CK

Aktywność kinazy kreatynowej (CK). Podstawowym  zastosowaniem  klinicznym pomiaru aktywności kinazy kreatynowej jest rozpoznawanie i monitorowanie chorób mięśni szkieletowych, w mniejszym stopniu  diagnostyka chorób mięśnia sercowego. Kinaza kreatynowa, CK (ang. creatine kinase), inaczej kinaza fosfokreatynowa jest enzymem wytwarzanym przez wiele typów tkanek. Jest enzymem kluczowym dla przemian energetycznych komórki, wpływającym na gospodarkę komórkowym ATP. Występuje w dużych ilościach w tkankach o wysokim zapotrzebowaniu na energię: mięśniach (szkieletowych, sercowym i gładkich) i w mózgu. CK regeneruje ATP z zapasów fosfokreatyny (ATP stanowi główne źródło energii dla reakcji biochemicznych). CK tworzy dwa podtypy: B - mózgowy (ang. brain) i M - mięśniowy (ang. muscle), które kodowane są przez oddzielne geny. Ze względu na dimeryczną budowę, CK występuje w postaci trzech izomerycznych dimerów: CK-MM, CK-BB i CK-MB. Proporcje i zawartość dimerów zależne są od rodzaju tkanek. Mięśnie szkieletowe wytwarzają CK-MM (98%) i CK-MB; mięsień sercowy CK-MM (70%) i CK-MB (30%). Forma CK-BB jest charakterystyczna dla mózgu, choć występuje w większości tkanek i rzadko osiąga znaczącą ilość w krwiobiegu, również z powodu krótkiego okresu połowicznego zanikania (1 godz. vs 9 godz. CK-MM)
Do najpowszechniejszych mięśniowych przyczyn chwilowego wzrostu CK we krwi (lub stałego wysokiego poziomu) należą: intensywny trening lub ćwiczenia gimnastyczne (wzrost kilkudniowy, niekiedy w nasileniu mogącym doprowadzić do uszkodzenia nerek (efekt rabdomiolizy); wysoka masa mięśniowa plasująca wynik w pobliżu górnej granicy zakresu; uszkodzenia mięśni: uraz, niedokrwienie, wstrząs; zastrzyki domięśniowe, porażenie elektryczne; wielogodzinne leżenie w niewygodnej pozycji; hipotermia; niedoczynność tarczycy; statyny, leki przeciwreumatyczne; narkotyki – kokaina, heroina, amfetamina. Innymi przyczynami wzrostu CK są: zakażenia (wirusowe – grypa, HIV, EBV), bakteryjne – S. pyogenes, Clostridium, pasożyty – toxoplasma; alkoholizm; niedoczynność nerek (zmniejszenie wydalania CK); wiek –  do 2 r. ż.
W przypadku zawału serca CK wzrasta w 4-10 godz. po wystąpieniu bólu stenokardialnego z maksimum ok. 20-24 godz. i spadkiem po 36-48 godz. Innymi przyczynami wzrostu CK związanymi z mięśniem sercowym są: zapalenie mięśnia sercowego, zatorowość płucna, przeciążenie prawej komory.  Ponieważ aktywność kinazy kreatynowej towarzyszy uszkodzeniu mięśni szkieletowych i przewlekłym uszkodzeniom serca, a nie wyłącznie  zawałowi mięśnia sercowego, to, wraz z wprowadzeniem nowocześniejszych markerów zawału serca (tropnina), oznaczenia CK w diagnostyce zawału straciły na znaczeniu. 
 

Przyczyny wzrostu aktywności CK: postępująca dystrofia mięśniowa, zapalenie mięśni, zapalenie wielomięśniowe, zapalenie skórno-mięśniowe, rozpad mięśni prążkowanych (rabdomioliza), uraz, zastrzyki domięśniowe,  znaczny, długotrwały wysiłek fizyczny,choroby mięśnia sercowego, choroba wieńcowa, zawał, zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie wsierdzia, zapalenie osierdzia, zabiegi kardiochirurgiczne, zatrucie alkoholem, wstrząs, drgawki, niedoczynność tarczycy, makroformy-CK.

Hemoliza, nadmierny wysiłek, uraz mięśni (np. zastrzyk domięśniowy).

Badanie kinazy kreatynowej to test laboratoryjny, który przeprowadzany jest zazwyczaj w przypadkach podejrzenia występowania określonych uszkodzeń mięśni – zarówno mięśni szkieletowych, jak i mięśnia sercowego. Wykrycie podwyższonych poziomów tego enzymu we krwi pozwala na potwierdzenie poszczególnych jednostek chorobowych oraz wdrożenie właściwego postępowania leczniczego. Czym dokładnie jest kinaza keratynowa, na czym polega badanie CK, kto powinien oznaczyć poziom CK we krwi oraz o czym mogą świadczyć nieprawidłowe wyniki badania kinazy kreatynowej?

Badanie kinazy kreatynowej, określanej skrótowo jako CK to test diagnostyczny, który polega na pomiarze stężenia omawianego enzymu w próbce krwi żylnej osoby badanej.

Kinaza keratynowa to enzym białkowy, którego funkcja ściśle powiązana jest z prawidłowym przebiegiem poszczególnych etapów przemian energetycznych we wnętrzu komórek organizmu. Z tego powodu w największych stężeniach kinaza keratynowa obecna jest w tkankach o intensywnym metabolizmie, gdzie zużywane są duże ilości substratów energetycznych, czyli m.in. w mózgu, mięśniach szkieletowych, mięśniach gładkich oraz w mięśniu sercowym. Ze względu na źródło pochodzenia CK we krwi wyróżnia się kilka izoenzymów kinazy kreatynowej. Są to:

• CK-BB, występujący w ośrodkowym układzie nerwowym,
• CK-MB, pochodzący przede wszystkim z mięśnia sercowego,
• CK-MM, czyli główny izoenzym obecny przede wszystkim w mięśniach szkieletowych.

W prawidłowych warunkach zdrowia, w krwiobiegu znajdują się niewielkie ilości kinazy kreatynowej. Wzrost jej stężeń świadczy o uszkodzeniu struktur, wewnątrz których CK jest fizjologicznie zlokalizowana.

Do wzrostu stężenia CK we krwi najczęściej dochodzi na skutek m.in. następujących schorzeń i zjawisk patologicznych:

• Rozległe uszkodzenie tkanki mięśniowej, np. w przebiegu ciężkich urazów, po zabiegach operacyjnych, po intensywnym wysiłku fizycznym, w przebiegu niektórych chorób (dystrofie mięśniowe, zapalenie mięśni, uogólnione drgawki) oraz jako efekt uboczny stosowania niektórych leków lub substancji odurzających,
• Uszkodzenie tkanek mięśnia sercowego, np. po zawale tego narządu oraz w przebiegu zapalenia mięśnia sercowego,
• Określone schorzenia ośrodkowego układu nerwowego, takie jak udar mózgu lub napady padaczkowe,
• W przebiegu określonych schorzeń ogólnoustrojowych, które wpływają na intensywność procesów metabolicznych, np. nasilona nadczynność tarczycy.

Badanie poziomu CK we krwi to test laboratoryjny, który w populacji pediatrycznej przeprowadzany jest najczęściej z innych wskazań, niż w przypadku osób dorosłych. U dorosłych badanie to w wielu przypadkach wykonywane jest przy podejrzeniu uszkodzeń mięśnia sercowego w mechanizmie krytycznego niedokrwienia lub też w przebiegu diagnozowania rabdomiolizy, czyli rozległego rozpadu tkanki mięśniowej.

Badanie CK u dzieci może zostać zlecone w przypadku, gdy występują objawy wskazujące na rozwój zapalenia mięśnia sercowego. Na zachorowanie na to schorzenie są szczególnie narażone dzieci, które w niedawnym czasie przeszły nasilone infekcje wirusowe. Z tego względu podczas uogólnionych zakażeń u dzieci należy szczególnie zwracać uwagę na wszystkie niepokojące objawy, które mogą wskazywać na rozwój uszkodzeń mięśnia sercowego, takie jak m.in. ból w klatce piersiowej, pogorszenie tolerancji wysiłku, duszność lub też uczucie kołatania serca.

Przeprowadzenie badania aktywności CK we krwi zalecane jest pacjentom, którzy wykazują objawy mogące wskazywać na rozległe uszkodzenie mięśni szkieletowych lub poważne uszkodzenie tkanek mięśnia sercowego. Test CK przeprowadzany jest także w przypadku podejrzenia rozwoju zawału serca, choć obecnie częściej wykonywane jest oznaczenie troponin sercowych.

W przypadku wystąpienia niepokojących dolegliwości, które mogą wskazywać na zawał mięśnia sercowego, należy niezwłocznie uzyskać pilną pomoc lekarską. Nieleczony zawał serca może w krótkim czasie prowadzić do wystąpienia nagłego zatrzymania krążenia, a w konsekwencji do zgonu pacjenta. Najczęściej występujące objawy zawału to m.in.:

• Nagły, silny ból zlokalizowany zamostkowo, o charakterze gniotącym,
• Uczucie duszności,
• Zawroty głowy,
• Kołatanie serca,
• Zaburzenia przytomności.

Ze względu na mechanizm wzrostu poziomów CK we krwi, przed zgłoszeniem się na pobranie próbki krwi do badania należy unikać intensywnej aktywności fizycznej. W przypadku stosowania na stałe leków, przed wykonaniem badania należy skonsultować się z lekarzem, który zadecyduje o ewentualnej konieczności tymczasowego przerwania farmakoterapii na czas przeprowadzenia badania diagnostycznego.

W celu interpretacji wyników badania CK należy zestawić otrzymane rezultaty z zakresem referencyjnym, który umieszczany jest na dokumentacji wydawanej pacjentowi. Należy mieć na uwadze, że normy kinazy kreatynowej we krwi różnią się, w zależności od wieku oraz płci osoby badanej.

W przypadku wykrycia nieprawidłowych, zbyt wysokich, wartości CK należy skonsultować się z lekarzem. Sam wynik badania kinazy kreatynowej nie pozwala jednoznacznie określić źródła nadmiernych ilości omawianego enzymu we krwi, w związku z czym najczęściej wymagane jest przeprowadzenie dodatkowych testów laboratoryjnych. Na podstawie otrzymanych danych, badania przedmiotowego oraz wywiadu lekarz będzie w stanie w odpowiedzialny sposób zaplanować dalsze postępowanie diagnostyczno-lecznicze, które pozwoli ustalić przyczyny zbyt wysokiej  CK oraz wdrożyć właściwe leczenie.