Zespół Reitera – przyczyny, objawy, diagnostyka

Zespół Reitera, określany również jako reaktywne zapalenie stawów, to złożona choroba zapalna, która rozwija się w następstwie wcześniejszego zakażenia bakteryjnego. Charakteryzuje się niesymetrycznym zapaleniem stawów, najczęściej kończyn dolnych, a także możliwymi objawami ze strony narządu wzroku, układu moczowo-płciowego oraz skóry. Sprawdź, jak rozpoznać zespół Reitera.

Czym jest zespół Reitera? Przyczyny powstawania

Zespół Reitera to schorzenie, w którym dochodzi do asymetrycznego zapalenia kilku stawów, najczęściej kończyn dolnych, po przebytej wcześniej infekcji bakteryjnej. Infekcja ta może dotyczyć przewodu pokarmowego lub narządów moczowo-płciowych. Główną rolę w patogenezie choroby odgrywa nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego na obecność drobnoustrojów lub ich składników w obrębie stawów.

Najczęstszymi czynnikami etiologicznymi wywołującymi zespół Reitera są:

• pałeczki jelitowe z rodziny Enterobacteriaceae (np. rodzajów: Salmonella, Yersinia, Shigella, Campylobacter),
• chlamydie (Chlamydia trachomatis, Chlamydia pneumoniae),
• inne bakterie, takie jak Clostridium difficile, Mycoplasma spp., Mycobacterium tuberculosis.

Warto również wspomnieć, że w kontekście pandemii COVID-19 coraz częściej obserwuje się przypadki reaktywnego zapalenia stawów u dzieci. Zakażenie wirusem SARS-CoV-2 może bowiem prowadzić do rozwoju pediatrycznego wieloukładowego zespołu zapalnego (PIMS), któremu towarzyszą objawy zbliżone do zespołu Reitera.

Częstość występowania zespołu Reitera

Zespół Reitera występuje stosunkowo rzadko. Częstość jego występowania na świecie szacuje się na 30–200 przypadków na 100 000 osób. Dotyczy on około 1–4% pacjentów, u których wcześniej doszło do zakażenia drobnoustrojami mogącymi wywołać tę chorobę.

📌 Przeczytaj również: Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS).

Objawy zespołu Reitera

Głównym objawem zespołu Reitera jest asymetryczne, nieinfekcyjne zapalenie jednego lub kilku stawów, najczęściej kończyn dolnych, takich jak stawy kolanowe, skokowe czy stóp. Towarzyszy temu ból, obrzęk i ograniczenie ruchomości stawów. Nierzadko występuje także zapalenie przyczepów ścięgnistych, np. ścięgna Achillesa.

Poza objawami ze strony układu ruchu zespół Reitera może się objawiać:

• zapaleniem spojówek lub tęczówki oka (zapaleniem błony naczyniowej),
• zmianami skórnymi, takimi jak rumień guzowaty, zmiany grudkowo-łuskowate na podeszwach stóp, afty w obrębie jamy ustnej,
• objawami ze strony układu moczowo-płciowego, np. zapaleniem cewki moczowej, nadżerkami lub plamkami na prąciu, bólem przy oddawaniu moczu.

Nierzadko pojawiają się również objawy ogólne, takie jak: gorączka, osłabienie, zmniejszenie masy ciała.

Zespół Reitera – diagnostyka

Diagnostyka zespołu Reitera opiera się na stwierdzeniu związku pomiędzy objawami klinicznymi a wcześniejszym zakażeniem drobnoustrojami mogącymi wywołać tę chorobę. W diagnostyce pomocne są:

• Wywiad lekarski – lekarz pyta o objawy, które mogą obejmować ból i obrzęk stawów, zapalenie spojówek, zapalenie cewki moczowej, oraz zmiany skórne. Istotne jest ustalenie, czy pacjent niedawno przeszedł infekcję, zwłaszcza przewodu pokarmowego lub układu moczowo-płciowego.
• Badania fizykalne – lekarz bada stawy pod kątem bólu, obrzęku i ograniczenia ruchomości. Badanie oczu może wykazać zapalenie spojówek lub inne zmiany zapalne. Przeprowadzana jest ocena skóry celem poszukiwania zmian skórnych, takich jak keratoderma blenorrhagicum, czyli wykwity krostkowe, widoczne z reguły na podeszwach stóp.
• Badania krwi – mogą obejmować wskaźniki stanu zapalnego, takie jak OB (odczyn Biernackiego) i CRP (białko C-reaktywne).
• Testy serologiczne – badania na obecność przeciwciał przeciwko drobnoustrojom, które mogły wywołać infekcję (posiew stolca, moczu, płynu stawowego, badanie na Chlamydia trachomatis IgA).
• Testy genetyczne – czasami wykonuje się test na obecność antygenu HLA-B27, który jest często obecny u osób z zespołem Reitera.
• Badania obrazowe – RTG może być wykonane w celu oceny stawów pod kątem uszkodzeń zapalnych. Badanie ultrasonograficzne może pomóc w ocenie zapalenia tkanek miękkich.

Istotne jest również wykluczenie innych chorób, takich jak: reumatoidalne zapalenie stawów, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, infekcyjne zapalenie stawów czy choroby kryształkowe.

Rokowanie w zespole Reitera

Rokowanie w zespole Reitera jest zazwyczaj dobre. U większości pacjentów choroba ustępuje całkowicie, choć u około 15% może dojść do rozwoju trwałej niepełnosprawności ruchowej związanej z zajęciem stawów kończyn dolnych i kręgosłupa. Sporadycznie mogą również wystąpić powikłania oczne, takie jak zaćma lub utrata wzroku.

Profilaktyka zespołu Reitera

Ponieważ zespół Reitera jest chorobą wtórną, wywołaną przez wcześniejsze zakażenie, kluczowe znaczenie ma profilaktyka infekcji, które mogą być czynnikiem sprawczym. Należy zatem:

• przestrzegać zasad higieny osobistej,
• unikać przypadkowych kontaktów seksualnych, stosować prezerwatywy,
• w przypadku zdiagnozowania infekcji, takich jak chlamydioza czy rzeżączka, leczyć również partnera seksualnego,
• bezpiecznie przygotowywać i przechowywać żywność – zapobiegać zakażeniom pokarmowym poprzez odpowiednie gotowanie, przechowywanie i mycie żywności,
• unikać kontaktu z osobami chorymi – ograniczać bliski kontakt z osobami, które mają objawy infekcji dróg oddechowych lub innych infekcji,
• podnosić świadomość na temat czynników ryzyka związanego z infekcjami, które mogą prowadzić do zespołu Reitera,
• unikać nadmiernego stresu i dbać o odporność,
• szczepić się – niektóre szczepienia mogą pomóc w zapobieganiu infekcjom, które mogą prowadzić do zespołu Reitera, np. szczepienie przeciwko grypie, które zmniejsza ryzyko infekcji dróg oddechowych.

Choć całkowite wyeliminowanie ryzyka zachorowania na zespół Reitera nie jest możliwe, powyższe działania profilaktyczne mogą znacznie je zmniejszyć.

Opracowanie: dr n. o zdr. Olga Dąbska