Zatwardzenie u dziecka – porady na zaparcia u dzieci

Zatwardzenie u dziecka może wynikać z niewłaściwego nawyku wstrzymywania stolca przez malucha, np. z powodu strachu przed toaletą czy zaburzeń zachowania. Wówczas zaparcie ma postać czynnościową i wymaga zmiany diety, a także pracy z małym pacjentem podczas treningów wypróżniania. Zatwardzenie może pojawiać się także w przebiegu wielu chorób ogólnych, np. niedoczynności tarczycy i zaburzeń dotyczących wyłącznie przewodu pokarmowego (np. choroba Hirschprunga). Wówczas postępowanie skupia się przede wszystkim na leczeniu przyczyny zakłócenia pracy układu trawienia. Dowiedz się, co może pomagać na zatwardzenia u dziecka.

Co oznacza zatwardzenie u dziecka

Zatwardzenie, czyli zaparcie u dziecka często budzi niepokój rodziców i stanowi przyczynę konsultacji u lekarza pediatry. Zwykle opiekunowie zauważają, że maluch rzadko oddaje stolec, który jest twardy, zaś sama defekacja sprawia mu ból. Wypróżnienia mogą powodować krwawienia z odbytu i napinanie się. U zdrowych dzieci zakres częstości defekacji jest bardzo szeroki. Niemowlęta w pierwszym tygodniu życia oddają około czterech, lub więcej stolców na dobę. Mniej więcej po pierwszych urodzinach ta liczba zaczyna spadać, aż z czasem dziecko będzie oddawać jeden stolec dziennie. Z tego powodu rozpoznanie zaparcia może zostać postawione po dokładnym zbadaniu dziecka i ustaleniu jego rytmu wypróżnień. Definicję zatwardzenia ustalają IV Kryteria Rzymskie. Zgodnie z nimi o zaparciu można mówić, gdy co najmniej 2 z wymienionych niżej kryteriów występują przynajmniej raz w tygodniu i utrzymują się ponad miesiąc. Należą do nich:

• 2 defekacje lub mniej na tydzień;
• co najmniej 1 epizod zabrudzenia bielizny kałem w ciągu 7 dni;
• wywiad, który sugeruje, że dziecko świadomie wstrzymuje wypróżnienia lub przyjmuje pozycję ciała sprzyjającą zahamowaniu defekacji;
• bolesne oddawanie stolca o twardej konsystencji;
• stolce mają istotną objętość, do tego stopnia, że mogą zatykać muszlę klozetową;
• w badaniu lekarskim przez odbyt udaje się wyczuć dużą ilość mas kałowych.

Jakie mogą być przyczyny zaparcia u dziecka?

Zatwardzenie u dziecka najczęściej stanowi tzw. „zaparcie czynnościowe”. Może jednak pojawiać się także w przebiegu poważnych chorób, które wymagają wprowadzenia skutecznego leczenia za pomocą leków lub operacji.

Czym są zaparcia czynnościowe?

Zaparcia u dziecka zwykle mają postać „czynnościową”, w której ciężko uchwycić istotną przyczynę zaburzenia rytmu wypróżnień. Utrudniona defekacja może wynikać np. z:

• niechęci lub lęku przed oddawaniem stolca w nieznanej, szkolnej lub przedszkolnej toalecie;
• obecności ran czy uszkodzeń w okolicy odbytu powodujących ból podczas wypróżniania, którego dziecko stara się uniknąć, odwlekając wizyty w toalecie;
• braku treningu oddawania stolca;
• przejścia z karmienia piersią na mieszanki mleczne lub mleko krowie;
• nieprawidłowej diety, która jest uboga w błonnik i płyny, za to zawiera dużo pokarmów „zapierających”, takich jak czekolada i tłuszcze;
• zajęcia zabawą.

Jakie choroby mogą powodować zaparcia?

Zatwardzenie może pojawiać się także w przebiegu wielu chorób wrodzonych i nabytych, na skutek stosowanego leczenia czy zatrucia toksynami. Do przyczyn zaparć innych niż zaburzenia czynnościowe należą m.in.:

• wady budowy odbytu, np. jego zwężenie lub przemieszczenie;
• choroby układu nerwowego, głównie mózgowe porażenie dziecięce;
• zaburzenia metaboliczne, takie jak cukrzyca i niedoczynność tarczycy;
• wrodzone zaburzenia unerwienia jelit, czyli choroba Hirschprunga;
• działanie niektórych leków np. przeciwpadaczkowych, preparatów wapnia i żelaza;
• zatrucie metalami ciężkimi, zwykle ołowiem;
• przedawkowanie witaminy D3;
• zaburzenia gospodarki wodno-jonowej organizmu np. zbyt wysoki poziom wapnia czy odwodnienie;
• ostra infekcja, która obejmuje układ pokarmowy;
• obecność pasożytów w jelitach.

Jakie objawy mogą towarzyszyć zaparciom?

Dzieci cierpiące na zaparcia o podłożu czynnościowym zwykle rozwijają się prawidłowo. W badaniu lekarskim pediatra przeważnie nie obserwuje żadnych nieprawidłowości.

Zaparcia mogą też pojawiać się w przebiegu chorób ogólnych, zaburzeń ograniczonych do układu pokarmowego, a także na skutek przyjmowania leków lub zatrucia toksynami. Wówczas nieprawidłowym wypróżnieniom towarzyszą także inne dolegliwości. Do tzw. „objawów alarmowych” należą m.in.:

• zatrzymanie wydalania pierwszego stolca, czyli smółki – brak wypróżnienia w ciągu 48 godzin po porodzie może sugerować, że dziecko cierpi na niedrożność jelit w przebiegu choroby Hirschsprunga lub mukowiscydozy;
• brak przyrostu masy ciała i zaburzenia wzrastania występują u małych pacjentów chorujących na niedoczynność tarczycy czy celiakię;
• duże wzdęcie brzucha, które pojawia się w przebiegu zaburzeń przechodzenia pokarmu w obrębie układu trawienia, np. choroby Hirschsprunga;
• objawy neurologiczne, wady budowy kończyn dolnych i nietrzymanie moczu powstające na skutek chorób lędźwiowego i krzyżowego odcinka kręgosłupa;
• zmiana w okolicy krzyżowej w postaci dołka, znamienia barwnikowego lub owłosionego, przetoka czy odbarwienie skóry mogą sugerować utajony rozszczep kręgosłupa (spina bifida occulta);
• przetoka lub szczelina w okolicy odbytu, która niekiedy pojawia się w przebiegu choroby Leśniowskiego-Crohna;
• wady budowy odbytu, takie jak jego nieprawidłowy wygląd, umiejscowienie lub niedrożność;
• siniaki i szczeliny w okolicy odbytu powinny wzbudzić czujność lekarza, ponieważ istnieje ryzyko, że są wynikiem molestowania seksualnego.

Jeżeli zauważysz u swojego dziecka niepokojące objawy, które towarzyszą zaparciu, zgłoś się na pilną konsultację do pediatry. Inne dolegliwości, które powinny wzbudzić czujność rodzica i lekarza, to m.in.:

• wyniszczenie i zaburzenia odżywiania;
• obecność krwi w stolcu;
• nudności i wymioty;
• zwężenie odbytu i zmiany na skórze w jego okolicy, np. ropień.

Jakie badania warto wykonać u dziecka cierpiącego na zatwardzenie?

Zaparcia czynnościowe można rozpoznać na podstawie charakterystycznego rytmu wypróżnień, zachowania dziecka i badania przez pediatrę w gabinecie lekarskim. Wówczas nie są wymagane żadne dodatkowe testy.

Jeżeli rodzic lub lekarz zaobserwuje u dziecka dodatkowe alarmujące objawy, należy wykonać dokładniejsze badania. Dolegliwości mogą wskazywać, że zaparcia stanowią oznakę poważnej choroby. W zależności od objawów zgłaszanych przez dziecko lub rodziców, a także stanu klinicznego małego pacjenta, warto wykonać m.in.:

• manometrię oraz badanie radiologiczne lub tomografii komputerowej z wlewem barytu – w celu wykluczenia choroby Hirschsprunga;
• badanie kału na obecność pasożytów;
• badanie ogólne kału, które pozwala na określenie podstawowych cech próbki stolca. Odchylenia mogą wskazywać na nieprawidłowości w obrębie układu pokarmowego. Do badanych parametrów kału należą np. barwa, konsystencja, zapach i odczyn, a także występowanie ziaren skrobi, kropli tłuszczu, kryształów kwasów tłuszczowych, cholesterolu, śluzu, krwinek czerwonych i białych;
• oznaczenie poziomu TSH i hormonów tarczycowych przy podejrzeniu niedoczynności tego gruczołu;
• badanie poziomu witaminy D3 we krwi, ponieważ jej przedawkowanie może powodować zaburzenia wypróżniania;
• oznaczenie przeciwciał charakterystycznych dla celiakii;
• badanie parametrów gospodarki wodno-elektrolitowej organizmu.

Niektóre laboratoria oferują możliwość wykonania pakietów badań, które pozwalają na potwierdzenie lub wykluczenie najczęstszych przyczyn powstawania zaparć. Zawierają one grupę testów oceniających poziom hormonów, jonów i innych składników oraz obecność nieprawidłowych elementów we krwi, moczu i kale. Należą do nich m.in. e-PAKIET DLA DZIECI czy e-PAKIET DLA MALUCHÓW.

Co może pomóc dziecku na zatwardzenie?

Zaparcie, które występuje po ostrej chorobie gorączkowej, np. krótkotrwałej infekcji bakteryjnej lub wirusowej, zwykle ustępuje samoistnie. Niekiedy pomocne okazuje się podanie dodatkowej porcji płynów lub łagodnych środków przeczyszczających.

Przedłużające się zaparcie prowadzi do rozciągania końcowego odcinka jelit, utraty poczucia konieczności wypróżniania i mimowolnego oddawania małych porcji stolca, tzw. „popuszczania”. Przewlekłe zatwardzenie u dziecka może wynikać z wielu przyczyn. Z tego powodu leczenie zaparć musi obejmować wiele aspektów, a przede wszystkim:

• właściwą dietę, bogatą w błonnik i ograniczającą żywność wysokoprzetworzoną;
• odpowiednie nawodnienie;
• trening wypróżnień, który polega na regularnym korzystaniu z toalety po posiłkach, aby wyrobić prawidłowy odruch w obrębie jelit prowadzący do defekacji;
• rozsądne korzystanie ze środków przeczyszczających, gdy zachodzi taka potrzeba. Należy pamiętać, że nadmierne przyjmowanie takich preparatów może prowadzić do zakłócenia pracy jelit i skutkować zatwardzeniem „z odbicia” po odstawieniu leków;
• wsparcie psychologiczne i pedagogiczne, kiedy zaparcia wynikają z zaburzeń zachowania lub emocjonalnych u dzieci.

Autor: Monika Nowakowska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela