrzepica płucna – diagnostyka

Rozpoznanie zatorowości płucnej może być skomplikowane, ponieważ jej objawy są podobne do objawów innych chorób, takich jak, zapalenie płuc, astma czy choroby serca. Właściwa diagnoza zależy od zastosowania różnych testów i doświadczenia lekarza. Oto najczęściej stosowane metody diagnostyczne:

• badanie fizykalne i wywiad lekarski: lekarz może zacząć od oceny objawów i oceny ryzyka rozwoju zakrzepicy,
• testy laboratoryjne: konieczne będzie oznaczenie stężenia D-dimerów, czyli fragmentów usieciowanej fibryny, które powstają podczas rozpuszczania skrzepliny, wysoki poziom D-dimerów może sugerować zatorowość płucną, ale inne stany również mogą prowadzić do podwyższonego stężenia D-dimerów, natomiast oznaczenie troponiny pomoże wykluczyć zawał serca,
• Elektrokardiogram (EKG): pomoże w wykluczeniu zawału serca,
• Echokardiogram (USG serca): używany w celu oceny przeciążenia prawej komory serca, co jest pośrednim dowodem na obecność zatorowości płucnej,
• USG dopplerowskie naczyń kończyn dolnych: wykonywane w celu wykrycia zakrzepów żył głębokich. które są najczęstszą przyczyną zatorowości płucnej,
• RTG klatki piersiowej: uwidacznia nienapowietrzone obszary płuca dotknięte przez zatorowość,
• angio-TK, czyli tomografia komputerowa z podaniem środka cieniującego: to najczęściej stosowane badanie obrazowe w diagnozowaniu zatorowości płucnej – umożliwia uwidocznienie zatoru w naczyniach płucnych,
• scyntygrafia perfuzyjno-wentylacyjna: pozwala uwidocznić, czy tkanka płuc jest prawidłowo ukrwiona i czy dochodzi do niej wdychane powietrze, badanie jest szczególnie przydatne, gdy pacjentowi nie można podać kontrastu.

Zatorowość płucna – saturacja

Zatorowość płucna może wpływać na saturację tlenem (poziom nasycenia krwi tlenem). W sytuacji, gdy zakrzep blokuje dopływ krwi do płuc, wymiana gazów może zostać zakłócona.

Saturacja jest jednym z parametrów, które mogą być monitorowane w celu oceny ciężkości zatorowości płucnej i odpowiedzi na leczenie. Zazwyczaj jest mierzona za pomocą pulsoksymetru, niewielkiego urządzenia umieszczanego na palcu pacjenta, które wykorzystuje światło do pomiaru ilości tlenu w krwi.

Zatorowość płucna – rokowania

Zatorowość płucna jest stanem zagrażającym życiu. Rokowania dla chorych z zatorowością płucną zależą od wielu czynników, w tym od wielkości zatoru, stanu zdrowia pacjenta przed wystąpieniem zatorowości, czasu do postawienia rozpoznania i wdrożenia leczenia. Jeżeli zatorowość płucna zostanie szybko rozpoznana i będzie odpowiednio leczona, większość chorych w pełni wraca do zdrowia. Niektóre osoby mogą jednak doświadczyć długotrwałych skutków, takich jak nadciśnienie płucne. Część pacjentów może wymagać przewlekłej terapii przeciwzakrzepowej, aby zmniejszyć ryzyko przyszłych zatorów.

Zatorowość płucna – śmiertelność

Szacuje się, że śmiertelność z powodu zatorowości płucnej waha się od około 8% do 30%. Osoby starsze, osoby z towarzyszącymi chorobami serca lub nowotworami i osoby, które niedawno przeszły duże operacje są obciążone większym ryzykiem zgonu w przebiegu zatorowości. Przy wczesnej diagnozie i odpowiednim leczeniu śmiertelność zatorowości wynosi około 8-10%.

Zatorowość płucna – leczenie

Leczenie zatorowości płucnej ma na celu zapobieganie powstawaniu nowych zatorów i rozpuszczenie istniejącego zakrzepu. Stosowane leki i procedury to:

• leki przeciwzakrzepowe (antykoagulanty): początkowo podawana jest dożylnie lub przez zastrzyk podskórny heparyna, która hamuje aktywowany czynnik Xa, a następnie przez 3 – 6 miesięcy pacjenci otrzymują doustne leczenie przeciwzakrzepowe,
• leczenie trombolityczne (rozpuszczające skrzep): stosowane jest w specjalistycznych ośrodkach w przypadkach, gdy stan pacjenta jest krytyczny, leczenie to obarczone jest dużym ryzykiem krwawienia,
• procedura rozdrobnienia skrzepliny przez cewnik lub chirurgiczne jej usunięcie w zabiegu embolektomii: zabiegi te możliwe są jedynie w wysokospecjalistycznych ośrodkach i wykonywane, kiedy leczenie przeciwzakrzepowe nie jest skuteczne,
• tlenoterapia lub wsparcie oddechu.

Jak uniknąć zatorowości płucnej?

Oto lista działań, które mogą pomóc w zmniejszeniu ryzyka wystąpienia zatorowości płucnej:

• unikanie długotrwałego unieruchomienia: jeśli jesteś zmuszony do siedzenia przez długi czas (np. podczas długiej podróży samolotem lub samochodem), staraj się regularnie poruszać nogami i wstać co kilka godzin, natomiast po operacjach, kiedy ruch jest ograniczony, lekarze zwykle zalecają wczesne mobilizacje, aby zmniejszyć ryzyko zakrzepicy,
• zdrowy styl życia: regularne ćwiczenia, zdrowa dieta, unikanie palenia tytoniu i nadużywania alkoholu pomagają w utrzymaniu dobrego krążenia krwi i zmniejszają ryzyko zakrzepicy,
• dobra kontrola chorób współistniejących: cukrzyca, nadciśnienie tętnicze i choroby serca mogą zwiększać ryzyko zatorowości płucnej, a regularne kontrole i właściwe leczenie tych chorób pomagają ograniczyć ryzyko,
• stosowanie leków przeciwzakrzepowych według zaleceń lekarza: jeśli masz wysokie ryzyko zatorowości płucnej, np. z powodu niedawnego zabiegu chirurgicznego, nowotworu lub wcześniejszej historii zakrzepicy, lekarz może zalecić stosowanie leków przeciwzakrzepowych,
• stosowanie pończoch kompresyjnych,
• zmiana metody antykoncepcji: jeżeli jesteś w grupie ryzyka zatorowości powinnaś unikać antykoncepcji hormonalnej.

Pamiętaj, że te działania mogą pomóc zmniejszyć ryzyko zatorowości płucnej, ale nie eliminują go całkowicie. Skonsultuj się z lekarzem, jeśli masz pytania dotyczące zatorowości płucnej.

Autor: Dr n.med. Justyna Chlebowska-Tuz

Bibliografia:

1. https://www.mp.pl/pacjent/zakrzepica/wszystkoozakrzepicy/zatorowoscplucna/104653,zatorowosc-plucna
2. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/17400-pulmonary-embolism
3. https://www.nhs.uk/conditions/pulmonary-embolism/
4. https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/pulmonary-embolism
5. https://medlineplus.gov/pulmonaryembolism.html