Zespół złego wchłaniania – co to takiego?

Zespół złego (inaczej upośledzonego) wchłaniania to grupa dolegliwości ze strony układu pokarmowego, manifestujących się niedoborami różnych składników odżywczych, wynikającymi z nieprawidłowego ich przyswajania przez organizm. Obrazowo rzecz ujmując, część niezbędnych dla prawidłowego funkcjonowania organizmu substancji, zamiast trafić do krwi, jest wydalana wraz z kałem, czego skutkiem są niedobory pokarmowe. Upośledzone wchłanianie może dotyczyć jednego lub wielu składników. Nieleczony zespół złego wchłaniania może być groźny i prowadzić do bardzo wielu schorzeń, takich jak: zaburzenia hormonalne, niedokrwistość niedoborowa, zaburzenia wzrostu u dzieci czy osteoporoza u dorosłych.

Jak wygląda prawidłowy proces trawienia i wchłaniania?

Dostarczany do organizmu pokarm jest fizjologicznie rozkładany na mniejsze cząsteczki przez enzymy trawienne, wydzielane w przewodzie pokarmowym. Wchłanianie ich zachodzi głównie w jelicie cienkim. Znajdują się tam kosmki, czyli inaczej wypustki jelita cienkiego, których główną funkcją jest wychwytywanie i przyswajanie substancji odżywczych. Każde zaburzenie trawienia przekłada się na niedostateczne wchłanianie.

Jakie są objawy zespołu upośledzonego wchłaniania?

Zwykle pierwszym objawem zespołu złego wchłaniania jest biegunka tłuszczowa. W jej wyniku dochodzi do odwodnienia organizmu i utraty masy ciała. Do innych objawów złego wchłaniania należą:

• wypadanie włosów,
• kruchość i łamliwość paznokci,
• zła kondycja skóry,
• ogólne osłabienie i postępująca męczliwość,
• odwodnienie i obrzęki,
• niedobory odporności,
• zaburzenia krzepnięcia,
• niedokrwistość i bladość powłok skóry,
• niedobory witamin, mikroelementów i pierwiastków śladowych w organizmie.

Wszystkie objawy prowadzą do deficytów substancji pokarmowych i stopniowego wyniszczenia organizmu.

Jakie są przyczyny powstawania zespołów złego wchłaniania?

W zależności od lokalizacji zespoły złego wchłaniania dzielą się na pierwotne i wtórne. Pierwsze spowodowane są dysfunkcją (nieprawidłowym działaniem) błony śluzowej jelita, drugie zaś stanowią defekty powstałe na wcześniejszych etapach trawienia. Schorzenia te mogą rozwinąć się w wyniku m.in.:

• niedoborów lub braku enzymów trawiennych,
• obecności nieprawidłowości anatomicznych w budowie jelita, takich jak przetoki czy uchyłki,
• rozwoju chorób, w wyniku których dochodzi do nieprawidłowego działania narządów wydzielających te enzymy,
• zabiegów chirurgicznych, takich jak resekcja części jelita cienkiego,
• chorób układowych, takich jak nadczynność i niedoczynność tarczycy,
• dysfunkcji błony śluzowej jelita w wyniku celiakii, licznych chorób pasożytniczych, infekcji wirusowych czy bakteryjnych, nietolerancji i alergii pokarmowych,
• przyjmowania niektórych leków blokujących lub upośledzających proces wchłaniania w jelicie cienkim.

Niedobór enzymów trawiennych może mieć charakter wrodzony (czyli genetyczny). Przykładem jest fenyloketonuria. Osoby cierpiące z powodu tej choroby nie potrafią przekształcić fenyloalaniny w tyrozynę, skutkiem czego ta druga jest gromadzona w organizmie i powoduje wystąpienie objawów chorobowych. Brak możliwości przekształcenia fenyloalaniny wynika właśnie z braku enzymu o nazwie hydroksylaza fenyloalaniny.

Jak diagnozuje się zespoły upośledzonego wchłaniania?

Postawienie diagnozy w przypadku podejrzenia zespołu złego wchłaniania wymaga dokładnego wywiadu lekarskiego i badania fizykalnego. W diagnozowaniu nieprawidłowości wynikłych z upośledzonego wchłaniania bierze się pod uwagę objawy chorobowe. Są nimi przede wszystkim osłabienie z powodu utraty masy ciała oraz problemy gastryczne. Pierwszym podstawowym badaniem wykonywanym w takich objawach jest morfologia, często wzbogacona o analizę mikroskopową elementów morfotycznych krwi obwodowej (rozmaz). Dodatkowo zaleca się wykonanie badania ogólnego moczu oraz badania kału na obecność pasożytów. Nie bez znaczenia są też infekcje bakteryjne, wirusowe czy grzybicze toczące się w jelitach.

Dodatkowo wykonuje się liczne badania specjalistyczne w celu wykluczenia zaburzeń wchłaniania białek, węglowodanów czy tłuszczów. Do ostatnich badań zlecanych przez lekarza prowadzącego należą: gastroskopia z pobraniem wycinków do badania histopatologicznego, kolonoskopia, USG oraz prześwietlenie RTG. Niekiedy wykonuje się też testy alergiczne w celu stwierdzenia alergii pokarmowych jako przyczyny złego wchłaniania substancji odżywczych.

Jak wygląda leczenie zespołu złego wchłaniania?

Podstawą terapii zespołów złego wchłaniania jest leczenie choroby podstawowej i uzupełnianie niedoborów składników odżywczych, które są nieprawidłowo przyswajane. Skuteczność leczenia zależy od wieku pacjenta oraz zaawansowania procesu chorobowego. Jeśli zdiagnozowano nietolerancje pokarmowe, zaleca się dietę eliminacyjną, która restrykcyjnie przestrzegana, przyczynia się do poprawy stanu zdrowia. Jeśli przyczyną zespołu upośledzonego wchłaniania jest celiakia, zaleca się pacjentowi eliminację glutenu z diety.

W wielu przypadkach leczenie zespołu złego wchłaniania wymaga zastosowania odpowiedniej diety i suplementacji. W tej sytuacji wskazana jest wizyta u dietetyka klinicznego, który po wnikliwej analizie ustali konkretne zalecenia żywieniowe.

Autor: Marta Szarawarska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. P. Gajewski i in., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2017, s. 951–955.