Zespół MERRF – objawy, przyczyny, rozpoznawanie

Zespół MERRF, znany również jako padaczka miokloniczna z czerwonymi włóknami poszarpanymi, to rzadkie schorzenie genetyczne. Ta choroba mitochondrialna jest związana z mutacjami w mitochondrialnym DNA, które prowadzą do poważnych problemów zdrowotnych, w tym do zaburzeń neurologicznych i mięśniowych. W artykule przyjrzymy się bliżej zespołowi MERRF, jego objawom, przyczynom oraz metodom diagnozowania.

Czym jest zespół MERRF?

Zespół MERRF (ang. myoclonic epilepsy with ragged red fibers) to genetycznie uwarunkowana choroba mitochondrialna, która charakteryzuje się występowaniem mioklonii, padaczek oraz specyficznych zmian w tkankach mięśniowych. Zespół MERRF został po raz pierwszy opisany w latach 80. XX wieku. Od tego czasu zidentyfikowano wiele różnych mutacji genetycznych, które mogą prowadzić do jego rozwoju. Zespół ten jest klasyfikowany jako choroba mitochondrialna, co oznacza, że jego przyczyny leżą w nieprawidłowym funkcjonowaniu mitochondriów. Mitochondria są odpowiedzialne za produkcję energii w komórkach. Uszkodzenia mitochondriów prowadzą do niewłaściwej produkcji ATP, co z kolei skutkuje osłabieniem narządów o wysokim zapotrzebowaniu energetycznym, takich jak mięśnie i mózg.

📌 Przeczytaj również: Padaczka u dzieci – jak ją rozpoznać? Przyczyny, objawy, leczenie.

Genetyka zespołu MERRF

Mutacje w zespole MERRF są dziedziczone w linii matczynej, co oznacza, że tylko matki mogą przekazywać zmutowane geny swoim dzieciom. Najczęściej występującą mutacją jest mutacja nukleotydu 8344, która wpływa na funkcjonowanie transportera lizyny w mitochondriach. Zmiany te prowadzą do niewydolności energetycznej w komórkach, co objawia się różnorodnymi symptomami.

📌 Zobacz także: Jakie mogą być przyczyny drgawek? Co mogą nam powiedzieć badania krwi?

Objawy zespołu MERRF

Objawy zespołu MERRF różnią się w zależności od osoby, a ich nasilenie może się zmieniać w czasie. Wśród najczęściej występujących symptomów lekarze wymieniają:

Mioklonie

Mioklonie to nagłe, mimowolne skurcze mięśni, które występują w różnych częściach ciała. U pacjentów z zespołem MERRF mioklonie są uogólnione lub lokalne, co oznacza, że obejmują całe ciało lub tylko jego fragmenty.

Napady padaczkowe

Osoby z zespołem MERRF często doświadczają napadów padaczkowych, które mogą przybierać różne formy, w tym formę napadów toniczno-klonicznych. Są one wywoływane przez stres, zmęczenie lub inne czynniki.

Problemy z koordynacją

Pacjenci doświadczają ataksji, czyli zaburzeń koordynacji ruchowej. To prowadzi do trudności w utrzymaniu równowagi oraz w wykonywaniu precyzyjnych ruchów.

Inne objawy

Dodatkowymi symptomami są:

• osłabienie mięśni,
• problemy z widzeniem,
• cukrzyca, 
• niskorosłość,
• problemy z mową,
• upośledzenie umysłowe.

Diagnoza zespołu MERRF

Diagnostyka zespołu MERRF jest procesem złożonym i wieloaspektowym. Zwykle obejmuje kilka kroków, które pozwalają na postawienie właściwej diagnozy.

Wywiad medyczny i badanie przedmiotowe

Pierwszym krokiem w diagnozowaniu zespołu MERRF jest dokładny wywiad medyczny, który pozwala na ustalenie historii choroby pacjenta oraz występowania podobnych przypadków w rodzinie. Następnie lekarz przeprowadza badanie przedmiotowe, w tym ocenę neurologiczną.

Badania laboratoryjne

• Podwyższony poziom mleczanów i pirogronianu we krwi wskazuje na zaburzenia mitochondrialnego metabolizmu energetycznego.
• Wzrost aktywności enzymów mięśniowych (np. kinazy kreatynowej – CK) występuje u niektórych pacjentów z miopatią.
• Analiza metabolitów pozwala ocenić kwasicę metaboliczną, wynikającą z niewydolności mitochondriów. Zwiększone stężenie mleczanów wyłapują testy wysiłkowe.

Badania obrazowe

Lekarz może zlecić badania obrazowe. Zazwyczaj jest to rezonans magnetyczny (MRI), który pozwala wykryć zmiany w jądrach podstawy i we wzgórzu (wzmożony sygnał w sekwencji T2). Czasami widoczne są atroficzne zmiany w korze mózgowej i w móżdżku. W razie potrzeby lekarz zleca dodatkowe badania obrazowe.

Badania elektrofizjologiczne

Badania elektrofizjologiczne, takie jak elektroencefalografia (EEG) i elektromiografia (EMG), dostarczają cennych informacji na temat funkcjonowania układu nerwowego oraz mięśni.

Badania genetyczne

W celu potwierdzenia diagnozy niezbędne jest przeprowadzenie badań genetycznych, które pozwalają na wykrycie mutacji w mitochondrialnym DNA. Badania te mogą obejmować sekwencjonowanie całego egzomu (WES) oraz inne testy genetyczne. Najczęściej spotykana mutacja w zespole MERRF to mutacja punktowa m.8344A>G w genie tRNA-lys (kodującym transportowy RNA lizyny). Mutacje wykrywane są we krwi obwodowej, w wymazie z jamy ustnej lub w biopsji mięśni (w przypadku niskiego poziomu heteroplazmii).

📌 Mitochondrialna choroba MERRF – badanie dwóch mutacji: A8344G oraz T8356C.

Badania histopatologiczne

Biopsja mięśni ma kluczowe znaczenie w potwierdzeniu diagnozy. Na zespół MERRF wskazuje obecność „postrzępionych czerwonych włókien” (ang. ragged red fibers). Są to włókna mięśniowe, zawierające nieprawidłowe mitochondria, wykrywane w barwieniu trichromem Gomoriego. Uwagę zwraca też zwiększona liczba mitochondriów w mięśniach i ich nieprawidłowa morfologia w badaniu mikroskopowym elektronowym.

Diagnostyka różnicowa

Należy wykluczyć inne mitochondrialne zespoły chorobowe, takie jak:

• zespół MELAS (ang. mitochondrial encephalopathy, lactic acidosis, and stroke-like episodes),
• zespół Leigha,
• choroby nerwowo-mięśniowe (np. rdzeniowy zanik mięśni – SMA, dystrofię miotoniczną).

Zespół MERRF to skomplikowana choroba mitochondrialna, która wymaga wieloaspektowego podejścia do diagnozy i leczenia. Choć obecnie nie ma skutecznego leczenia przyczynowego, istnieją różne metody, które mogą pomóc w zarządzaniu objawami i poprawić jakość życia. Kluczowe są wczesne rozpoznanie oraz odpowiednia terapia, aby zminimalizować wpływ choroby na codzienne funkcjonowanie pacjentów.

Zrozumienie zespołu MERRF oraz jego objawów i przyczyn jest istotne dla osób dotkniętych tą chorobą oraz ich rodzin. Dzięki odpowiedniej diagnostyce i wsparciu medycznemu możliwe jest prowadzenie satysfakcjonującego życia pomimo trudności, jakie przynosi choroba.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska